Στις 18 Ιανουαρίου του 2015, ένα ελικόπτερο της αεροπορίας στρατού των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων (IDF) πέταξε πάνω από την Κουνέιτρα, στο τριεθνές Λιβάνου, Συρίας και Ισραήλ και εξουδετέρωσε τον Τζιχάντ Μουγκνίγια. Ο 23χρονος, τότε, νεαρός στρατιωτικός ηγέτης της Χεζμπολάχ δεν ήταν ένα τυχαίο πρόσωπο. Ήταν ο γιος του Ίμαντ Μουγκνίγια, του υπ’ αριθμόν 2 στελέχους της Χεζμπολάχ ο οποίος είχε δολοφονηθεί, χωρίς να υπάρχει ανάληψη ευθύνης για την εξουδετέρωσή του, με βόμβα στο κέντρο της Δαμασκού λίγα χρόνια πριν, το 2008.
Ο Τζιχάντ Μουγκνίγια προοριζόταν από τον ηγέτη της σιιτικής οργάνωσης, Χασάν Νασράλα, να αναλάβει τη στρατιωτική και πολιτική καθοδήγηση της Χεζμπολάχ. Ο Τζιχάντ ήταν χαρισματικός νέος. Ατρόμητος στρατιωτικός ηγέτης και δεινός πολιτικός ρήτορας. Προστατευόμενος του Νασράλα και προσωπικός φίλος του ηγέτη των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης, Κασίμ Σουλεϊμανί. Όλοι όσοι ασχολούνται, στις intelligence communities, με τον ιδιότυπο πόλεμο Ισραήλ-Χεζμπολάχ γνώριζαν και προέβλεπαν πως ο εν λόγω νεαρός θα είχε λαμπρό τρομοκρατικό μέλλον.
Στη Λάρνακα
Λίγους μήνες μετά από το συμβάν, σε ένα διαμέρισμα στη Λάρνακα, μια ποσότητα 8,2 σχεδόν μετρικών τόνων νιτρικής αμμωνίας θα έπεφτε στα χέρια των κυπριακών αστυνομικών αρχών. Την ίδια περίοδο, 3 τόνοι νιτρική αμμωνία βρέθηκαν και σε μια αποθήκη στα περίχωρα του Λονδίνου από την Αστυνομία του Ηνωμένου Βασιλείου. Σε Νέα Υόρκη και Ταϊλάνδη, οι τοπικές αρχές εξάρθρωσαν επίσης δίκτυα της Χεζμπολάχ. Τα κομμάτια ενός πολύπλοκου παζλ ενεργειών της Χεζμπολάχ σε διάφορες γωνιές του πλανήτη είχαν συμπληρωθεί. Ήταν ξεκάθαρο πως το 2015, η δολοφονία ενός τόσο σημαντικού στελέχους της Χεζμπολάχ θα ενεργοποιούσε μεγάλης κλίμακας αντίποινα σε στόχους ισραηλινών συμφερόντων ανά το παγκόσμιο. Το modus operandi αφορούσε στόχους Ισραηλινών τουριστών. Το συμβάν, το 2012, στο Μπουργκάς της Βουλγαρίας όπου η Χεζμπολάχ στόχευσε ένα τουριστικό λεωφορείο με Ισραηλινούς είχε δείξει τον δρόμο. Το 2012, ένα στέλεχος της Χεζμπολάχ παρακολουθούσε τις αφίξεις τουριστών στην Κύπρο. Με άλλα λόγια, σε ένα διάστημα τριών χρόνων, η Κύπρος βρέθηκε στο επίκεντρο αυτού του ιδιότυπου «κυνηγιού γάτας και ποντικιού» μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ ενώ οι εκρήξεις στο λιμάνι της Βηρυτού –που ακούστηκαν κι εδώ– υπενθυμίζουν όχι μόνο την εγγύτητα της Κύπρου στη Μέση Ανατολή αλλά και πως όλες οι δυναμικές εκεί (καθώς και οι συνέπειες της έκρηξης για τον ήδη σκληρά δοκιμαζόμενο Λίβανο) αποτελούν και σοβαρές προκλήσεις ασφάλειας για την Κυπριακή Δημοκρατία.
