Η παραίτηση του Νίκου Κοτζιά προκάλεσε έκπληξη σε Ελλάδα και Κύπρο και ήρθε σε μια περίοδο όπου οι εξελίξεις στο Μακεδονικό, μετά το δημοψήφισμα στα Σκόπια, αλλά και στο Κυπριακό βρίσκονται σε σημαντικά σημεία καμπής. Η αιφνίδια έξοδος του Έλληνα διπλωμάτη και ακαδημαϊκού προκαλεί εύλογα ερωτήματα για το πώς θα επηρεάσει τις εξελίξεις, ιδίως στη δική μας περίπτωση, ενώ παράλληλα προσφέρεται και για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων όσον αφορά τη δυναμική της κυβέρνησης Τσίπρα, με τα σενάρια πρόωρων εκλογών στην Ελλάδα να αυξάνονται. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουν τις απόψεις του τέως Έλληνα ΥΠΕΞ οι ελληνοκυπριακές ελίτ, η εμπλοκή του στο Κυπριακό τα τελευταία χρόνια αλλά και η δυναμική του χαρακτήρα του προμηνύουν ενδιαφέρουσες εξελίξεις που θα κάνουν αίσθηση και στη Λευκωσία.
Γιατί παραιτήθηκε
Αυτό που προκύπτει από διάφορες δημοσιογραφικές πηγές του «Π» είναι πως η παραίτηση Κοτζιά ήρθε σε μια συγκυρία όπου το διακύβευμα για την Αθήνα είναι κρίσιμο, αν κι εφόσον τα Σκόπια προχωρήσουν σημαντικά, πιθανόν με εκλογές, στη συνταγματική μεταρρύθμιση και στην επικύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών για το ονοματολογικό. Αμέσως μετά έρχεται η σειρά της Βουλής των Ελλήνων να επικυρώσει τη συμφωνία και επί τούτου οι πατριωτικές κορόνες του Έλληνα ΥΠΑΜ Πάνου Καμμένου δημιουργούν τριβές στη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ. Πηγές από την Αθήνα ανέφεραν στον «Π» πως το δίλημμα για τον Αλέξη Τσίπρα ήταν ξεκάθαρο. Καμμένος ή Κοτζιάς, εφόσον η σύγκρουση των δύο κορυφαίων υπουργών ξετυλιγόταν για το ζήτημα της συμφωνίας. Παρά τις τριβές, τη διαφωνία, την παραδοξότητα της συμπόρευσής τους εξ αρχής, ο Καμμένος αποτελεί τον πιστότερο σύμμαχο του Έλληνα πρωθυπουργού. Ένας ιδιαίτερος proxy που στο τέλος λειτουργεί καθ’ υπόδειξη πάντα του Μεγάρου Μαξίμου – ασχέτως αν απειλεί θεούς και δαίμονες για τα μνημόνια ή τη συμφωνία των Πρεσπών. Επιπλέον, αυτό που δείχνει να απασχόλησε ιδιαίτερα τον Έλληνα πρωθυπουργό ήταν ο τρόπος επιμονής του κ. Κοτζιά στο ζήτημα της παραίτησής του, με αφορμή τον καβγά με τον Καμμένο. Εξ ου και το «το τρένο προχωράει, όποιος δεν θέλει ή δυσφορεί, κατεβαίνει» του κυβερνητικού εκπροσώπου Τζανακόπουλου που ξεχείλισε το ποτήρι. Η ιστορία πάντως, όπως αναφέρουν πηγές από την Αθήνα στον «Π», δείχνει «ότι ο Αλέξης Τσίπρας, παρά την ιδιαίτερη σχέση του με τον Κοτζιά που άνοιξε και τον δρόμο για την υπουργοποίησή του, δεν έχει ‘πολιτικούς φίλους’».
