Αίσθηση προκάλεσε η δήλωση του ο Αλέξανδρου Διακόπουλου. Ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, όταν ρωτήθηκε για την έλευση του Barbaros, εκ νέου, στην κυπριακή ΑΟΖ, ενώ υπάρχει η προοπτική του ελληνοτουρκικού διαλόγου, ο πρώην αντιναύαρχος ανέφερε πως (…) είναι δύο διαφορετικά πράγματα αυτά (σ.σ.: εννοεί το Oruc Reis στο Καστελόριζο και το Barbaros στην Κύπρο). Το καταλαβαίνετε αυτό. Η Κύπρος είναι ένα ανεξάρτητο κυρίαρχο κράτος». Ο διαχωρισμός του κ. Διακόπουλου δεν πρέπει να σοκάρει. Και διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές, ο σύμβουλος του Έλληνα πρωθυπουργού προσπάθησε να διαχωρίσει την πακετοποίηση ελληνοτουρκικών και Κυπριακού –πάγια διαπραγματευτική προσέγγιση της Άγκυρας. Ο διάλογος όμως στα ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό, παρά την ξεκάθαρη διαμεσολάβηση της Γερμανίας στην πρώτη περίπτωση, δείχνει τους επόμενους μήνες να υπεισέρχεται σε αχαρτογράφητα νερά.
Διάλογος για τον διάλογο
Αυτό που καθίσταται σαφές και προκύπτει από καλά ενημερωμένες πηγές είναι πως το ιδιότυπο μορατόριουμ Ελλάδας-Τουρκίας απομακρύνει το ενδεχόμενο ενός θερμού επεισοδίου καθ’ όλη τη διάρκεια της Γερμανικής Προεδρίας στην ΕΕ, δεν εγγυάται ωστόσο ένα άμεσο breakthrough μέσω των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων, αλλά μια προσπάθεια διαλόγου για τον διάλογο –που δίνει προοπτική σε βάθος στην κυβέρνηση Μητσοτάκη για εστίαση και διαμόρφωση στα ζητήματα με την Τουρκία που θα μπορούσε να υπάρξει συμβιβασμός. Η Αθήνα εξασφάλισε πως δεν θα υπάρξει τουρκική πρόκληση στην περιοχή νοτίως της Κρήτης, λόγω και της επίδρασης του τουρκολιβυκού μνημονίου και του ανοικτού τέλους των εξελίξεων στη Λιβύη, αλλά διατηρεί τις επιφυλάξεις της σε σχέση με τον τρόπο που η Άγκυρα αλλάζει τη διαπραγματευτική ατζέντα.
Ο διάλογος όμως για τα ελληνοτουρκικά αποτελεί για το Μαξίμου ξεχωριστό κεφάλαιο από το Κυπριακό και τις εξελίξεις του, με την Αθήνα να συνειδητοποιεί πως αν η Τουρκία αλλάξει αισθητά την ατζέντα διαπραγμάτευσης του Κυπριακού (π.χ. άνοιγμα των Βαρωσίων), εν τη απουσία μιας ολιστικής στρατηγικής Αθήνας-Λευκωσίας για ελληνοτουρκικά και Κυπριακό, μπορούν να υπάρξουν περαιτέρω τριβές. Σε αυτό το επίπεδο είναι καλό σε Λευκωσία και Αθήνα να αξιολογηθεί πως, ανεξαρτήτως της φημολογίας για τις σχέσεις Μητσοτάκη-Αναστασιάδη, ο Σεπτέμβριος θα είναι δύσκολος στο ζήτημα των κυρώσεων εναντίον της Τουρκίας και πως μόνο μέσω μιας ευρωπαϊκής προσέγγισης θα μπορούσαν τα πράγματα να κινηθούν προς την κατεύθυνση των εξελίξεων. Υπό αυτό το πρίσμα, η αμηχανία μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας δεν προκύπτει, όταν προκύπτει, από ρεαλιστικές, πλην ατυχείς ως προς το timing, δηλώσεις των συμβούλων του κ. Μητσοτάκη, αλλά από το πώς το Κυπριακό και οι δυναμικές του επηρεάζουν τα ελληνοτουρκικά και το αντίστροφο –λόγω και της άμεσης αλληλοσυσχέτισής των.
Τι να αναμένουμε
Ο Αύγουστος αναμένεται ένας «νεκρός» μήνας πέριξ του Καστελορίζου και νοτίως της Κρήτης, αλλά κι ένας μήνας έντονης τουρκικής δραστηριότητας στην κυπριακή αποκλειστική οικονομική ζώνη, με το «Barbaros» να προβαίνει σε μια νέα σειρά έκνομων σεισμικών ερευνών στην Κύπρο. Η παραμονή του ερευνητικού σκάφους «Barbaros» εντός της κυπριακής αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, μπορεί να σηματοδοτήσει, στα τέλη Σεπτεμβρίου, τη μετάβαση του γεωτρύπανου «Yavuz» στις περιοχές σεισμικών ερευνών πέριξ του θαλασσοτεμαχίου «3» (Total, ENI) για μια νέα σειρά έκνομων γεωτρήσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να διαρκέσουν μέχρι το πέρας των λεγόμενων εκλογών στα κατεχόμενα που έχουν προγραμματιστεί για τον Οκτώβριο. Η τελευταία εξέλιξη εξάλλου θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό και τις προοπτικές για επανέναρξη του διαλόγου στο Κυπριακό μέχρι το τέλος του χρόνου, με την πιθανότητα αυτή να περνάει και μέσα από μια φόρμουλα παγώματος των τουρκικών έκνομων γεωτρητικών ενεργειών.
