Tο μνημόνιο συνεργασίας Τουρκίας-Λιβύης για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, την πρώτη σοβαρή διπλωματική κρίση που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η ελληνική κυβέρνηση – και η διακυβέρνηση Μητσοτάκη. Μια διαχείριση κρίσης που συνδέεται με την αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, δείγματα της οποίας –με τον πλέον de facto τρόπο– βιώνει και η Κυπριακή Δημοκρατία τους τελευταίους μήνες με την παρουσία των τουρκικών γεωτρύπανων εντός της ΑΟΖ της.
Ο τρόπος με τον οποίο η Ελλάδα αιφνιδιάστηκε ως προς την ανακοίνωση του μνημονίου, η αστοχία μεταξύ Μεγάρου Μαξίμου και Υπουργείου Άμυνας ως προς την απόσυρση των ΜΟΕ με την Τουρκία στο Αιγαίο αλλά και το τελεσίγραφο προς τον Λίβυο πρέσβη στην Αθήνα με την κήρυξή του ως persona non-grata (δηλ. θα απελαθεί) οδηγούν σε μια σειρά συμπεράσματα για το πώς η Αθήνα αντέδρασε στην κρίση – διδάγματα που πέραν του ξεχωριστού ενδιαφέροντος για τη Λευκωσία πρέπει να τεθούν και στο κάδρο ενός σεναρίου κλιμάκωσης, όπου η Τουρκία θα προχωρήσει, ανοικτά της Κρήτης, σε παρόμοιες με την κυπριακή ΑΟΖ έκνομες ενέργειες.
Διπλωματικό παρασκήνιο
Καλά ενημερωμένες πηγές ανέφεραν στον «Π» πως η συνάντηση του Έλληνα πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη με τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν στο περιθώριο της Συνόδου του ΝΑΤΟ επιβεβαίωσε τις υπάρχουσες διαφορές. Κατέδειξε όμως και τον τρόπο με τον οποίο ο Ερντογάν προσέλαβε τη βούληση του Ελλαδίτη πρωθυπουργού για κανάλι επικοινωνίας. Παρά τις διαρροές στον Τύπο, η συνάντηση έγινε σε επίπεδο διπλωματικών αντιπροσωπειών – και όχι άτυπα μεταξύ των δύο ανδρών, πράγμα που επιβεβαιώνει τις πληροφορίες πως Αθήνα και Άγκυρα δεν διατηρούν, όπως στο παρελθόν, κανάλια απευθείας επικοινωνίας που σε περιστάσεις εντάσεων δουλεύουν στο επίπεδο της αποκλιμάκωσης. Επιπλέον παρά το γεγονός πως η Αθήνα σήκωσε τους τόνους στον Λίβυο διπλωμάτη κάτι αντίστοιχο δεν συνέβη στο επίπεδο του Τούρκου πρέσβη στην Αθήνα.
Ωστόσο, όπως επισημαίνουν στον «Π» καλά ενημερωμένες διπλωματικές πηγές, η Αθήνα έλαβε, αμέσως, έμπρακτη υποστήριξη σε διπλωματικό επίπεδο τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από το Ισραήλ – που σημειωτέον εξέδωσε ανακοίνωση σε επίπεδο Υπουργείου Εξωτερικών, κάτι που δεν συνέβη ποτέ στην περίπτωση των παραβιάσεων στην κυπριακή ΑΟΖ. Σε κάθε περίπτωση, όπως είναι σε θέση να γνωρίζει ο «Π», η Αθήνα παρακολουθεί την κατάσταση, αυτό όμως που προκύπτει είναι πως η κυρίαρχη αντίληψη είναι πως η Τουρκία με τις κινήσεις στη Λιβύη προχωρεί ακάθεκτη με τα αναθεωρητικά της πλάνα στο Αιγαίο προσπαθώντας μάλιστα –και σε σχέση με πιθανές εξελίξεις στο Κυπριακό– να δημιουργήσει ένα πακέτο διαπραγματευτικών θέσεων με αφορμή και το γεγονός πως η Ελλάδα, νοτίως της Κρήτης, προχωρεί με τις έρευνες για την εξόρυξη υδρογονανθράκων.
Δεν ακολουθεί η Αίγυπτος
Παρά τις νύξεις της Αθήνας προς την Αίγυπτο αμέσως μετά την ανακοίνωση του τουρκολιβυκού μνημονίου, το Κάιρο δείχνει –όπως μαθαίνει ο «Π»– να τηρεί μια στάση αναμονής όσον αφορά την έκβαση της κρίσης στην Τρίπολη της Λιβύης και να μην ασπάζεται την αντίληψη για μια ταχεία προσέγγιση με την Αθήνα ως προς τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών.
Τι να αναμένουμε
Παρά το γεγονός πως ο πόλεμος φθοράς Χαφτάρ (LNA)-Τρίπολης (GNA) παραμένει χωρίς έκβαση με διεθνείς παρατηρητές να σημειώνουν πως, παρά το μνημόνιο, η ενεργή εμπλοκή της Τουρκίας υπέρ της κυβέρνησης αλ Σάρατζ έχει μειωθεί, η Τουρκία θα μπορούσε κάλλιστα να κλιμακώσει ως προς την αμφισβήτηση των θαλασσίων ζωνών νοτίως της Κρήτης. Ήδη το γεγονός πως το μνημόνιο –αν και χωρίς νομική ισχύ και με τις επιμέρους δικές του ερμηνείες ως προς το ΔΔ της Θάλασσας– κυρώθηκε στο εσωτερικό της Τουρκίας ενώ ο υπουργός Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ ανακοίνωσε και νέες γεωτρήσεις δείχνει έντονα προς την κατεύθυνση de facto ενεργειών.
