Οπως αναφεραμε πολλάκις το τελευταίο καιρό, η συμφωνία Πούτιν-Ερντογάν επανενεργοποιεί και επικαιροποιεί ουσιαστικά την Συμφωνία των Αδάνων (ΣτΑ) του 1998.
Η ΣτΑ ήταν αυτή που έβαλε τις τουρκο-συριακές σχέσεις σε τροχιά ομαλοποίησης και θεαματικής εξέλιξης την δεκαετία του 2000 μετά την κρίση του 1998. Επηρέασε εξίσου θετικά και τις τουρκο-ιρανικές σχέσεις. Εν ολίγοις, από το 1979 μέχρι το 1998 η Συρία παρείχε καταφύγιο στον Κούρδο ηγέτη του PKK Αμντουλάχ Οτσαλάν και, κατ’ επέκταση, υποστήριξη στο ίδιο το PKK. Η Συρία εργαλειοποιούσε το PKK στις σχέσεις της με την Τουρκία οι οποίες ήταν τεταμένες, μεταξύ άλλων, λόγω της τουρκικής πολιτικής υδάτων και φραγμάτων (ουσιαστικά της αποστέρησης μεγάλων όγκων νερού των ποταμών Τίγρης και Ευφράτης από την Συρία και το Ιράκ).
Εξαιτίας αυτών των εντάσεων, το 1998 οι δύο χώρες έφτασαν στα όρια της ένοπλης σύγκρουσης, με την Τουρκία να συσσωρεύει μεγάλο όγκο στρατιωτικών δυνάμεων κατά μήκος των νότιων συνόρων της με σκοπό τον πειθαναγκασμό της Δαμασκού. Η Δαμασκός υπέκυψε παραδίδοντας τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν στην Τουρκία. Αργότερα, ο υιός Άσαντ δήλωσε πως δεν παράδωσαν τον Οτσαλάν από φόβο αλλά επειδή επέλεξαν την φιλία με την Τουρκία την οποία δεν ήθελαν να ρισκάρουν λόγω της σχέσης με το PKK. Ας μην ξεχνάμε ότι η Συρία είχε/έχει το δικό της κουρδικό πρόβλημα με εκφάνσεις όπως π.χ. η μεγάλη κουρδική εξέγερση του 2004 στο Καμισλί.
Η ΣτΑ έγινε πραγματικότητα με τη διαμεσολάβηση του Ιράν και της Αιγύπτου. Ως αποτέλεσμα, η Συρία αναγνώρισε το PKK (και κατ’ επέκταση θα λέγαμε το YPG το οποίο δημιουργήθηκε αργότερα, το 2004) ως τρομοκρατική οργάνωση και συμφώνησε να μην του παρέχει την οποιαδήποτε βοήθεια. Επιπλεόν, το άρθρο 1 της ΣτΑ ανέφερε ότι η Συρία δεν θα επιτρέψει οποιαδήποτε δραστηριότητα που προκύπτει από τα δικά της εδάφη και σκοπεύει να απειλήσει την τουρκική σταθερότητα και ασφάλεια.
Βέβαια, όταν ξέσπασε ο συριακός πόλεμος το 2011 και η μέχρι τότε “αδελφική” φιλία Ερντογάν-Άσαντ μετατράπηκε σε βαθιά έχθρα, ο Άσαντ ξεκίνησε και πάλι να χρησιμοποιεί το χαρτί του PKK-YPG με τον ίδιο τρόπο που η Τουρκία στήριζε τις αντικαθεστωτικές ομάδες στη Συρία. Και ενώ το Κουρδικό αποτελεί πρόβλημα για την συριακή κυβέρνηση, στο πλαίσιο του πολέμου η ανοχή (ή και η υποστήριξη) του Άσαντ στις δράσεις των Κούρδων εξυπηρετούσε τους σκοπούς του σε τακτικό και εν τέλει διπλωματικό επίπεδο. Με αυτό τον τρόπο η ΣτΑ μπήκε ουσιαστικά στον πάγο.
Η επανενεργοποίηση της ΣτΑ μετά τη συνάντηση στο Σότσι σημαίνει αρκετά και σημαντικά πράγματα:
- H Τουρκία μπαίνει στη διαδικασία απευθείας διαβούλευσης με την κυβέρνηση Άσαντ και άρα απομακρύνεται και επίσημα από την μέχρι στιγμής πολιτική ανατροπής του.
