Η πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στις ΗΠΑ και οι εκεί δηλώσεις του περί «διπλωματικής απομόνωσης της Τουρκίας» έφεραν για μια ακόμη φορά στο προσκήνιο το ερώτημα γύρω από το τι εννοεί πραγματικά και τι επιδιώκει η ελληνική πλευρά όταν μιλά για απομόνωση. Δεν είναι η πρώτη φορά που λέγεται κάτι τέτοιο, καθώς παρόμοιες δηλώσεις περί απομόνωσης της Τουρκίας είχε κάνει και ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών προ ημερών, όπως και ο Έλληνας Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος ο οποίος μίλησε για «διεθνή περιθωριοποίηση της Τουρκίας».
Προ ημερών, πάντως, κατά την υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για τον EastMed μεταξύ Κύπρου – Ελλάδας – Ισραήλ, ο Έλληνας ΥΠΕΞ διαφοροποίησε λίγο το λεκτικό και την προσέγγισή του, αναφέροντας πως οι χώρες δεν αποκλείουν την Τουρκία ή οποιοδήποτε άλλο κράτος της περιοχής από τις συμφωνίες, αρκεί να γίνονται σεβαστά το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας. Η τοποθέτηση αυτή αποτελεί πάγια θέση και του Κύπριου υπουργού Εξωτερικών Νίκου Χριστοδουλίδη, ο οποίος επεσήμανε επανειλημμένα στο παρελθόν πως σε καμία περίπτωση στόχος της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν είναι να απομονωθεί η Άγκυρα, ενώ πάντα κάνει λόγο για κινήσεις με θετική ατζέντα. Στην ουσία η κυπριακή πλευρά επιχειρεί να περάσει δημόσια την αίσθηση πως η Άγκυρα είναι αυτή που με τις κινήσεις της έχει απομονωθεί από τη διεθνή κοινότητα, κάτι που σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα δεν φαίνεται να ισχύει.
Η απομόνωση
Ο λόγος που αναφέρονται όλα αυτά είναι για να αναδυθεί στην ουσία η ανάγκη να προσδιορίσουμε πολιτικά τι αντιλαμβανόμαστε ως απομόνωση της Άγκυρας. Αν με τον όρο απομόνωση στόχος είναι να μείνει μόνη η Τουρκία σε συγκεκριμένες -παράλογες ενδεχομένως- επιδιώξεις της, τότε ενδεχομένως να υπάρχει έδαφος δράσης. Αν στόχος είναι να αναδειχθεί ότι η Άγκυρα διεκδικεί καταπατώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα γειτονικών κρατών και με τον τρόπο αυτό να γίνει μια προσπάθεια να μην βρίσκει διπλωματικά δεκανίκια για συγκεκριμένες αξιώσεις, τότε ενδεχομένως και αυτό να είναι θεμιτό. Αν όμως με τον όρο απομόνωση της Τουρκίας στόχος είναι να μείνει η χώρα έξω από την εξίσωση όλων των σχεδιασμών στην Ανατολική Μεσόγειο και να συνεχίσουν τους διακανονισμούς μεταξύ τους όλοι οι υπόλοιποι, τότε τα δεδομένα είναι διαφορετικά και ενδεχομένως να μιλάμε για βέλη στη φαρέτρα της επιχειρηματολογίας Ερντογάν. Εδώ είναι που πρέπει Κύπρος και Ελλάδα να ζυγίσουν τα δεδομένα, έτσι ώστε να μην μείνουν εκτεθειμένες με ενέργειες και αξιώσεις.
Όπως αναφέρει στον «Π» ο διεθνολόγος Πάμπος Χρυσοστόμου, αν επιχειρούμε διπλωματική απομόνωση της Τουρκίας γιατί κάνει παρανομίες και θέλουμε να τις σταματήσουμε, τότε θα μπορούσε να υπάρχει κάποιο νόημα, αν και -όπως υποστηρίζει- η Τουρκία έχει δείξει πως δεν φαίνεται να κατανοεί ούτε τη γλώσσα των κυρώσεων ούτε τη γλώσσα της διπλωματίας και του διεθνούς δικαίου. Καταλαβαίνει όμως τη γλώσσα της διαπραγμάτευσης, η οποία θα τη φέρει πιο κοντά στις πραγματικές της επιδιώξεις και όχι στις δημόσια διακηρυγμένες μέχρι τώρα απαιτήσεις της.