Το worst case scenario εδώ παραμένει η κάθοδος ενός τουρκικού γεωτρύπανου της TPAO στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κρήτης και Λιβύης – σενάριο που όπως ενημερώνουν τον «Π» πηγές από την Αθήνα δεν πρέπει να αποκλειστεί. Μια τέτοια ενέργεια όμως, σε κάθε περίπτωση, δυνητικά θα μπορούσε να δημιουργήσει συνθήκες κρίσης με την παρουσία πολεμικού ναυτικού και στρατιωτικοποίηση δεδομένων και των δυνατοτήτων της Ελλάδας σε αμυντικό επίπεδο. Μια τέτοια ενέργεια πάντως δεν θα μπορούσε να συμβεί αμέσως δεδομένου ότι Τουρκία και Λιβύη θα έπρεπε πρώτα να μπουν σε διαδικασία συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών αλλά και σε «γύρο αδειοδοτήσεων». Επιπλέον η Αθήνα δείχνει να αποκλείει, στην παρούσα φάση, ένα ενδεχόμενο ενεργής παρεμπόδισης γεώτρησης νοτίως της Κρήτης.
Ο Χαφτάρ και η Ρωσία
Για όσους ασχολούμαστε χρόνια με τις συγκρούσεις και τον ισλαμικό εξτρεμισμό στη Μέση Ανατολή και στις χώρες του Μαγκρέμπ, η ξαφνική ένταξη της Λιβύης στο κάδρο λόγω Τουρκίας μας προξενεί εντύπωση ως προς την ευκολία με την οποία, ιδίως στον ελληνόφωνο κόσμο, οι ειδικοί και η δημόσια σφαίρα στρέφεται ξαφνικά τόσο υπέρ του στρατηγού Χαφτάρ στη λογική του «είναι εχθρός της Τουρκίας, άρα και φίλος». Ο Χαφτάρ ακόμη κι αν καταλάβει την Τρίπολη εντός των επόμενων μηνών ηγείται ενός μορφώματος που είναι μη αναγνωρισμένο διεθνώς. Για την Κυπριακή Δημοκρατία αυτό είναι no-go εκτός αν ξεχάσουμε και τα… βασικά σε σχέση με τη λεγόμενη ΤΔΒΚ. Επιπλέον Αθήνα και Λευκωσία οφείλουν να κατανοήσουν πως η εμπλοκή της Ρωσίας (και της Τουρκίας κατ’ επέκταση λόγω της συμπόρευσής τους στη βορειοανατολική Συρία) στο πλευρό του στρατηγού Χαφτάρ αλλάζει τις δυναμικές μεταξύ των άλλων δύο περιφερειακών δυνάμεων (Αίγυπτος και ΗΑΕ) που παραδοσιακά τον στηρίζουν τα τελευταία χρόνια.
Η πολιτική της Μόσχας στη Λιβύη και η αδυναμία εμπλοκής τής αντίστοιχης αμερικανικής καταδεικνύουν δύο σπουδαία συμπεράσματα: Η βίαιη ανατροπή, με τη βοήθεια της Δύσης, του καθεστώτος Καντάφι αποτέλεσε σοκ για τη ρωσική εξωτερική πολιτική – καθώς βρέθηκε προ τετελεσμένου. Ένα σοκ από το οποίο συνήλθε με τη δυναμική επέμβασή της στο Συριακό, το 2015, η οποία και σηματοδότησε το ρωσικό comeback στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, παρακάμπτοντας τη Δύση και βοηθώντας στην επιβίωση του Άσαντ. Για τους Αμερικανούς, ο θάνατος του πρέσβη τους, Κρίστοφερ Στίβενς, το 2012 στη Λιβύη αποτέλεσε ένα αντίστοιχο σοκ που οκτώ χρόνια σχεδόν μετά δεν τους επέτρεψε να έχουν ένα ξεκάθαρο endgame στην κατακερματισμένη χώρα.
Το να μην αντιλαμβάνεται κανείς τη στάση αναμονής Ρωσίας και Τουρκίας στη Λιβύη αλλά και το πώς θα διαμορφωθεί η κατάσταση αν στο τέλος ο Χαφτάρ καταλάβει την Τρίπολη είναι πολύ προβληματικό. Την ίδια στιγμή διαβάζοντας κάποιος το MoU Λιβύης-Τουρκίας αντιλαμβάνεται πως ανεξαρτήτως αποτελέσματος στο έδαφος της Λιβύης κανείς δεν μπορεί να βεβαιωθεί για την τύχη μιας συμφωνίας στο μέλλον αλλά και για το πώς θα προσλάβει η, κατακερματισμένη, Λιβύη το ζήτημα της αναγνώρισης της λεγόμενης ΤΔΒΚ. Αν η Λευκωσία και η Αθήνα δεν δείξουν σοβαρότητα, η Λιβύη θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια νέα Συρία – όπου με έλεγχο των Ρώσων στην Τρίπολη οι ροές μεταναστών προς την Ευρώπη, στην παρούσα συγκυρία, θα καθιστούσαν την κρίση του 2015… ευχάριστη ανάμνηση.
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης”