Απολύτως αναμενόμενα ήταν τα διλήμματα και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει η σχέση Ρωσίας-Τουρκίας στο Ίντλιμπ μετά και τον τελευταίο αεροπορικό βομβαρδισμό ο οποίος – επισήμως – στοίχισε τη ζωή σε 33 Τούρκους στρατιώτες. Το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας δήλωσε πως η επίθεση δεν έγινε από τη ρωσική αεροπορία, ενώ η Τουρκία έριξε το φταίξιμο στην συριακή αεροπορία. Ωστόσο, σύμφωνα με κάποιες ενδείξεις και πληροφορίες, μπορούμε να πούμε με κάποια ασφάλεια ότι η επίθεση έγινε από ρωσικό αεροσκάφος.
Εν συντομία, η πραγματικότητα έχει ως εξής: η Τουρκία και η Ρωσία προσπαθούν να διαχειριστούν στο Ίντλιμπ δύσκολες ανθρωπιστικές και γεωπολιτικές δυναμικές και να γεφυρώσουν συγκρουόμενα συμφέροντα χωρίς να επιφέρουν ρήξη στις σχέσεις τους. Ο Μπασάρ αλ Άσαντ αποτελεί πρόβλημα σε αυτή την εξίσωση από την άποψη ότι δεν είναι έτοιμος να συμβιβαστεί με μια «μεσοβέζικη» ρωσο-τουρκική συμφωνία και θέλει να προχωρήσει στην κατάληψη ολόκληρου του Ίντλιμπ. Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί δύο θέματα:
- H Ρωσία προσπαθεί να πιέσει τον Άσαντ να μετριάσει τις επιδιώξεις του αλλά η αποτελεσματικότητά της είναι περιορισμένη λόγω της πλήρους στήριξης που έχει ο Άσαντ από το Ιράν. Αν το χάσμα απόψεων Μόσχας-Δαμασκού – που ήδη υπάρχει – αυξηθεί, τότε η Μόσχα κινδυνεύει να «χάσει» τη Δαμασκό στην επιρροή του Ιράν, κάτι που δημιουργεί άλλα προβλήματα.
- Εφόσον ο Άσαντ δεν «συνετίζεται» εύκολα, η Τουρκία αναγκάζεται να αυξήσει την στρατιωτική πίεση (στρατηγικό εξαναγκασμό/πειθαναγκαστική διπλωματία, coercive diplomacy) για να αυξήσει το κόστος της προέλασης του Άσαντ και να οριοθετήσει της διεκδικήσεις της στο Ίντλιμπ, αφενός, αλλά και την διασύνδεση αυτών με άλλα επί μέρους ζητήματα του Συριακού.
Αυτή η κατάσταση, όπως εξελίχθηκε δημιουργεί ένταση στις εξής σχέσεις: Τουρκία-Ρωσία, Συρία-Τουρκία, και Ρωσία-Συρία. Αλλά δεν απαγκιστρώνει την Ρωσία από τη Συρία, που είναι και σημαντική μεταβλητή στην όλη εξίσωση. Ταυτόχρονα όμως δημιουργεί δύο άλλα προβλήματα/διλήμματα:
- Την μετωπική σύγκρουση Τουρκίας-Συρίας η οποία όπως όλα έδειχναν τις τελευταίες μέρες οδηγείτο σε κλιμάκωση (ίσως και πλήρους κλίμακας), με τον τουρκικό στρατό να πιέζει νοτίως του αυτοκινητόδρομου Μ4 και να υποστηρίζει τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις οι οποίες ανακατέλαβαν πόλεις και χωριά πέριξ της Σάραγκιμπ και περιλαμβανομένης αυτής επί του αυτοκινητόδρομου Μ5 ανακόπτοντας μέρος αυτού. Μέρες πριν, οι δυνάμεις του Άσαντ πανηγύρισαν την κατάληψη και την λειτουργία του.
- Την ανάγκη της Ρωσίας να διατηρήσει την σχέση της με την Τουρκία (προφανώς για την εξυπηρέτηση δικών της υψηλών στρατηγικών στόχων) εν μέσω μιας κλιμάκωσης που την έφερνε σε ευθεία αντιπαράθεση με αυτή.
Υπό αυτό το πρίσμα, ο ρωσικός βομβαρδισμός των τουρκικών στρατευμάτων και η δημόσια διαχείριση του συμβάντος (βλ. μη ανάληψη ευθύνης) παραπέμπει σε μια ρωσική προσπάθεια να:
- Βάλει όρια στις τουρκικές στρατιωτικές πιέσεις και διπλωματικές διεκδικήσεις
- Να αποτρέψει την κλιμάκωση – δηλαδή μια μεγαλύτερη σύγκρουση – Τουρκίας-Συρίας
- Κατ’ επέκταση, να διασώσει – για όσο γίνεται, στο βαθμό που γίνεται – την σχέση της με την Τουρκία
- Να στείλει μήνυμα στην Άγκυρα για την ανάγκη διπλωματικής διευθέτησης και την δυνατότητα της Μόσχας να ρυθμίζει τις δυναμικές επί του εδάφους – ακόμα και δια της ισχύος
Ερώτημα παραμένει το κατά πόσο η Τουρκία θα αποκριθεί θετικά σε αυτό το μήνυμα. Εξίσου κρίσιμο είναι και το ερώτημα για το κατά πόσο ενδιαφέρει τον Άσαντ η διπλωματική διευθέτηση. Διότι αν ο τελευταίος δεν ενδιαφέρεται καθόλου και επιθυμεί να συνεχίσει τις επιχειρήσεις πάση θυσία, με την Τουρκία να είναι έτοιμη να πράξει το ίδιο, τότε βρισκόμαστε ενώπιον μιας πολύ επικίνδυνης κλιμάκωσης.
Αυτό που φαίνεται να κάνει η Τουρκία με το άνοιγμα των συνόρων της προκειμένου να διαφύγουν οι πρόσφυγες προς την Ευρώπη αλλά και τη σύγκλιση του ΝΑΤΟ για το θέμα του Ίντλιμπ είναι να προσπαθεί να σωρεύσει διπλωματικό-διαπραγματευτικό κεφάλαιο εν όψει μιας ενδεχόμενης διαπραγμάτευσης που θα λάβει χώρα για το Ίντλιμπ-Συριακό. Πάντως πολλά έχουν ακόμα να κριθούν. Πάντως ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας ανακοίνωσε ότι η Τουρκία ανταπόδωσε στην επίθεση που δέχτηκε με χτυπήματα εναντίον 200 συριακών στόχων και εξουδετέρωση 309 στρατιωτών του Συριακού Στρατού. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι και από ρωσικής πλευράς το συμβάν αποδόθηκε σε κακό επιχειρησιακό συντονισμό Τουρκίας-Ρωσίας, και συγκεκριμένα στο γεγονός ότι οι Τούρκοι δεν είχαν ενημερώσει για τις κινήσεις τους. Αυτά είναι στοιχεία που αποτελούν ενδείξεις αποκλιμάκωσης.
Οι Υπερβολές
Βεβαίως, η πρώτη αντίδραση των ελληνόφωνων μέσων δεν είναι η νηφάλια ανάλυση αλλά οι συναισθηματικές εξάρσεις. Ελληνικές ιστοσελίδες μεταφράζουν κουρδικά και αντι-ερντογανικά σάιτς ή υιοθετούν άκριτα μια παραδοσιακή ελληνοκεντρική προσέγγιση που έχει ως βάση της τα γνωστά ευσεβοποθιστικά αφηγήματα περί καταστροφής και αποτυχίας της Τουρκίας. Και όλο αυτό επειδή έχουν πεθάνει 33 στρατιώτες (54 στο σύνολο στο Ίντλιμπ). Λες και υπάρχει περίπτωση μια χώρα να βρίσκεται σε πόλεμο χωρίς απώλειες. Χάνουμε πάλι το δάσος για το δέντρο.
