Όπως είναι πλέον κοινώς αποδεχτό, φαίνεται ότι ο συριακός πόλεμος περνάει μια από τις τελευταίες του φάσεις με βασικά εναπομείναντα μέτωπα το Κουρδικό (οι περιοχές ανατολικά του Ευφράτη), τον τελευταίο θύλακα του «Ισλαμικού Κράτους» (στο νοτιο-ανατολικό σύνορο με το Ιράκ, στις όχθες του Ευφράτη), και την επαρχία Ίντλιμπ (στη βορειοδυτική Συρία). Υπάρχει βέβαια και η εδώ και καιρό υποβόσκουσα ένταση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν-Χεζμπολάχ η οποία μπορεί κάποια στιγμή να ανοίξει ένα νέο μέτωπο σύγκρουσης.

Η επαρχία Ίντλιμπ συγκεκριμένα έχει ελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον για διάφορους λόγους (πολλούς εκ των οποίων έχουμε αναλύσει εδώ). Στο Ίντλιμπ έχουν προκύψει δύο αλληλοσυνδεόμενα αδιέξοδα: ένα ανθρωπιστικό και ένα γεωστρατηγικό. Η έκβαση και η αλληλεπίδραση αυτών των αδιεξόδων μπορεί να έχει επιπτώσεις ασφάλειας σε μεγάλη, περιφερειακή κλίμακα – περιλαμβανομένης και της Κύπρου (δες επίσης εδώ).

 To Γεωστρατηγικό Αδιέξοδο στο Ίντλιμπ

Στο Ίντλιμπ υπάρχει συσσωρευμένη γεωπολιτική και στρατιωτική ένταση μεταξύ των διαφόρων κρατικών και μη-κρατικών δρώντων. Σε επίπεδο κρατικών δρώντων, άμεσα εμπλεκόμενοι είναι η συριακή κυβέρνηση, η Τουρκία, η Ρωσία και το Ιράν. Πιο έμμεσος είναι ο ρόλος των ΗΠΑ. Σε επίπεδο μη-κρατικών δρώντων βασικές ομάδες είναι η Hayat Tahrir al Sham (ΗΤS, μετεξέλιξη της Αλ Κάιντα της Συρίας, ή Αλ Νούσρα), το Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης (National Liberation Front, NLF, συνασπισμός αντικαθεστωτικών ομάδων ελεγχόμενων από την Τουρκία), το «Ισλαμικό Κράτος» και άλλες μικρότερες τζιχαντιστικές και μη ομάδες (π.χ. Hurras al-Din και Turkistan Islamic Party).

Η εν εξελίξει κρίση σχετίζεται με την επιθυμία του Μπασάρ αλ-Άσαντ να μπει στο Ίντλιμπ με στόχο την εκκαθάριση των αντικαθεστωτικών ομάδων, την ανακατάληψη των συριακών εδαφών και κατ’ επέκταση την απελευθέρωση κεντρικών οδικών αρτηριών (π.χ. Μ5). Το Ιράν στηρίζει τις προθέσεις του Άσαντ για του δικούς του λόγους: την καταστολή των αντικαθεστωτικών ομάδων (που αποτελούν και για το ίδιο απειλή), τον περιορισμό της δυτικής παρουσίας δια αντιπροσώπων στο Ίντλιμπ, την επέκταση της δικής του στρατιωτικής παρουσίας και επιρροής επί της κυβέρνησης Άσαντ. Η Ρωσία συμμερίζεται τους στόχους του Άσαντ και εν μέρει του Ιράν αλλά ανησυχεί για την αυξημένη επιρροή που έχει αποκτήσει το τελευταίο, η οποία απειλεί τόσο τον δικό της ρόλο όσο και την σταθερότητα στην περιοχή λόγω της πιθανότητας συγκρούσεων με το Ισραήλ.

