H γερμανική διπλωματία –λόγω της προεδρίας του ευρωπαϊκού Συμβουλίου- πήρε το διαμεσολαβητικό της όπλο προσπαθώντας, όπως ήρθε στο φως της δημοσιότητας, να βρει εκείνα τα κανάλια αποκλιμάκωσης μεταξύ Αθήνας κι Άγκυρας έτσι ώστε να μην βρεθεί ενώπιον ενός, worst case scenario, διαχείρισης μιας σοβαρής ελληνοτουρκικής κρίσης στη Κρήτη ή στο Καστελόριζο στο εγγύς μέλλον. Η γερμανική διπλωματική πρωτοβουλία ωστόσο στοχεύει βαθύτερα στην ανατολική Μεσόγειο αποκρυσταλλώνοντας δύο ενδιαφέρουσες δυναμικές: α. τα όρια αλλά και τον τρόπο διαμόρφωσης μιας νέας σχέσης ΕΕ-Τουρκίας στο προσεχές μέλλον, με φόντο την κρίση στη Λιβύη και το μεταναστευτικό και β. τις σημαντικές γεωπολιτικές αποκλίσεις του λεγόμενου γαλλογερμανικού άξονα εντός της ΕΕ -όχι μόνο αναφορικά με την Τουρκία αλλά και σε σχέση με ολόκληρο το υποσύστημα της ανατολικής Μεσογείου. Η σύνοδος κορυφής κατέδειξε εξάλλου, ως προς το ζήτημα των κυρώσεων προς την Τουρκία, καλά διαμορφωμένες αντιλήψεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Το «γαλλικό μπλοκ», από το οποίο Ελλάδα και Κύπρος προσμένουν σε μια πιο δυναμική διαχείριση της τουρκικής προκλητικότητας (μαζί με την Αυστρία, την Σουηδία, την Εσθονία, το Λουξεμβούργο και την Σλοβακία) και το «γερμανικό τρίο» Βερολίνου, Ρώμης και Μαδρίτης –που για μια σειρά λόγων (γεωπολιτικών και οικονομικών) από κοινού με την Ουγγαρία προσλαμβάνουν τα πράγματα αλλιώς. Έμπειροι παρατηρητές σημειώνουν στον «Π» πως η εμπλοκή της Ιταλίας στη κρίση της Λιβύης και η έκθεση της ισπανικής οικονομίας στο τουρκικό τραπεζικό σύστημα, αποτελούν λόγους για τους οποίους το Βερολίνο –εν μέσω διαχείρισης δύο πολύ σημαντικών εξελίξεων, του Covid19 και του Brexit- δεν επιθυμεί περαιτέρω διάρρηξη των σχέσεων Βρυξελλών-Άγκυρας.
Καλός Καλίν-κακός Τσαβούσογλου
Σε ένα πολύ ιδιότυπο σχήμα “good cop/bad cop”, ο στενός συνεργάτης του Τούρκου Προέδρου Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν επιδόθηκε σε μυστική διπλωματία με το Βερολίνο και την Αθήνα στήνοντας κανάλια διπλωματικής επικοινωνίας με τον Τούρκο ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου ουσιαστικά να διαρρέει αυτή την εξέλιξη (μαζί με την «διπλωματική» μετακίνηση του “Yavuz” εντός του τεμαχίου 6 της κυπριακής ΑΟΖ). Η Τουρκία εδώ δείχνει να παίζει, έξυπνα, σε τακτικό επίπεδο, τα επικοινωνιακά χαρτιά της γνωρίζοντας αφενός τους περιορισμούς της γερμανικής διπλωματίας αλλά έχοντας και μια ουσιαστική στρατηγική προσέγγιση η οποία εδράζεται σε τρεις άξονες:
- στον διαχωρισμό των ελληνοτουρκικών από το Κυπριακό. Σε ένα twist της πάγιας διαπραγματευτικής της πρακτικής για πακετοποίηση (που προώθησε και ο κ. Μπορέλ ειρήσθω εν παρόδω) των θεμάτων η Άγκυρα έρχεται να διαχωρίσει την ατζέντα. Και να υποδείξει, τόσο σε Λευκωσία όσο και σε Αθήνα, πως η ελληνοκυπριακή πλευρά μπορεί να συνομιλεί μόνο με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη ενώ Αθήνα και Άγκυρα μπορούν να συζητούν ότι θέλουν και να προχωρούν, ασχέτως Κυπριακού, σε διπλωματικό επίπεδο
- πως ευόδωση της γερμανικής διπλωματικής προσπάθειας δεν μεταφράζεται αυτόματα σε επίλυση του ζητήματος του τουρκολιβυκού μνημονίου. Οι διερευνητικές Ελλάδας-Τουρκίας δηλαδή στα πλαίσια της γερμανικής πρωτοβουλίας δεν σηματοδοτούν και συνέχιση του διαλόγου από εκεί που σταμάτησαν το 2016 και, σαφώς, με την λιβυκή διάσταση η Άγκυρα έχει προσθέσει θέματα στο διαπραγματευτικό της καλάθι και