- Επεκτείνεται η συριακή κυριαρχία σε εδάφη που λόγω του πολέμου βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Κούρδων.
- Επιβεβαιώνεται η αντίληψη της συριακής κυβέρνησης που βλέπει το PKK-YPG ως τρομοκρατικές οργανώσεις και πρόκληση όχι μόνο για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας αλλά και για τις τουρκο-συριακές σχέσεις. Άρα ενεργοποιούνται οι πρόνοιες της ΣτΑ του 1998.
- Εφόσον “επιβιώνει” η τουρκική ζώνη ασφαλείας Ταλ Αμπυάντ-Ρας αλ Αϊν στην βορειοανατολική Συρία, ενεργοποιείται η πρόνοια της ΣτΑ περί δικαιώματος της Τουρκίας να εισχωρεί σε συριακό έδαφος για περιορισμένο χρονικό διάστημα και σε περιορισμένο χώρο για την καταπολέμηση απειλών που προέρχονται από το PKK. Άρα η ζώνη ασφαλείας στα βορειοανατολικά, τυπικά δεν παραβιάζει την συριακή κυριαρχία εφόσον βασίζεται τόσο στην ΣτΑ όσο και στην συμφωνία του Σότσι την οποία ο Άσαντ αποδέχτηκε. Για το μέλλον της τουρκικής παρουσίας εκεί θα πρέπει να περιμένουμε.
- Παρόλες τις ενστάσεις του Ιράν για την τουρκική επέμβαση στη Συρία πρέπει να σημειώσουμε ότι τόσο η ΣτΑ όσο και η συμφωνία του Σότσι (που αποτελεί πολιτικό αποτέλεσμα της τουρκικής επέμβασης) βολεύει το Ιράν σε μεγάλο βαθμό. Διότι ενισχύει την συριακή κυριαρχία, μειώνει την δυναμική της κρατογένεσης/αυτονόμησης του Συριακού Κουρδιστάν, και περιθωριοποιεί σε πρώτη φάση το PKK-YPG. Όλα αυτά είναι ζητήματα που το αφορούν λόγω του δικού του κουρδικού προβλήματος (και άρα, όπως γράψαμε από το 2016, υπάρχει σύγκλιση Τουρκίας-Συρίας-Ιράν) αλλά και λόγω της ενισχυμένης παρουσίας που θέλει να έχει στην Συρία – στόχος που πλέον είναι πιο εύκολα εφικτός εφόσον οι Αμερικανοί αποσύρονται και οι Κούρδοι αποδυναμώνονται (ή βρίσκονται σε τροχιά ενσωμάτωσης στο συριακό κράτος).
- Βολεύεται η Τουρκία καθώς η συριακή κυβέρνηση αναλαμβάνει την ασφάλεια των συνόρων της και την απομάκρυνση του YPG, ενώ η Μόσχα διαμηνύει πως αν δεν αποσυρθούν οι κουρδικές δυνάμεις, η Τουρκία θα συνεχίσει την επιχείρησή της. Επιπλέον, διατηρεί ακόμα έλεγχο επί των ζωνών τις οποίες ήλεγξε μέχρι στιγμής με τις τρείς επεμβάσεις, δυτικά και ανατολικά του Ευφράτη. Αυτό που μάλλον έδωσε η Τουρκία σε αντάλλαγμα, είναι η απόσυρση των αντικαθεστωτικών δυνάμεών της από την βορειοδυτική επαρχία Ίντλιμπ και η παύση της όποιας υποστήριξης σε αυτές (ή ακόμα και στην Αλ Κάιντα η οποία ελέγχει την περιοχή), ούτως ώστε να προελάσει ο συριακός και ρωσικό στρατός, να πολεμήσει την Αλ Κάιντα και να καταλάβει την περιοχή. Πολύ σημαντική παραχώρηση για την Συρία και τη Ρωσία εαν όντως έγινε. Πάντως, το Συριακό δεν πρόκειται να κλείσει ή να διευθετηθεί αν δεν βρεθεί λύση για το ζήτημα του Ίντλιμπ.
Του Ζήνωνα Τζιάρρα