Κάποιοι λένε ότι η Τουρκία χάνει για πρώτη φορά τόσους στρατιώτες. Ξεχνάνε μάλλον ότι με βάση τα επίσημα στοιχεία του τουρκικού κράτους από το 2015 μέχρι σήμερα οι τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας είχαν περί τις 1000 απώλειες στις μάχες κατά του PKK. Σύμφωνα με άλλες ανεξάρτητες πηγές ο αριθμός ανέρχεται περίπου στους 1300. Οι αναλύσεις αγνοούν επίσης την κουλτούρα ασφάλειας της Τουρκίας, την πολιτική κουλτούρα, την έννοια του «μάρτυρα», και την δυνατότητα του Ερντογάν να κάνει frame αυτές τις εξελίξεις τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη δική του βάση – ασχέτως αν αυτή η δυνατότητα έχει μειωθεί τον τελευταίο καιρό.
Παράδειγμα των πιο πάνω αποτελούν οι δηλώσεις του Προέδρου της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας, Ιμάμη, Αλί Ερμπάς ο οποίος με αφορμή τις εξελίξεις χαρακτήρισε τον τουρκικό στρατό ως τον τελευταίο στρατό του Ισλάμ. (βλ. πιο κάτω)
Μέχρι και η ισραηλινή πρεσβεία στην Άγκυρα χαρακτήρισε τους Τούρκους στρατιώτες που σκοτώθηκαν στο Ίντλιμπ “μάρτυρες”. Η αγγλική απόδοση: “The Israeli Embassy in Ankara felt very sorry about the martyrdom of Turkish soldiers last night […]”
Κυκλοφορούν και κάποιες στατιστικές μελέτες-δημοσκοπήσεις που δείχνουν το ΑΚΡ αποδυναμωμένο, και ορθά. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι μέχρι το 2023 (ή το 2021, στο σενάριο πρόωρων εκλογών) δεν έχουμε ενώπιον μας κάποια εκλογική διαδικασία, άρα οι αρνητικές αντιλήψεις που δημιουργούνται με βάση τις όποιες εξελίξεις δεν έχουν κάποιο άμεσο εκλογικό αντίκτυπο στον Ερντογάν. Μεσο-μακροπρόθεσμα πολλοί παράγοντες θα κρίνουν το αποτέλεσμα – η επιτυχία/αποτυχία στην εξωτερική πολιτική, η οικονομία κτλ.
Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι η επιτυχία ή αποτυχία μιας εξωτερικής πολιτικής δεν κρίνεται από τις εξελίξεις μιας νύχτας αλλά συνολικά. Δυστυχώς ο τρόπος που βλέπουμε και αναλύουμε τα διεθνή γεγονότα φανερώνει μια βαθιά ανωριμότητα, και την φανερώνει ιδιαίτερα στο επίπεδο των ΜΜΕ και των αναλυτών.
Εν κατακλείδι, βεβαίως και η Τουρκία αντιμετωπίζει διλήμματα και αδιέξοδα στο Ίντλιμπ και στην Συρία γενικότερα. Το ίδιο και η Ρωσία, η οποία ωστόσο βρίσκεται σε ευνοϊκότερη θέση. Επειδή όμως το παιχνίδι είναι χοντρό, τα διαπραγματευτικά χαρτιά πολλά, και η διασύνδεση στρατιωτικού και διπλωματικού επιπέδου άρρηκτη, ας μην προεξοφλούμε τίποτα. Ας παρακολουθούμε με νηφαλιότητα και υπομονή, αναλύοντας τις εξελίξεις και κοιτάζοντας λίγο και τον δικό μας ρόλο σαν κράτος στην περιοχή καθώς επηρεαζόμαστε άμεσα.
Του Ζήνωνα Τζιάρρα
Τελευταία ενημέρωση 14:20: Mε πληροφορίες για τις δηλώσεις του Τούρκου Υπουργού Άμυνας, το tweet της ισραηλινής πρεσβείας, και τις δηλώσεις του κυβερνητικού Ιμάμη.