Η τουρκική επιχείρηση “Peace Spring” στην βορειοανατολική Τουρκία στηρίζεται, όπως και οι δύο προηγούμενες στρατιωτικές επεμβάσεις στον Ευφράτη, σε μεγάλο βαθμό, σε δυνάμεις της συριακής σουνιτικής ένοπλης αντιπολίτευσης. Αυτές που καθιερώθηκε να ορίζονται, όλα αυτά τα χρόνια του Συριακού, ως «Ελεύθερος Συριακός Στρατός» (FSA) και που τα τελευταία χρόνια έχουν «επανασχεδιαστεί» ως «Εθνικός Συριακός Στρατός» (NSΑ) ή TSO/TFSA (σ.σ. ÖSO στα τουρκικά), ήτοι δηλ. “Turkey Supported Opposition/Turkish-backed Free Syrian Army”.
Ο νέος (εφεξής) FSA με αφορμή και την απαρχή της επανακυριαρίχας του καθεστώτος Άσαντ, το 2016, απέβαλλε το ισλαμιστικό του κυρίαρχο αφήγημα (οι κατακερματισμένες φράξιες της σουνιτικής αντιπολίτευσης έφεραν ονόματα που παραπέμπουν απευθείας στο σύμπαν της ισλαμικής στρατιωτικής ιστορίας) και έκανε ένα, γερό, rebrand ως παράλληλη στρατιωτική δομή (τύπου εθνικού στρατού) με κοινές ονομασίες στρατιωτικών μονάδων (πχ «1ο Σώμα» κοκ) και οργανωτικό σχεδιασμό –από την αρχή. Για τον ιδεολογικό του προσανατολισμό δεν χωρεί συζήτηση. Παραμένει, κατά πλειοψηφία, ισλαμιστικός με κυρίαρχο αφήγημα και ιδεολογική αφετηρία την συριακή εκδοχή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας αλλά και το σαλαφισμό και τον τζιχαντιστικό σαλαφισμό. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι μέρος του αποτελούν οργανώσεις όπως η Ahrar al Sham –οργάνωση που συνεργάστηκε σε πολλές περιπτώσεις με το Μέτωπο αλ Νούσρα (την αλ Κάιντα της Συρίας) τα προηγούμενα χρόνια.
Πέραν όμως του κατακερματισμού, ιδεολογικά και σε τοπικό επίπεδο, όλες αυτές οι μονάδες που υποστηρίζουν την Τουρκία, ανά καιρούς και στη λογική των πραγματικοτήτων επί της σύγκρουσης στο έδαφος της Συρίας, πολέμησαν εναντίον τόσο του Ισλαμικού Κράτους όσο και της αλ Κάιντα. Η περιστασιακά συμμάχησαν με την δεύτερη. Από το 2016 ωστόσο η παρουσία τους πέριξ του Ευφράτη (Azaz, Jarablus, al-Bab και Afrin) τους κατέστησε, σε ένα ιδιάζων του Συριακού παράδοξο, οργανικά κομμάτι των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων στον αγώνα εναντίον της κουρδικής επιρροής στην περιοχή –με τον στόχο της ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ να περιέρχεται σε δεύτερη μοίρα.