Ο Κοτζιάς ως υπουργός
Για τον Κοτζιά έχουν γραφτεί πάρα πολλά, ενώ η υπόθεση της δικαστικής του αντιπαράθεσης με το Athens Review of Books δημιούργησε στρατιές ορκισμένων φίλων και μισητών εχθρών. «Φύσει πολιτικόν ζώον», ο τέως υπουργός κατά καιρούς αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής από τον φιλελεύθερο και κεντροαριστερό χώρο ως «σταλινικός» ή «φιλορώσος». Για το δεύτερο δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ποτέ δεν ήταν, κατά τη διάρκεια της θητείας του στο ΥΠΕΞ, υπουργός με φιλορωσικές θέσεις. Τόσο η στάση του στο ζήτημα των Σκοπίων όσο και η απέλαση Ρώσων διπλωματών επί θητείας του καταδεικνύουν το ακριβώς αντίθετο. Διπλωματικές πηγές μάλιστα που μίλησαν στον «Π» συνηγορούν στο ότι ποτέ δεν παρέκκλινε από τις αρχές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής σε ζητήματα ΕΕ και ΝΑΤΟ – ακόμη και την περίοδο των κυρώσεων της ΕΕ στη Μόσχα λόγω Ουκρανικού. Ο Κοτζιάς όμως ως ΥΠΕΞ περιγράφεται από πηγές που τον γνώρισαν ως υπουργό, σε Ελλάδα και Κύπρο, ότι ήταν «συγκεντρωτικός» και «πίκρης» αλλά και ένα άτομο που απέκλειε δημοσιογράφους από τα briefings του ελληνικού ΥΠΕΞ, προσπαθούσε να ασκεί έλεγχο και επιρροή επί διευθύνσεων του υπουργείου, να αλλάξει άρδην τον κανονισμό λειτουργίας του 1998 του υπουργείου και, ενίοτε, «συμπεριφερόταν σε διπλωμάτες με αγένεια». Η κόντρα εξάλλου του κ. Κοτζιά με τον ΥΠΑΜ Καμμένο στηρίχθηκε εκεί ακριβώς: Εκατέρωθεν σκιές για διασπάθιση μυστικών κονδυλίων, πρακτική που διαχρονικά υφίσταται στα Υπουργεία Άμυνας και Εξωτερικών της Ελλάδας.
Κοτζιάς και Κυπριακό
Ο τρόπος πρόσληψης της στάσης Κοτζιά τα τελευταία τρεισήμισι χρόνια στο Κυπριακό από τους Ε/Κ πολιτικούς και την κυπριακή κοινή γνώμη έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και είναι γεμάτος αντιφάσεις – ενδεικτικές και της ιδιαίτερης προσωπικότητάς του και του θυμικού του. Ο Κοτζιάς υπήρξε πρωταγωνιστής των διαπραγματεύσεων από το Μοντ Πελεράν και τη Γενεύη μέχρι την κορύφωση του Κραν Μοντανά. Κατηγορήθηκε για τη στάση του στο Μοντ Πελεράν από μερίδα Ελληνοκυπρίων, αλλά η στάση του στο Κραν Μοντανά και στην κορύφωση της διαδικασίας στο Κυπριακό, τον Ιούλιο του 2017, είχε θετικό πρόσημο και θετική αξιολόγηση από παρατηρητές. Η στάση του στο Κυπριακό χαρακτηρίστηκε γενικώς σκληρή, στη γραμμή του «μηδενικός στρατός, μηδενικές εγγυήσεις», και χαιρετήθηκε από οπαδούς του ενδιάμεσου χώρου κι απορριπτικούς, ενώ κρίθηκε έντονα από αυτούς που διατηρούν μια πιο μετριοπαθή στάση στο Κυπριακό και απέναντι στην ομοσπονδία. Ορισμένοι εκ των τελευταίων μάλιστα, σε μια πλήρη αντίφαση με την άποψή τους όσον αφορά το Κυπριακό, βρήκαν τη συμφωνία για το Μακεδονικό «κακή». Ωστόσο, αυτό που δείχνει να πέτυχε ο κ. Κοτζιάς είναι το ισχυρότατο αφήγημα της θετικής του εμπλοκής στο Κυπριακό, ιδίως στο ζήτημα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, δηλώνοντας πολλάκις μετά το Κραν Μοντανά ότι «είναι η πρώτη φορά που το ζήτημα μπήκε στο τραπέζι και, παρά την αποτυχία της διαδικασίας, η επιστροφή της σε αυτήν γίνεται, επίσης για πρώτη φορά, με καλύτερους όρους». Παρατηρητές που μίλησαν στον «Π» αναφέρουν ότι αυτό το αφήγημα Κοτζιά αποτελεί και τη δική του «προσωπική κληρονομιά» ως υπουργού σε σχέση με το άλυτο Κυπριακό, που σε συνδυασμό με την έξωθεν καλή μαρτυρία του στο ζήτημα του Μακεδονικού «διαφυλάσσει την προσωπική του υστεροφημία» σε σχέση με τα δύο ανοικτά, εθνικά θέματα, της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Σε κάθε περίπτωση αυτό που πολλοί συνομιλητές του «Π» επισημαίνουν είναι πως ο Κοτζιάς, όπως κάθε Έλληνας ΥΠΕΞ, διαχειρίστηκε το θέμα έχοντας γνώση του πώς αυτό επιδρά στο εσωτερικό της ελληνοκυπριακής πολιτικής σκηνής και κοινής γνώμης. Ο ίδιος μάλιστα στο παρελθόν, σε ακαδημαϊκό επίπεδο, έχει επεξεργαστεί και θέσεις που εδράζονται σε μια out of the box προσέγγιση του θέματος της λύσης του Κυπριακού – κάτι που έρχεται σαφώς σε αντιπαράθεση με αυτό που πολλοί στην Κύπρο χαρακτήρισαν «σκληρή γραμμή». Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Κοτζιάς παρέμεινε ο… χαρακτήρας του στον τρόπο αντιμετώπισης της συζήτησης γύρω από το Κυπριακό και στο βιβλίο που ο ίδιος έχει συγγράψει ως ακόμη εν ενεργεία υπουργός περιγράφει την προβληματική του σχέση με τον Άιντε, κατηγορεί δημοσιογράφους σε Ελλάδα και Κύπρο αφήνοντας υπόνοιες για την εντιμότητά τους, ενώ στο twitter μοίραζε απλόχερα blocks σε Κύπριους χρήστες που σχολίαζαν τις εξελίξεις με φόντο την εμπλοκή του στο Κυπριακό.