Είναι απομονωμένη;
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στον «Π» ο δρ Ζήνωνας Τζιάρρας, μια τέτοια προσέγγιση στην ανάλυση των δεδομένων που έχουμε ενώπιόν μας θα ήταν όχι μόνο παραπλανητική αλλά και επιφανειακή συνάμα. Όπως υποστηρίζει, μπορεί κατά καιρούς να υπάρχουν αποκλίσεις στα συμφέροντα της Τουρκίας και άλλων δρώντων, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γαλλία ή ακόμα και το Ισραήλ, ωστόσο δεν πρέπει κανείς να αγνοεί πως την ίδια στιγμή η Τουρκία διαπραγματεύεται, συνομιλεί ή ακόμα και συνεργάζεται με αυτές τις χώρες σε άλλους τομείς. Αυτό, σύμφωνα με τον κ. Τζιάρρα, συμβαίνει γιατί το επιτρέπουν η ισχύς, η θέση και η δράση της Τουρκίας.
Κοινή πεποίθηση των Χρυσοστόμου – Τζιάρρα είναι πως η απομόνωση δεν είναι εύκολο να επέλθει, καθώς η Τουρκία παρά τα ρίσκα που παίρνει δεν έχει ξεπεράσει μέχρι στιγμής τα όρια του ορθολογισμού, αν και φλερτάρει με αυτά (Ζ. Τζιάρρας). Με τον τρόπο αυτό αποφεύγει και την πρόκληση αβάσταχτου κόστους για την ίδια. Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει ο κ. Χρυσοστόμου στην ανάλυσή του, η στρατηγική της Τουρκίας βασίζεται στη λογική «η ενέργεια που κάνω είναι τέτοια που το όφελος θα είναι περισσότερο από το κόστος. Όταν ισχύει το αντίθετο, δεν την κάνω». Αποδίδει μάλιστα ένστικτο επιβίωσης στον Ταγίπ Ερντογάν καθώς, όπως αναφέρει, γνωρίζει κάθε φορά ότι μπορεί να πάει μέχρι εκεί που τον παίρνει. Αυτό βρίσκει εφαρμογή και στα τεμάχια που έχει επιλέξει να κινηθεί στην κυπριακή ΑΟΖ, τα οποία θεωρεί αμφισβητούμενα. Πολλές φορές οι αρχικές δημοσιοποιημένες επιδιώξεις είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτό που στην πραγματικότητα θέλει να πετύχει, έτσι ώστε να κάνει τελική αναδίπλωση και να φέρει τα δεδομένα εκεί που πραγματικά θέλει η Άγκυρα. Άλλωστε, σύμφωνα με τον κ. Τζιάρρα, η λεγόμενη απομόνωση της Τουρκίας μπορεί εύκολα να ρυθμιστεί κατά βούληση από την Άγκυρα, αν η ίδια αποφασίσει να κάνει στροφές στην εξωτερική της πολιτική, να εξυπηρετήσει συμφέροντα ή να διαπραγματευτεί ζητήματα που θα της ανοίξουν νέες ευκαιρίες, κάτι που έπραξε επανειλημμένα με τις τουρκοαμερικανικές και τουρκορωσικές σχέσεις όπως και σε Συρία – Ιράκ.
Τα ανοιχτά μέτωπα
Πέραν των όσων λέγονται περί απομόνωσης της Τουρκίας, που όπως είπαμε ενδεχομένως να βρίσκουν έδαφος μόνο σε σχέση με κάποιες παράλογες κατά καιρούς απαιτήσεις, όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κανείς να μιλά για ολική απομόνωση, ακούγεται έντονα και το επιχείρημα πως η Άγκυρα έχει πολλά ανοιχτά μέτωπα ταυτόχρονα και αυτό δεν θα μπορέσει να το διαχειριστεί έτσι ώστε να βγει κερδισμένη. Ο συνιδρυτής τους Geopolitical Cyprus δρ Ζήνωνας Τζιάρρας αναφέρει σχετικά πως «ο αριθμός των ανοιχτών μετώπων της Τουρκίας από μόνος του δεν σημαίνει τίποτα εάν αυτά τα μέτωπα είναι, στην πραγματικότητα, διαχειρίσιμα και χαμηλού κόστους για την Τουρκία. Συνεπώς είναι προτιμότερο να εστιάσουμε στον στρατηγικό σχεδιασμό, στον ορισμό στόχων και στην ανάπτυξη μέσων, και όχι σε κάποια προβληματική νομοτελειακή ερμηνεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής», αναφέρει. Σύμφωνα με τον κ. Τζιάρρα, η Τουρκία θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα μόνο όταν έρθει σε τόσο μεγάλη σύγκρουση με τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων που να αποφασίσουν να της προκαλέσουν κόστος. Ο άλλος τρόπος θα είναι η ίδια η Άγκυρα να περάσει τα όρια του ορθολογισμού, προκαλώντας η ίδια κόστος στον εαυτό της.