- πως οι «ενεργειακοί σχεδιασμοί» της Άγκυρας σε Κύπρο κι ανατολική Μεσόγειο συνεχίζονται κανονικά
Μικρό καλάθι
Η μυστική διάσταση της γερμανικής διπλωματικής πρωτοβουλίας φαίνεται να δημιούργησε εσωτερικές πιέσεις στην Αθήνα με τον ΥΠΕΞ, κ. Νίκο Δένδια, να υποβαθμίζει σε τηλεοπτική του εμφάνιση την διπλωματική πρωτοβουλία του Βερολίνου κατόπιν της διαρροής της. “(…) Εάν η Τουρκία θέλει αυτό να το εμφανίσει ως διάλογο για να μπορέσει να αποτινάξει από πάνω της την πιθανότητα των κυρώσεων, νομίζω ότι θα πρέπει να προσπαθήσει λίγο παραπάνω” ανέφερε χαρακτηριστικά ο Έλληνας ΥΠΕΞ σε τηλεοπτική του συνέντευξη –διασκεδάζοντας και την κριτική που του ασκήθηκε από την αξιωματική αντιπολίτευση, η οποία κατηγόρησε την κυβέρνηση Μητσοτάκη για ανακολουθία και λαϊκισμό εξαιτίας της ύπαρξης υψηλών τόνων για την τουρκική απόφαση της Αγίας Σοφίας παράλληλα με την διενέργεια της μυστικής συνάντησης στο Βερολίνο. Σε αυτό το επίπεδο, η τουρκική εξωτερική πολιτική φαίνεται πως έχει διαβάσει καλά το πως λειτουργούν, σε εσωτερικό πολιτικό επίπεδο, οι αντιπαραθέσεις ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ εξαιτίας της αντιπολίτευσης που άσκησε η ΝΔ κατά την διάρκεια της διαπραγμάτευσης για την μετονομασία της FYROM σε Β. Μακεδονία. Επιπλέον, ακόμη και αν η μεσολαβητική πρωτοβουλία της Γερμανίας δεν περπατήσει, τους επόμενους κρίσιμους μήνες για τα ελληνοτουρκικά, ένα κανάλι διπλωματικής επικοινωνίας Αθήνας-Άγκυρας φαίνεται να έχει στηθεί με την εμπλοκή της καγκελαρίου Μέρκελ.
Η μεγάλη εικόνα
Πολλές εξελίξεις στο μέτωπο της ανατολικής Μεσογείου με φόντο τις ενέργειες της Τουρκίας θα κριθούν, σε μεγάλο βαθμό, από την τροπή που θα πάρει η σύγκρουση στη Λιβύη –πεδίο άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής της Τουρκίας. Σε αυτό το επίπεδο η Ελλάδα είναι άμεσα εμπλεκόμενη, λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου, ενώ η Κύπρος έμμεσα. Το ζήτημα της Λιβύης ωστόσο αποτελεί, μεταξύ άλλων, το κορυφαίο –αυτή την στιγμή- ανοικτό γεωπολιτικό πρόβλημα για την Ευρωπαϊκή Ένωση για μια σειρά σοβαρών λόγων όπως, α. η εμπλοκή της Τουρκίας και ο βαθμός που κάτι τέτοιο μελλοντικά επηρεάζει –κυρίως- τις γαλλικές γεωπολιτικές φιλοδοξίες στο αφρικανικό υποσύστημα, β. το πως η εμπλοκή της Τουρκίας στη Λιβύη επηρεάζει το προσφυγικό, πτυχή για την οποία Βερολίνο και Ρώμη διατηρούν τεράστια ανησυχία, γ. τα εμπλεκόμενα επιμέρους ευρωπαϊκά οικονομικά συμφέροντα, και τέλος δ. η ρωσική έμμεση ανάμιξη στην κρίση της Λιβύης, προοπτική που απασχολεί και τον ευρωατλαντικό άξονα ασφάλειας λίγους μήνες πριν τις αμερικανικές εκλογές.
Σε αυτή την μεγάλη, γεωπολιτικά, εικόνα η Τουρκία δείχνει να διατηρεί –δια της σκληρής ισχύος στη Λιβύη πέραν των έκνομων ενεργειών της στην ανατολική Μεσόγειο- αρκετά εργαλεία που θα μπορούσαν να την καταστήσουν ισχυρό διαπραγματευτή σε ευρωπαϊκό και περιφερειακό επίπεδο μετριάζοντας μάλιστα την πάγια στρατηγική προσέγγιση της Λευκωσίας για πρόκληση πολιτικού και οικονομικού κόστους στην Άγκυρα. Φυσικά, αυτό που καθίσταται σαφές είναι πως αν, τελικά, Αθήνα και Άγκυρα βρούν μια θέση στο τραπέζι των συνομιλιών, μια τέτοια εξέλιξη αναπόφευκτα θα δημιουργήσει μια στιγμή αλήθειας και για το Κυπριακό –σε μια κρίσιμη εξέλιξη όπου οι εξελίξεις επί του εδάφους («εκλογές» στα Κατεχόμενα, έκνομες γεωτρήσεις επί της ΑΟΖ και άνοιγμα Βαρωσιού) μεταφέρουν, ξεκάθαρα, την πίεση στην ελληνοκυπριακή πλευρά.
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης” στις 19/07/2020.