Η Τουρκία ως επιβίωση
Σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος πρόσληψης όλων αυτών των οργανώσεων σε ένα κομμάτι της Δύσης περιορίζεται στο «οι τζιχαντιστές μισθοφόροι της Τουρκίας». Η αλήθεια όμως είναι πως μεταξύ των οργανώσεων υπάρχουν πολλές ακραίες τάσεις –εκφάνσεις των οποίων είδαμε όχι μόνο στα viral βίντεο εκτελέσεων Κούρδων της συνεχιζόμενης επιχείρησης ανατολικά του Ευφράτη αλλά και στον τρόπο με τον οποίο ορισμένες οργανώσεις έδρασαν κατά την διάρκεια του Συριακού (εκτελέσεις αμάχων, βαρβαρότητες, κοκ) αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του Αφρίν μεταξύ των τουρκικών επιχειρήσεων. Μια βίαιη πραγματικότητα που στη περίπτωση της Συρίας αποκρυσταλλώνει τοπικούς ανταγωνισμούς ισχύος, σεκταριστική βία, επιμέρους φυλετικές πολιτικές δυναμικές εντός των αραβικών πληθυσμών (tribal politics) και εξωτερική πολιτική πίεση –κυρίως μεταξύ διαφόρων ισχυρών κύκλων του παγκόσμιου ισλαμιστικού κινήματος (πχ θεωρητικών του σαλαφισμού, χωρών του Αραβικού Κόσμου, κοκ).
Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως και η αλ Κάιντα ως φαινόμενο στη Συρία ξεκίνησε ως μια έκφανση του παγκόσμιου τζιχαντιστικού κινήματος (της μητρικής οργάνωσης) για την αναβίωση του «Χαλιφάτου», στη πορεία γέννησε μια ακόμη πιο εξτρεμιστική έκφανση –το Ισλαμικό Κράτος (όπως το γνωρίσαμε στη Συρία και το Ιράκ) ως εδαφική αποτύπωση/ολοκλήρωση του «Χαλιφάτου», συγκρούστηκε με επιμέρους κινήματα εντός της σαλαφιστικής ένοπλης αντιπολίτευσης και, στο τέλος, κατέληξε μια παράλληλη –πολιτική και στρατιωτική δομή- με επίκεντρο το Ίντλιμπ της ΒΔ Συρίας με, σαφώς, πιο τοπική (διάβαζε «συριακή») ατζέντα: Την Hayat Tahrir al-Sham (HTS).
Μαχητές της Hayat Tahrir al-Sham στο Ίντλιμπ της Συρίας. Εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό τους μέχρι τις 35.000-40.000.
Όταν η εν λόγω οργάνωση, με επίκεντρο το Ίντλιμπ, επιδώθηκε σε έναν αγώνα, τον περασμένο Ιανουάριο, «τελικής επικράτησης» (στη λογική του «ή εισέρχεστε στις τάξεις μας ή σας διαλύουμε») έναντι όλων των άλλων σουνιτικών ενόπλων οργανώσεων, πολλές εκ των τελευταίων κατέφυγαν από το Ίντλιμπ και περιοχές του Χαλεπιού (εκτός ελέγχου καθεστώτος) στο Αφρίν, όπου η ένταξή τους στον τουρκικό σκοπό (εναντίον των Κούρδων) αποτέλεσε μονόδρομο για την σωτηρία τους.
Η μεγάλη εικόνα
Τι συμβαίνει όμως με τις «πραγματικές» (πιουριστικές ιδεολογικά) οργανώσεις της αλ Κάιντα; Πως προσλαμβάνει το παγκόσμιο τζιχαντιστικό κίνημα (global salafi-jihadi movement) την επιχείρηση της Τουρκίας ανατολικά του Ευφράτη; Μια προσεκτική ματιά στον τρόπο αντίδρασης όλων αυτών των οργανώσεων καταδεικνύει την καθολική καταδίκη αλλά και ιδεολογική απόρριψη της τουρκικής επέμβασης στη βάση του ότι η Τουρκία είναι σύμφωνα με την δική τους κοσμοθεώρηση ένα «άπιστο κράτος», ένα «κράτος αποστατών».
Το λογότυπο της τζιχαντιστικής συμμαχίας Jabhat Ansar al-Din του Ίντλιμπ που συναποτελείται από ομάδες πιουριστών ιδεολόγων της αλ Κάιντα.