Η Τουρκία είναι μια από τις χώρες που επηρεάζονται πιο άμεσα από την κρίση στο Ίντλιμπ καθώς διακυβεύεται η ασφάλεια και πολλά από τα συμφέροντά της. Κατ’ αρχάς ανησυχεί ιδιαίτερα για το μεγάλο κύμα προσφύγων που μπορεί να δημιουργηθεί στην περίπτωση που ο Άσαντ μπει στο Ίντλιμπ. Επιπλέον ενδιαφέρεται για την ασφάλεια και την μη εμπλοκή των αντικαθεστωτικών ομάδων που ελέγχει (NLF) σε συγκρούσεις με το συριακό καθεστώς. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε φθορά στην στρατιωτική της παρουσία (και άρα στα διαπραγματευτικά της χαρτιά) στην βορειοδυτική Συρία, γεγονός που ίσως να δυσχέραινε και την διατήρηση της σταθερότητας στο Αφρίν εν μέσω αντιμαχιών μεταξύ των φιλοτουρκικών ομάδων και των αντάρτικων επιχειρήσεων από τους Κούρδους. Τέλος, ενδιαφέρεται για την επέκταση της ζώνης που έχει δημιουργήσει στην τουρκο-συριακή μεθόριο προς τα δυτικά προκειμένου να «σφραγίσει» το σύνορό της στην περιοχή Χατάϋ/Αλεξανδρέττα.

Το Ανθρωπιστικό Αδιέξοδο στο Ίντλιμπ

Οι πιο πάνω δυναμικές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες (όπως φάνηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου) με την δυσμενή ανθρωπιστική κατάσταση που επικρατεί στο Ίντλιπ και όχι μόνο.

Ο συνολικός πληθυσμός της επαρχίας Ίντλιμπ κυμαίνεται στα τρία εκατομμύρια. Εξ αυτών, το ενάμιση περίπου εκατομμύριο αποτελείται από ήδη Εσωτερικά Εκτοπισμένα Άτομα (Internally Displaced Persons, IDPs) που κατέληξαν εκεί από άλλες περιοχές της Συρίας εξ αιτίας του πολέμου, ενώ περίπου 275 χιλιάδες ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης. Επιπρόσθετα, στην επαρχία υπάρχουν περί τις 20 με 30 χιλιάδες μαχητές διαφόρων ομάδων (αν και υπάρχουν – μάλλον υπερβολικές – εκτιμήσεις που ανεβάζουν αυτούς τους αριθμούς μέχρι και στις 70 χιλιάδες). Υπολογίζεται ότι 10 περίπου χιλιάδες ανήκουν στον NLF και 10 χιλιάδες στην HTS, με τους υπόλοιπους να ανήκουν σε διάφορες άλλες μικρότερες ομάδες.

Στην περίπτωση που μια σύγκρουση μεγάλης κλίμακας λάβει χώρα στο Ίντλιμπ (μετά δηλαδή από μια επίθεση του συριακού στρατού), εκτιμάται (με βάση αριθμούς του ΟΗΕ) ότι θα δημιουργηθούν προσφυγικά κύματα της τάξης των 800 χιλιάδων ανθρώπων. Μέσα σε αυτές τις ροές είναι πλέον μεγαλύτερο το ενδεχόμενο να υπάρχουν και άτομα που συμμετείχαν σε τζιχαντιστικές ομάδες για τον απλό λόγο ότι δεν θα μπορούν να διαφύγουν από πουθενά αλλού: νότια και ανατολικά βρίσκονται εδάφη που ελέγχονται από τον Άσαντ, τη Ρωσία και το Ιράν (ενώ θα είναι και τα εδάφη από τα οποία θα ξεκινήσει η επίθεση), και βόρεια/βορειοανατολικά είναι τα συριακά εδάφη που ελέγχονται από την Τουρκία. Η μόνη πιθανή διέξοδος για όσους – πολίτες ή μαχητές – αποφασίσουν να διαφύγουν από το Ίντλιμπ θα είναι στα βορειοδυτικά διαμέσου του τουρκο-συριακού συνόρου μεταξύ Ίντλιμπ και Χατάϋ. Πρέπει να σημειωθεί ότι ήδη, περίπου 40 χιλιάδες άτομα από το Ίντλιμπ έχουν μετακινηθεί προς το σύνορο με την Τουρκία ούτως ώστε να μπορέσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα να διαφύγουν στην περίπτωση πολεμικών συγκρούσεων.

