Η είδηση της αιφνίδιας παραίτησης του Ιρανού ΥΠΕΞ, Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ δεν πρέπει να εκπλήσσει. Ο κορυφαίος Ιρανός διπλωμάτης κι εκ των αρχιτεκτόνων της συμφωνίας JCPO (P5+1) μεταξύ του Ιράν και της Δύσης για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης βρέθηκε πολλές φορές στην πόρτα της εξόδου (και υπέβαλλε την παραίτησή του) στο παρελθόν. Την επομένη της παραίτησης ο Πρόεδρος του Ιράν ανακοίνωσε πως δεν κάνει δεκτή την παραίτησή του –κάτι που ωστόσο μένει να δούμε πως θα εξελιχθεί.

Ο Ζαρίφ ανακοίνωσε την παραίτησή του μέσω μιας ανάρτησης στον λογαριασμό του στο Ίνσταγκραμ σε μια πολύ ενδιαφέρουσα, από σκοπιάς σημειολογίας, ημέρα. Λίγες ώρες μετά από την επίσημη επίσκεψη του Σύρου Προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ στη Τεχεράνη –όπου πόζαρε, απόντος του Ιρανού ΥΠΕΞ, με τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη της χώρας Αγιατολλάχ, Αλί Χαμενεΐ και τον επικεφαλής της οργάνωσης των Φρουρών της Επανάστασης (al Quds Force) στρατηγό Κασίμ Σουλεϊμάνι. Μια εικόνα που συμβολίζει και τους δύο παράλληλους πολιτικούς κόσμους στο Ιράν –μεταξύ των ρεφορμιστών, ως τέτοιος χαρακτηρίζεται και ο απερχόμενος Ιρανός ΥΠΕΞ, και των οπαδών της σκληρότερης γραμμής (hardliners) πιστών στην εξουσία του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη (Khameneists).

H ανακοίνωση παραίτησης του Ζαρίφ αντανακλά αυτήν ακριβώς την δυναμική. Ο Ζαρίφ:

• Καθ’ όλη την διάρκεια που ακολούθησε την συμφωνία του Ιουλίου του 2015 υπήρξε αντικείμενο κριτικής των hardliners και ιδίως του Αγιατολλάχ Mohammad-Taqi Mesbah-Yazdi. Ο Yazdi ηγείται από το 2012 της συντηρητικότερης πολιτικής φράξιας του Ιράν, του Front of Islamic Revolution Stability (Paydari Group) το οποίο συσπειρώνει γύρω του αρκετούς από τους υπουργούς που συμμετείχαν στην κυβέρνηση Αχμαντινετζάντ. Το Paydari Group έχει επιρροή τόσο στο Assembly of Experts του Ιράν (εκλεκτορικό σώμα που εκλέγει τον Ανώτατο Θρησκευτικό Ηγέτη) όσο και μεταξύ των Φρουρών της Επανάστασης.
• Συνόψισε την πολιτική μετάβαση στη χώρα σε περίπτωση θανάτου του Αλί Χαμενεΐ. Δεν είναι λίγοι αυτοί που βλέπουν την πολιτική του αναρρίχηση στην Προεδρία της χώρας (με τον Ρουχανί σε ρόλο Ανώτατου Θρησκευτικού Ηγέτη). Οι hardliners του Ιράν σίγουρα δεν επιθυμούν μια τέτοια εξέλιξη.
• Συχνά μιλούσε, κυρίως διεθνώς, έξω από τα δόντια (βλ. βίντεο). Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι πρόσφατες παρεμβάσεις του στο Μόναχο που πέραν των αφηγημάτων για τις ΗΠΑ και το Ισραήλ αντανακλούσαν και την πρόσφατη συζήτηση στο εσωτερικό του Ιράν για το μέλλον του βαλλιστικού του προγράμματος.

• Η απομόνωσή του από την συζήτηση για το Συριακό. Η ανακοίνωση της παραίτησής του, πέραν των πιέσεων που δέχεται, ήρθε λίγες ώρες μετά από την επίσκεψη Άσαντ. Εδώ ας λάβουμε υπόψη και κάτι άλλο: Ο Ζαρίφ στο Συριακό έχει μια προσέγγιση πολύ πιο πραγματιστική από την ανοικτή επέμβαση του Ιράν. Ιδίως μετά τα συντριπτικά χτυπήματα που δέχονται ιρανικές δυνάμεις επί του εδάφους από το Ισραήλ.

Η Ουσία

Αν ο Ζαρίφ απομακρυνθεί κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον, και δεδομένων των κινήσεων Τραμπ έναντι του Ιράν, τότε η προσέγγιση –κυρίως- Ευρώπης-Τεχεράνης δυσχεραίνει. Ο Ζαρίφ απολάμβανε της εμπιστοσύνης τόσο της ΕΕ (βλέπε Μογκερίνι) όσο και των ΥΠΕΞ των χωρών-μελών της Ένωσης. Η τελευταία προσπαθώντας να σώσει την συμφωνία για τα πυρηνικά λάνσαρε εσχάτως το Special Purpose Vehicle –μια δέσμη μέτρων που θα διέσωζε τα εμπορικά οφέλη από τις σχέσεις ΕΕ-Ιράν με φόντο την συμφωνία. Το εν λόγω εργαλείο θα αντιμετωπίσει δυσκολίες ως προς την λειτουργικότητά του αν συνομιλητής της ΕΕ είναι κάποιος hardliner.

Δεδομένης της προσπάθειας Τραμπ για περαιτέρω απομονωτισμό του Ιράν και μείωση της επιρροής του στη Μέση Ανατολή, με την οικονομία της χώρας να δέχεται αρκετές πιέσεις και την αντίδραση του κόσμου να υποβόσκει το μόνο σίγουρο είναι ένα: Το 2019 θα είναι μια καθοριστική χρονιά για τις πολιτικές και κοινωνικές δυναμικές στο Ιράν και πιθανή απομάκρυνση Ζαρίφ καθιστά και μια μίνι-νίκη των hardliners της χώρας. Το γεγονός μάλιστα πως, για πρώτη φορά, ανακοίνωσε την παραίτησή του και μέσω της δημοφιλούς πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης του Ίνσταγκραμ συνηγορεί ως προς το τελευταίο.

Του Γιάννη Ιωάννου