Οι εν λόγω οργανώσεις δεν οριοθετούν μόνο την Τουρκία ως κράτος αντικείμενο τακφιρισμού (κατηγορούμενο δηλ. για αποστασία/takfiri) στα πλαίσια της κυρίαρχης τζιχαντιστικής αφήγησης τους, αλλά και τις σουνιτικές ένοπλες οργανώσεις που συνδράμουν τον τουρκικό στρατό ως “murtad” (στα αραβικά مرتد) δηλ. ως το χειρότερο είδος αποστατών –αυτών που προδίδουν τον σκοπό, που στην συγκεκριμένη περίπτωση εδράζεται στην προδοσία της «Συριακής Επανάστασης».
Πέραν της Hayat Tahrir al Sham όλες οι τζιχαντιστικές φράξιες στο Ίντλιμπ εξέδωσαν ανακοινώσεις καταδίκης των ενεργειών της Τουρκίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οργανώσεις όπως η Hurras al-Din (η μεγαλύτερη οργάνωση της αλ Κάιντα), η Jabhat Ansar al-Din (οργάνωση πιουριστών ιδεολόγων της αλ Κάιντα) και μέλη της ΗΤS με σαφείς ιδεολογικές αναφορές/σύνδεση με την αλ Κάιντα. Επιπλέον οι εν λόγω οργανώσεις –πέραν της de facto κατάστασης στο έδαφος- απορρίπτουν και τον ρόλο της Τουρκίας ως εγγυήτριας στο Συριακό, σε μια παράδοξη, για τα δεδομένα του παγκόσμιου τζιχαντιστικού κινήματος, έκφανση συριακού εθνικισμού.
Σχηματοποιημένη αναπαράσταση του πως η αλ Κάιντα στη Συρία αναγεννήθηκε από την διαδρομή της σε τοπικό (συριακό) και παγκόσμιο επίπεδο.
Τι να αναμένουμε
Πέραν της υπό διαμόρφωσης κατάστασης στην ΒΑ Συρία, στην άλλη πλευρά του Ευφράτη και δη στο Ίντλιμπ η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική. Η φόρμουλα ωστόσο της ΒΑ Συρίας ως προς τον τελικό έλεγχο των ζωνών επιρροής δυνητικά θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στο Ίντλιμπ ορίζοντας ουσιαστικά –πριν την έκβασή του- και μια τελική αναμέτρηση εναντίον της HTS και των τζιχαντιστικών οργανώσεων που εδρεύουν εκεί. Μια δύσκολη αναμέτρηση που θα μπορούσε να συμπαρασύρει τόσο τις ΗΠΑ και την Τουρκία όσο και το καθεστώς Άσαντ –από κοινού με την Ρωσία και το Ιράν- σε μια νέα διεθνή εστρατεία εναντίον της αλ Κάιντα –στα πρότυπα ίσως αυτής εναντίον του Ισλαμικού Κράτους (Daesh) ή του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ (2003-2011).
Χάρτης της Συριακής Προεδρίας με τις θέσεις του SAA σε σχέση με την HTS.
Οι χρόνοι ωστόσο εδώ έχουν σημασία όσο και η πρόθεση των εμπλεκομένων δρώντων (συμπεριλαμβανομένου του FSA/NSA και των Κούρδων). Οι πρώτοι προκειμένου να δούμε πόσο θα ενισχυθεί η HTS στο Ίντλιμπ όσο παραμένει ανοικτή η έκβαση των εξελίξεων στην ΒΑ Συρία και η δεύτερη αναφορικά με την αποτελεσματικότητα και τον διεθνή συντονισμό. Ένα γενικευμένο τζιχαντιστικό insurgency στο Ίντλιμπ θα οδηγούσε, τέλος, αναπόφευκτα και σε μια νέα προσφυγική κρίση, σε μια έξαρση βίας καθώς και σε προκλήσεις ασφάλειας –ιδίως για την Τουρκία στο εσωτερικό της και το μέλλον των proxies της και το καθεστώς Άσαντ.
Του Γιάννη Ιωάννου