Η διαχείριση του ιού COVID-19 στη Κύπρο θα δοκιμάσει δύο πράγματα. Τη συμπεριφορική του κόσμου και τη συλλογική του ψυχολογία –την κοινή λογική κατ’ επέκταση- και την αποτελεσματικότητα του κράτους μας –που συνήθως το νησί μας δεν φημίζεται για αυτή. Δεν χωρεί αμφιβολία πως η Κύπρος θα επηρεαστεί από τον ιό. Μιλάμε για μια πανδημία –σύμφωνα με τον ΠΟΥ και για το Νο.1 γεωπολιτικό ρίσκο/πρόκληση –εδώ και μήνες όπως επισήμαναν όλοι οι διεθνείς αναλυτές. Και συνέπειες θα υπάρξουν αναπόφευκτα και στην οικονομία, τον τουρισμό και τις καθημερινές μας συνήθειες. Για να διαχειριστεί όμως ένα κράτος μια κρίση στη δημόσια υγεία οφείλει, πέραν του να καταστεί αποτελεσματικό, να αναπτύξει μια αμφίδρομη σχέση με τους πολίτες του. Το κράτος να στηρίξει τους πολίτες του και οι πολίτες να διευκολύνουν, με τη συμπεριφορά τους, το κράτος που θέλει να βοηθήσει.
Το σφάλμα της σύνθεσης
Η κυπριακή κοινωνία δεν πρέπει να υποπέσει στο «σφάλμα της σύνθεσης» (synthesis error). Μπορεί η θεωρία των Παιγνίων, το «Παράδοξο της Φειδούς» (Paradox of Thrift) κι άλλα εργαλεία της οικονομικής και μαθηματικής επιστήμης να αποτελούν ένα debate μεταξύ κεϋνσιανών και νεοκλασικών, η κοινή λογική όμως υπαγορεύει το εξής απλό (και θα υπερβάλω επίτηδες): Αν γυρίσεις σπίτι και βρεις το παιδί σου μέσα στα αίματα, ετοιμοθάνατο και με έναν μπαλτά καρφωμένο στο στέρνο του, θα το βάλεις στο αμάξι, θα πλακωθείς στο γκάζι παραβιάζοντας όλα τα επιτρεπόμενα όρια ταχύτητας, αλλά και όλα τα αλτ και κόκκινα, και εν τέλει θα φτάσεις στις Πρώτες Βοήθειες σε 15 λεπτά έναντι 30 λεπτών που είναι η κανονική σου διαδρομή όπου και, μπορεί, να σωθεί το μωρό. Αν κάνεις το ίδιο κάθε μέρα για να πας στη δουλειά σου, θα προκαλείς χάος ή ατυχήματα. Πόσο μάλλον αν το τελευταίο το κάνουμε όλοι. Συνεπώς, κι επειδή ο Κυπραίος δεν θα αντιληφθεί σε μια μέρα έναν απλό καθημερινό αλγοριθμικό τρόπο σκέψης, το στοίχημα για το κράτος είναι να περιορίσει τα «σφάλματα της σύνθεσης». Δηλαδή να δοκιμάσει τα όρια της εφαρμογής των πολιτικών του ως προς την αποτελεσματικότητα της κρατικής χωρητικότητας (state capacity), αλλά και του κράτους δικαίου.
Κουπέπια, μέσπιλα
Η απάντηση σε μια διαχείριση κρίσης της δημόσιας υγείας αφορά σχεδόν πάντα στην επιτυχημένη εφαρμογή ενός αλγοριθμικού μοντέλου (algorithm management). Το να υπάρχει μια τηλεφωνική hot line για να απευθύνεσαι για τον COVID-19 που δεν στελεχώνει επιπλέον προσωπικό, είναι σφάλμα. Όπως και το να γελάς αλλά να μην προβαίνεις σε αντίμετρα αν αυτή τη γραμμή την απασχολεί ο κύριος με τα μέσπιλα ή η κυρία που φτιάχνει κουπέπια. Με αφορμή αμφότερα τα συμβάντα, όρισε την αντίδρασή σου αν είσαι σοβαρό κράτος: Όποιος τηλεφωνεί στο 1420 να πει… τον πόνο του θα αναγνωρίζεται και θα του επιβάλλεται πρόστιμο. Τόσο απλά. Το ίδιο ισχύει για τις συναθροίσεις, την μη υπεύθυνη στάση ως προς τα μέτρα αυτοπεριορισμού κ.ο.κ. Ποιος είναι ο σύμμαχός σου; Η τεχνολογία και η καινοτομία. Είτε λέγεται software για εξ αποστάσεως μάθηση, είτε το διαχρονικό… φαξ. Επιπλέον, σε μια τέτοια περίοδο αυτό που πρέπει επιτέλους να δούμε συλλογικά στη νήσο Κύπρο, πέραν του ατομικού επιπέδου, είναι η διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων. Δεν αποφασίζεις με βάση τα ποδοσφαιρικά σωματεία, τα κόμματα, τη στάση σου στο Κυπριακό ή τα συμφέροντα της Χ ομάδας επαγγελματιών. Αποφασίζεις στη βάση του δημοσίου συμφέροντος και δη του ανθρώπινου δικαιώματος που περιβάλλει το σημαντικό κεφάλαιο που ονομάζεται υγεία.
Ξύλα της παπαθκιάς
To θέμα της πίστης του καθενός δεν είναι το αντικείμενο του debate όσον αφορά την Θεία Κοινωνία και τον ιό. Είναι λάθος εστίαση. Το διάταγμα του κράτους όμως, ως προς την τήρησή του, είναι ιερό –όσο ιερό είναι για κάποιους το ζήτημα των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Αν η Κυπριακή Δημοκρατία εκδίδει διάταγμα με Χ αριθμό μέτρων αλλά ταυτόχρονα δεν περιορίζει –μέσω κανόνων- το ζήτημα της Θείας Κοινωνίας, διαπραγματεύομενη ουσιαστικά την ad hoc παραβίαση του διατάγματός της, διαπράττει ένα έγκλημα. Ένα σοβαρό έγκλημα. Είναι σαν η Κυπριακή Δημοκρατία που δίνει στους εφέδρους πολεμικά τυφέκια να ανέχονταν ο κάθε έφεδρος να έλυνε τις διαφορές του, αντί των δικαστηρίων, με ένα πολεμικό τυφέκιο G3. Μπορεί η ποιότητα της δημοκρατίας που έχουμε στη Κύπρο να μην επέτρεψε ποτέ την εξέταση του διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας. Αν όμως η μετάδοση του ιού επισυμβεί κι εξαιτίας της Θείας Κοινωνίας, τότε οι αρχές της Δημοκρατίας θα έχουν, με θανατηφόρα αποτελέσματα, αποφύγει να τικάρουν ένα ακόμη κουτάκι σε σχέση με την πολιτική πρόληψης.
Κωλόχαρτα και ρύζια
O πανικός, η καταφυγή σε κάθε λογής αντιεπιστημονικές εξηγήσεις και θεωρίες και η τάση του Κύπριου καταναλωτή να αγοράσει χαρτί υγείας και προμήθειες λόγω της εξάπλωσης του ιού, καταδεικνύει τη συλλογική ψυχολογία στην οποία ενίοτε μπαίνουν οι Ελληνοκύπριοι. Χωρίς διάθεση λαϊκισμού τι θα συμβεί αν μια ωραία πρωία ξεκινήσει να μας βομβαρδίζει η τουρκική πολεμική αεροπορία; Το έζησαν οι πατεράδες μας. Θα παραλύσουν τα πάντα και θα πέσουμε όλοι χωρίς το παραμικρό περιθώριο ψυχραιμίας ή αντίδρασης; Για να εμφυσήσει το κράτος στους πολίτες του ψυχραιμία και τρόπους αποφυγής του πανικού, πρέπει να καλλιεργήσει δύο κουλτούρες: Τη νομιμότητα και την αποτελεσματικότητα.
Σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης πρέπει να ξέρουν όλοι να κάνουν τη δουλειά τους. Όπως ο Βρετανός ταχυδρόμος που παρέδιδε γράμματα την επόμενη ημέρα του ισοπεδωμένου από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς Λονδίνου. Δεν συμπαθούμε τους Εγγλέζους, το ξέρω, αλλά τι διδασκόμαστε από τη διαχείριση της κρίσης του COVID-19 από άλλες χώρες; Aπό τα λάθη της Ιταλίας; Aπό χώρες πιο φτωχές από την Κυπριακή Δημοκρατία, όπως π.χ. η Γεωργία; (μικρότερο AEΠ από την Κύπρο, μετασοβιετική χώρα, υπό ξένη κατοχή επίσης, με γεωγραφική θέση εγγύς του Ιράν). To να αντιδρούμε υπερβολικά, αποσπασματικά και με πανικό είναι ένδειξη απουσίας του κράτους. Και το κράτος να προβαίνει σε μέτρα χωρίς τη χρυσή τομή μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας αποτελεί συνταγή καταστροφής για το μέλλον. Το ίδιο ισχύει για όποιον επιδίδεται σε αισχροκέρδεια πουλώντας ένα αντισηπτικό των 50ml για 5 και 6 ευρώ και κανείς δεν αντιδρά.
Οι οικονομολόγοι και οι ειδικοί
Ο Ιάπωνας οικονομολόγος Nobuo Okishio κατάφερε να αποδείξει, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, το πασίγνωστο θεώρημα, που πήρε μάλιστα και το όνομά του, ότι δηλαδή η τεχνολογική καινοτομία δεν μπορεί παρά να αυξάνει το ποσοστό κέρδους, σε αντίθεση με αυτό που υποστηρίζουν οι Μαρξιστές. Το «σφάλμα της σύνθεσης» συμβαίνει όταν δεχόμαστε ότι αυτό το οποίο ισχύει για τα άτομα ισχύει αναγκαστικά και για το σύνολο της οικονομίας. Και επεκτείνεται πολύ πέραν της οικονομίας, στην καθημερινή μας συμπεριφορά. Στο σύνολο της κοινωνίας. Το τι πιστεύουμε για την κοινωνία καλλιεργείται από τα κάτω προς τα άνω. Στη Σχολή Μιτσή στη Λεμύθου, όπου φοιτούσε ο πατέρας μου, το 1958, τους πρόβαλλαν ένα βίντεο όπου ένας οδηγός έτρωγε ένα χοτ – ντογκ και οδηγούσε το φορτηγό του, τύπου Bedford. Στην επόμενη σεκάνς του βίντεο –που προφανώς η αποικιακή διοίκηση της Κύπρου τους έδειχνε για να περάσει το μήνυμα τού «δεν τρώμε όταν οδηγούμε»- το φορτηγό ήταν ντεραπαρισμένο και ο οδηγός κείτονταν νεκρός με το λουκάνικο στο στόμα (σ.σ. φαντάζομαι πόσο αστεία κακογυρισμένο θα ήταν). Τον θυμάμαι να μου το αναφέρει κάθε φορά που ήθελα να φάω το σάντουίτς μου στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου, εν κινήσει, στις οικογενειακές εκδρομές. Και το θυμάμαι κάθε φορά που βλέπω κάποιον να οδηγεί και με το άλλο χέρι να αγγίζει την οθόνη του smartphone του.
Με αφορμή τον κορωνοϊό, ας αναλογιστούμε στην Κύπρο τις έννοιες της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης. Παράλληλα με τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά μας. Και παράλληλα με τις αποφάσεις του κράτους ως προς την διαδικασία λήψης τους, αλλά και της αποτελεσματικότητάς τους. Αν δεν το πράξουμε αυτό ψύχραιμα, τότε θα πεθάνει κόσμος από τον κορωνοϊό και η οικονομία θα υποστεί ανεπανόρθωτα πλήγματα. Και η Κυπριακή Δημοκρατία θα είναι όντως όπως την αποκαλεί ο Τούρκος ΥΠΕΞ. «Εκλιπούσα».
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης”.