Πολλές είναι οι φορές, σύμφωνα με τον κ. Τζιάρρα, κατά τις οποίες τα ελληνόφωνα ΜΜΕ αναλύουν με ανακρίβεια τα ανοιχτά μέτωπα της Τουρκίας, είτε λόγω άγνοιας είτε λόγω ευσεβοποθισμών και δημιουργούνται λανθασμένες εντυπώσεις στο κοινό. Αυτό το φαινόμενο, θα συμπληρώναμε εμείς, παρουσιάζεται και στις αναλύσεις συγκεκριμένων πολιτικών ή/και διπλωματών τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα.
Οι πραγματικότητες της περιοχής
Σε μια απόπειρα να αποκρυσταλλώσει τις πραγματικότητες στην περιοχή, ο διεθνολόγος Πάμπος Χρυσοστόμου αναφέρει: Η Ρωσία συνεργάζεται στενά με την Τουρκία τόσο στο οικονομικό-εμπορικό όσο και στο ενεργειακό κομμάτι. Όσο μάλιστα περνά ο καιρός οι σχέσεις γίνονται ακόμα πιο στενές. Σε ενεργειακό μάλιστα επίπεδο οι σχέσεις έχουν γίνει διαχρονικές πλέον, καθώς τα εγκαίνια του αγωγού TurkStream συνιστούν ακόμα και αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας. Μπορεί να υπάρχουν διαφορές στη Λιβύη και τη Συρία, ωστόσο αυτό δεν σταματά τις δύο χώρες από το να κάνουν κινήσεις που ενδεχομένως να είναι πιο ισχυρές από την υπογραφή πολιτικής συμφωνίας για τη δημιουργία του EastMed, αναφέρει ο κ. Χρυσοστόμου.
Στο πλαίσιο των σχέσεων με τις ΗΠΑ μπορεί να παρατηρείται μια απόσταση μεταξύ των δύο χωρών, σύμφωνα με τον κ. Χρυσοστόμου, ωστόσο στην παρουσία Μητσοτάκη, δημόσια μάλιστα, ο Τραμπ απέφυγε να καταδικάσει οτιδήποτε που είχε να κάνει με κινήσεις της Τουρκίας στην περιοχή. Συνεχίζουν να κρατούν γέφυρες επικοινωνίας παρά τη δύσκολη σχέση που έχουν και δεν προχώρησαν στην επιβολή σκληρών κυρώσεων, καθώς θέλουν να κρατήσουν όσο μπορούν την Τουρκία στη Δύση.
Σε επίπεδο ΕΕ παραμένει ανοιχτό το κεφάλαιο του μεταναστευτικού, διατηρούνται οι δίαυλοι επικοινωνίας, έχουν επιβληθεί χλιαρές κυρώσεις, ενώ μεγάλες χώρες της ΕΕ συνεχίζουν να διατηρούν οικονομικούς και εμπορικούς δεσμούς με την Τουρκία. Μπορεί να υπάρχει, αναφέρει ο κ. Χρυσοστόμου, μια διαφωνία σε επίπεδο ρητορικής όπως και νομικά επιχειρήματα, ωστόσο λόγω μεγέθους και θέσης δεν μπορεί κανείς να θεωρήσει απομονωμένη την Τουρκία.
Όσον αφορά τις επιδιώξεις της Άγκυρας σχετικά με τη Λιβύη, ο κ. Χρυσοστόμου αναφέρει πως η δική του εκτίμηση είναι πως ο Ερντογάν θέλει να έχει λόγο στην επόμενη μέρα στη χώρα, ενώ όπως και στη διαδικασία της Αστάνα για τη Συρία, έτσι και τώρα με τη διαδικασία του Βερολίνου θέλει να έχει λόγο στη διαπραγμάτευση. Δεν στέλνει στρατεύματα στη Λιβύη για να ελέγχει επί του εδάφους, ούτε και προχωρά σε παράνομες γεωτρήσεις στην ΑΟΖ για να βρει φυσικό αέριο. Αυτό που στην πραγματικότητα επιδιώκει είναι να μην επιτρέψει στις χώρες της περιοχής να κινούνται ενεργειακά αγνοώντας την Τουρκία.
Ρεπορτάζ του Γιώργου Καυκαλιά που δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης”