Μια πολύ ενδιαφέρουσα εξέλιξη που λαμβάνει χώρα στην Τουρκία και που στην Κύπρο περνάει σχεδόν απαρατήρητη είναι η έμφαση που δίνει, για το έτος 2019, η κυβέρνηση του Ερντογάν στον θεσμό του Diyanet. H διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων της Τουρκίας, θεσμός που υπάρχει από το 1924 στη χώρα, αποτελεί κατ’ εξοχήν πεδίο εκδήλωσης του θρησκευτικού και πολιτικού μετασχηματισμού της χώρας (τουρκο-ισλαμική σύνθεση) που επιδιώκει ο Ερντογάν – ενώ η παρουσία του είναι πλέον όλο και πιο εμφανής στα κατεχόμενα τα τελευταία χρόνια.
Μπάτζετ ρεκόρ
Σε μια εποχή που η τουρκική οικονομία βυθίζεται σε διάφορες εκφάνσεις δημοσιονομικής αλλά και χρηματοπιστωτικής κρίσης –με την τουρκική λίρα να δέχεται κλυδωνισμούς– ο ετήσιος προϋπολογισμός για το Diyanet αγγίζει το ποσό ρεκόρ των 2 δισ. δολαρίων για το 2019 – προκαλώντας αντιδράσεις ακόμη και στο εσωτερικό της χώρας. Η αύξηση είναι της τάξης του 36% (αύξηση προϋπολογισμού από 7,7 δισ. τουρκικές λίρες σε σχεδόν 11). Ενδεικτικά, ο εν λόγω προϋπολογισμός, για έναν οργανισμό που προωθεί θρησκευτικά θέματα, ξεπερνά κατά έξι φορές τον αντίστοιχο του Τουρκικού Κοινοβουλίου, πέντε φορές τον αντίστοιχο των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών (ΜΙΤ) που δραστηριοποιούνται έντονα τα τελευταία χρόνια στο έδαφος της Συρίας και πέντε φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο του Υπουργείου Ενέργειας της Τουρκίας – που εσχάτως σχεδιάζει να επενδύσει και σε δεύτερο ερευνητικό πλοίο-γεωτρύπανο, όπως το “Fatih” σε συνδυασμό με την ΤΡΑΟ.
Έμφαση στη θρησκεία
Το Diyanet προσθέτει φέτος στον προϋπολογισμό του σειρά εκδόσεων για τις κορανικές σπουδές, την ισλαμική παράδοση αλλά και έναν φιλόδοξο προγραμματισμό για τον θρησκευτικό τουρισμό στην Τουρκία με έμφαση στα ιστορικά τεμένη και σε άλλους λατρευτικούς χώρους. Επιπλέον δείχνει να επενδύει στη νεολαία δίνοντας έμφαση στις αντίστοιχες οργανώσεις που διατηρεί το Diyanet αλλά και στον τρόπο συγκρότησης των προγραμμάτων σπουδών, στην εκπαίδευση, σε σχέση με το ισλάμ. Η αναβάθμιση του θεσμού του Diyanet συνδέεται άρρηκτα με το κενό που δημιούργησε, μετά το 2016 ιδίως, στο εσωτερικό της Τουρκίας το κίνημα Γκιουλέν – μέλη του οποίου ήταν υπεύθυνα για πολλές εκφάνσεις της θρησκευτικής επιμόρφωσης των πολιτών αλλά και για ένα ολόκληρο δίκτυο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, σχολείων, νοσοκομείων και άλλων σχετικών θεσμών παροχής κοινωνικών υπηρεσιών.
Και τα κατεχόμενα
Αυτό που καθίσταται σαφές είναι πως η περαιτέρω αναβάθμιση του θεσμού του Diyanet την περίοδο 2019-2023 από την κυβέρνηση Ερντογάν θα σηματοδοτήσει και την περαιτέρω εμβάθυνση της δράσης του στα κατεχόμενα, εντός της τ/κ κοινότητας. Η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας είναι υπεύθυνη και για τον διορισμό του μουφτή στα κατεχόμενα ενώ η παρουσία της μεταξύ οργανώσεων εποίκων, ξένων φοιτητών (μουσουλμανικού θρησκεύματος) τα τελευταία χρόνια (μαζί με άλλες θρησκευτικές ομάδες ή οργανώσεις) ισχυροποιείται σύμφωνα με καλά ενημερωμένες πηγές αλλά και επιτόπια έρευνα του «Π». Ο νέος πρόεδρος μάλιστα του Diyanet, ο δρ Ali Erbas, επισκέφθηκε πρόσφατα στην Τουρκία (στις αρχές Νοεμβρίου) τον αμφιλεγόμενο Kadir Misiroglu, αναθεωρητή ιστορικό και δημοσιογράφο, ο οποίος επανειλημμένα έχει καταφερθεί εναντίον των κοσμικών στοιχείων του τουρκικού κράτους και ο οποίος κριτικάρει ανοικτά τον Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Erbas σύμφωνα με ασφαλείς πηγές γνωρίζει καλά το Κυπριακό και θεωρεί τους Τουρκοκύπριους «κοινότητα που πρέπει να τονώσει το θρησκευτικό της αίσθημα με κάθε μέσο». Πηγές στη λεγόμενη ΤΔΒΚ αναφέρουν στον «Π» πως τα επόμενα δύο χρόνια και με αφορμή τη μετακίνηση του Μουσταφά Ακιντζί από την «προεδρία» το Diyanet θα δώσει περισσότερη έμφαση στη θρησκευτικότητα των Τουρκοκυπρίων προωθώντας με πιο έντονο τρόπο τη θρησκευτική εκπαίδευση, την ανέγερση τζαμιών αλλά και μια πιο «προσεκτική» προσέγγιση σε σχέση με την κοσμικότητα των Τουρκοκυπρίων – χαρακτηριστικό που διακατέχει την κοινότητα ιστορικά εδώ και δεκαετίες.
Αντί επιλόγου
Παρά το γεγονός πως η τουρκοκυπριακή κοινότητα έχει διαχρονικά αποδείξει την κουλτούρα αντίστασης που δείχνει απέναντι στην τουρκική θρησκευτική διείσδυση, προκειμένου να διασφαλίσει τα κοσμικά της χαρακτηριστικά, το γεγονός πως το Diyanet θα ισχυροποιηθεί τα επόμενα χρόνια και πως κάτι τέτοιο αποτελεί προσωπικό στοίχημα του ίδιου του Ερντογάν στο πλαίσιο των πολλαπλών μετασχηματισμών της χώρας, αποτελεί ανησυχητικό σημάδι. Δείχνει μάλιστα και τον τρόπο με τον οποίο η τουρκοκυπριακή κοινότητα θα βρεθεί, τα επόμενα χρόνια, κάτω από ασφυκτική πίεση. Οικονομικές συνθήκες από την μια και θρησκευτική πίεση από την άλλη. Όπως χαρακτηριστικά τονίζουν τουρκοκυπριακές πηγές στον «Π», χωρίς λύση και με συνέχιση του status quo η Τουρκία θα εισέλθει σε μια φάση όπου θεσμοί όπως το Diyanet θα καθορίζουν, σε μεγάλο βαθμό, και τις κοινωνικές δυναμικές εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας – πέραν της δημογραφικής αλλοίωσης. Η αύξηση του μπάτζετ του Diyanet θεωρείται εξάλλου, από πολλούς αναλυτές της Τουρκίας διεθνώς, το πρώτο ανησυχητικό σημάδι της –πιθανόν– τελευταίας θητείας του Ερντογάν – καθώς το 2023 θα σηματοδοτεί και την επέτειο ενός αιώνα από την ίδρυση της Τουρκίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ.
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα Πολίτης.