Δεν θα είναι βεβαίως η πρώτη φορά που ο πόλεμος στη Συρία δημιουργεί προσφυγικές ροές. Έχουν ήδη προσφυγοποιηθεί περίπου 5.5 εκατομμύρια Σύριοι και εκτοπιστεί εντός της χώρας περίπου 6.6. εκατομμύρια. Αυτό που καθιστά τη συγκεκριμένη συγκυρία αρκετά διαφορετική από την προηγούμενη προσφυγική κρίση (2013/2014 και 2015/2016) είναι η ήδη δυσμενής κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι γύρω χώρες από τότε. Η Τουρκία φιλοξενεί γύρω στα τέσσερα (4) εκατομμύρια πρόσφυγες, ο Λίβανος γύρω στα δύο (2) εκατομμύρια, η Ιορδανία γύρω στις 700 χιλιάδες, το Ιράκ γύρω στις 250 χιλιάδες και η Αίγυπτος γύρω στις 150 χιλιάδες πρόσφυγες (στοιχεία ΟΗΕ). Στην Τουρκία μάλιστα ανακοινώθηκε πρόσφατα ότι έξι από τους 19 προσφυγικούς καταυλισμούς έχουν κλείσει λόγω οικονομικών προβλημάτων, για την εξοικονόμηση περίπου 14 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με 132 χιλιάδες πρόσφυγες να μετακινούνται σε άλλους καταυλισμούς ή οικισμούς εντός της χώρας.

Επίλογος – Επιπτώσεις για την Κύπρο

Αφενός, οι συνθήκες πληρότητας και – ως αποτέλεσμα – αυξημένης δυσχέρειας στους προσφυγικούς καταυλισμούς των γύρω χωρών τις ακυρώνουν ως επιλογές για τους ανθρώπους που εξωθούνται στην προσφυγοποίηση λόγω του πολέμου. Αφετέρου, όπως προαναφέρθηκε, η γεωγραφική τοποθεσία του Ίντλιμπ και τα πιθανά σημεία εισόδου των επιχειρήσεων του συριακού στρατού σε αυτό, αφήνουν ουσιαστικά μόνο την βορειο-δυτική διέξοδο στους μελλοντικούς πρόσφυγες. Και ενώ η «υδάτινη οδός», και η Κύπρος ως προορισμός, δεν αποτελούσαν μέχρι στιγμής την πρώτη επιλογή για τους πρόσφυγες, θα αποτελέσουν στο εγγύς μέλλον, δεδομένου του σεναρίου μιας πολεμικής σύρραξης στο Ίντλιμπ, πιο «ελκυστικές» επιλογές εφόσον θα είναι ενδεχομένως και οι μόνες. Άρα θα πρέπει να αναμένει κανείς ότι οι αυξημένες εντάσεις στο Ίντλιμπ – αλλά και στο μέτωπο Ισραήλ-Ιράν/Χεζμπολάχ λόγω Λιβάνου – θα προμηνύουν αυξημένα – ίσως χωρίς προηγούμενο – προσφυγικά κύματα στην Κύπρο. Πάντως ο συριακός στρατός αλλά και οι ρωσικές αεροπορικές δυνάμεις βομβαρδίζουν ήδη θέσεις των αντικαθεστωτικών στο Χαλέπι και το Ίντλιμπ.

Υπό αυτό το πρίσμα, θα ήταν άσοφο εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας να παραμείνει άπραγη, περιορισμένη στις προσπάθειες και προοπτικές διαχείρισης μιας ενδεχόμενης κρίσης που πιθανότατα να υπερβαίνει τις δυνατότητές της. Η όποια άγνοια ή αδιαφορία για το ζήτημα αυτό πρέπει να αντικατασταθεί από την προετοιμασία, τον σχεδιασμό και βήματα ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής σε διπλωματικό επίπεδο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των κρατών της περιοχής (Ισραήλ, Αίγυπτος, Λίβανος, Ελλάδα ακόμα και Τουρκία αν είναι δυνατόν), αλλά και προς κράτη όπως είναι η Ρωσία και το Ιράν που είναι άμεσα εμπλεκόμενα στην συριακή κρίση προσπαθώντας – γιατί όχι; – ακόμα και την αποτροπή μιας σύρραξης ή την αποκλιμάκωση της κρίσης. Εξ άλλου είναι πολλοί εκείνοι που συμμερίζονται τις ίδιες ανησυχίες.

Του Ζήνωνα Τζιάρρα