Το ερώτημα εδώ παραμένει αν αυτό θα μπορούσε να καταστεί εφικτό από μια αντίστοιχη φόρμουλα αποκλιμάκωσης σαν αυτή που βρέθηκε για το Καστελόριζο και αν αυτή φυσικά συνδέεται με την πάγια τουρκοκυπριακή πρόταση για τη δημιουργία ενός ταμείου για τους υδρογονάνθρακες –πρόταση που κατέθεσε στο παρελθόν η τουρκοκυπριακή πλευρά διά του ηγέτη της Μουσταφά Ακιντζί και που ωστόσο δεν έγινε δεκτή. Σε αυτό συνηγορεί και η στρατηγική εμμονή του συμβούλου του Τούρκου Προέδρου, Ιμπραήμ Καλίν, ο οποίος στην περίπτωση του Καστελορίζου, αλλά και εν γένει της Ανατολικής Μεσογείου, στρατηγικά, έκανε έντονα λόγο για συνεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, καταδεικνύοντας την πάγια τουρκική θέση για το φυσικό αέριο στην περιοχή και το επιχείρημα περί αποκλεισμού των Τουρκοκυπρίων από αυτό. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα των «εκλογών» στα κατεχόμενα αποτελεί καταλυτικό παράγοντα για το αν θα υπάρξει εκ νέου διάλογος στο Κυπριακό, με την προοπτική μη «επανεκλογής» του Μουσταφά Ακιντζί να αποτελεί κάτι που δείχνουν να αξιολογούν σοβαρά οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ.
Αντί επιλόγου
Oι επόμενοι μήνες μέχρι το τέλος του χρόνου καθίστανται πολύ σημαντικοί για την τροπή των ελληνοτουρκικών σχέσεων, αλλά και του Κυπριακού, με τα ζητήματα που ανοίγει πλέον η Τουρκία σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο να προμηνύουν σημαντικές εξελίξεις για το πώς τα γνωρίσαμε ως διαπραγματευτικά θέματα. Στην περίπτωση των ελληνοτουρκικών, η Τουρκία ίσως να μην διαφοροποιηθεί ουσιαστικά από τις διεκδικήσεις της περιόδου 2002-2016 –των λεγόμενων διερευνητικών επαφών- με την Αθήνα να μπορεί να μπει στη διαδικασία ενός διαλόγου όπου θα διασφαλίζεται η συμφωνία στα θέματα που υπάρχει σύγκλιση (π.χ. αύξηση χωρικών υδάτων) και το συνυποσχετικό προς τη Χάγη, π.χ. για την υφαλοκρηπίδα. Η πρόσφατη εξάλλου συμφωνία με την Ιταλία έδειξε προς μια ρεαλιστική κατεύθυνση συμβιβασμών. Το Κυπριακό, από την άλλη, δείχνει να εισέρχεται σε μια πιο πολύπλοκη φάση, οι εξελίξεις επί του εδάφους του οποίου (Βαρώσι, αλλαγή παραδείγματος κατεχόμενα) ίσως να αλλάξουν οριστικά κι αμετάκλητα τη διαπραγματευτική διαδικασία σε βάρος της ελληνοκυπριακής πλευράς. Σε αυτό το σημείο η φράση του κ. Διακόπουλου –όσο δεν υπάρχει μια κοινή στρατηγική Αθήνας-Λευκωσίας- θα ακούγεται, δυστυχώς, ακόμη πιο δραματική.
H ειδοποιός διαφορά
Σε αντίθεση με την Κύπρο, η Ελλάδα δεν έχει κάποια αλλαγή status quo ενώπιόν της. Και εξαιρετικά δύσκολα θα υπάρξει και στο μέλλον, ασχέτως αν στη διαπραγμάτευση των ελληνοτουρκικών η Άγκυρα προσθέτει επιπλέον ζητήματα «στο καλάθι». Μετά τις 27 Αυγούστου ωστόσο, το μορατόριουμ της Τουρκίας στο Αιγαίο αλλάζει, χωρίς να αναμένονται, στο μέτωπο του Καστελορίζου, ιδιαίτερες προκλήσεις. Στην περίπτωση της Κύπρου, το status quo δείχνει να έχει αλλάξει οριστικά σε ΑΟΖ και Βαρώσι. Και στην πρώτη περίπτωση αυτό που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Λευκωσία θα είναι μια φόρμουλα «Ταμείο Υδρογοναθράκων vs τέλος γεωτρήσεων TPAO». Το worst case scenario παραμένει η Τουρκία να βρει κοίτασμα εντός αδειοδοτημένου οικοπέδου. Και το «Barbaros» στο τεμάχιο «3» καταδεικνύει πως η Άγκυρα θέλει να εμπλέξει περισσότερο την ΕΝΙ από την Total. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αν βρεθεί κοίτασμα μέχρι τις αρχές του 2021 για την Τουρκία.
Του Γιάννη Ιωάννου
Δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα Πολίτης.