Θα επηρεάσει τη συνέχεια;
Αν και η παραίτηση Κοτζιά, σε θεσμικό επίπεδο, δεν θα επηρεάσει τη διαδικασία του Κυπριακού -όπως σε κάθε διαπραγμάτευση που απλώς αλλάζει ένας ΥΠΕΞ κατά τη διάρκειά της-, αυτό που καθίσταται σαφές είναι πως η παραίτηση Κοτζιά, και δεδομένου του χαρακτήρα του, θα δημιουργήσει τριγμούς στην κυβέρνηση Τσίπρα και θα ακολουθηθεί από σειρά παρασκηνιακών αποκαλύψεων που πιθανόν να επηρεάσουν με τον τρόπο τους και τη δυναμική στο Κυπριακό – ιδίως αν τους επόμενους μήνες υπάρξει κινητικότητα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στον «Π» πηγή από το ελληνικό ΥΠΕΞ, «αν ο Κοτζιάς απασφαλίσει θα γίνει λαλίστατος». Ωστόσο, η μόνη αντικειμενική συνθήκη που η παραίτηση Κοτζιά φέρνει, είναι πως ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Εξωτερικών. Στο Κραν Μοντανά, λίγο πριν την αποτυχία της διαδικασίας, το κρίσιμο διακύβευμα ήταν αν θα προσέλθουν οι δύο πρωθυπουργοί, Ελλάδας και Τουρκίας, στη διαδικασία για να βγει λευκός καπνός. Αν στο προσεχές μέλλον υπάρξει αντίστοιχη κορύφωση στο Κυπριακό και ο Αλέξης Τσίπρας είναι εκεί παρών, με τη διπλή του ιδιότητα, αυτό αυτομάτως καθίσταται και ένα σαγματικό στοιχείο για ένα ιστορικό κλείσιμο στο Κυπριακό – με την εκδοχή της λύσης ή της οριστικής αποτυχίας. Η παραίτηση Κοτζιά φέρνει αυτό το σαγματικό στοιχείο πιο κοντά στην πραγματικότητα.
Η είδηση της παραίτησης Κοτζιά σχολιάστηκε εκτενώς από το σύνολο του πολιτικού κόσμου στην Κύπρο με αναρτήσεις στο twitter από το σύνολο της ηγεσίας και του πολιτικού κόσμου (ΠτΔ, ΥΠΕΞ, πολιτικοί αρχηγοί κ.ο.κ.). Η διαμάχη μάλιστα του κ. Κοτζιά με τη Μονή Κύκκου απασχόλησε την κυπριακή δημόσια σφαίρα και πέραν του Κυπριακού. Το πιο ενδιαφέρον πάντως, ενδεικτικό και της προσωπικότητας του Κοτζιά, ήταν τα απαντητικά σχόλια στις αναρτήσεις – που στο σύνολό τους ευχαριστούσαν τον τέως Έλληνα ΥΠΕΞ και εξέφραζαν την εκτίμησή τους. Τα σχόλια ξεκινούσαν από το «να είχαμε 1.000 σαν αυτόν», στο «αυτός θα ξεπουλήσει την Κύπρο όπως τη Μακεδονία» και εκτείνονταν σε χαρακτηρισμούς όπως το «σταλίνας» μέχρι το «αυτός είναι λεβέντης». Αυτό πάντως που ξένοι παρατηρητές επισημαίνουν στον «Π» είναι πως κανένας άλλος ΥΠΕΞ της Ελλάδας δεν είχε τέτοια πρόσληψη στην Κύπρο όπως ο Κοτζιάς. Μένει να δούμε, στα χρόνια που θα έρθουν, πώς η ίδια η ιστορία θα αποτιμήσει την εμπλοκή του στο Κυπριακό.
Του Γιάννη Ιωάννου
Γράφτηκε για την εφημερίδα “Πολίτης”