Προκλήσεις ενώπιόν μας
Oι προκλήσεις για την Κύπρο από την έκρηξη στον Λίβανο είναι πολλαπλές. Όχι μόνον γιατί η Κύπρος βίωσε την καταστροφική έκρηξη στο Μαρί εισερχόμενη φυσικά σε μια ακριβώς παρόμοια κατάσταση μεταφοράς κι αποθήκευσης επικίνδυνων υλών αλλά και διότι αναπόφευκτα εισήλθε σε αυτό τον ιδιότυπο πολιτικό λαβύρινθο (θανάσιμων) ανταγωνισμών, που κρατεί καλά και σήμερα, μεταξύ Ιράν και Δύσης, Χεζμπολάχ και Ισραήλ. Η Κύπρος βίωσε επίσης ιστορικά τις συνέπειες του μακρόχρονου λιβανικού εμφύλιου (1975-1990) με το μεταναστευτικό ρεύμα των Λιβανέζων τη δεκαετία του ’80. Από τις εκρήξεις στο λιμάνι της Βηρυτού καθίσταται σαφές πως στη, χρεωκοπημένη ουσιαστικά, γειτονική χώρα μεγάλος αριθμός πολιτών έμεινε άστεγος ενώ οι μακροχρόνιες δυναμικές της κρίσης του Λιβάνου (οικονομία, έξωθεν παρεμβάσεις, εθνοσεκταριστικές διαμάχες, πόλεμος φθοράς στον Νότιο Λίβανο, πόλεμος στη γειτονική Συρία) πιθανόν να επιταχυνθούν από το τραγικό συμβάν. Μια αναζωπύρωση του πολέμου στον Λίβανο τους επόμενους μήνες δεν πρέπει να αποκλειστεί σε καμία περίπτωση, και είναι ένα σενάριο που υπό το βάρος των κρίσεων και εντάσεων στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο οφείλει να απασχολήσει έντονα την Κύπρο.
Ο πόλεμος αυτός δεν θα μοιάζει με τον πόλεμο του καλοκαιριού του 2006 αν επισυμβεί. Θα διαφέρει αισθητά ως προς τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά δεδομένης της αύξησης της ισχύος της Χεζμπολάχ, της αποφασιστικότητας του Ισραήλ να προβεί σε ένα καθοριστικό πλήγμα εναντίον της τελευταίας και στη διάθεση εξωτερικών δρώντων (Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Ιράν, Κατάρ, Συρία του Άσαντ) να επέμβουν δυναμικότερα. Μια τέτοια σύγκρουση, που θα εκτόνωνε τις κοινωνικές δυναμικές της οικονομικής κατάρρευσης, αποτελεί τεράστια πρόκληση για το δοκιμαζόμενο υποσύστημα της Μέσης Ανατολής και θα επηρέαζε αναπόφευκτα την Κυπριακή Δημοκρατία –που διατηρεί ιστορικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς δεσμούς με τη χώρα– σε πολλαπλά επίπεδα ασφάλειας σε μια κρίσιμη μάλιστα γεωπολιτική συγκυρία για όλα τα ανοικτά ζητήματα, με πρωτεύον το Κυπριακό, πτυχές του προσφυγικού και τις τουρκικές προκλήσεις στην περιοχή. Η διαχείριση ενός προσφυγικού κύματος από τον Λίβανο (ο οποίος φιλοξενεί ήδη 1,5 εκατ. Σύρους πρόσφυγες), η διασφάλιση των έννομων συμφερόντων της ΚΔ στην περιοχή και η λογιστική πτυχή μιας διαχείρισης κρίσης που θα εδραζόταν στην απομάκρυνση πολιτών μέσω Κύπρου είναι πτυχές που πρέπει να μας απασχολήσουν… χθες σε στρατηγικό επίπεδο. Μαζί με μια στρατηγική προσέγγιση για τη διεκδίκηση, στα της ΕΕ και των σχημάτων της τριμερούς διπλωματίας στην περιοχή, πιο ενεργητικού ρόλου.
Τι πρέπει να μάθουμε
Τόσο στην περίπτωση του Μαρί όσο και στην περίπτωση του Λιβάνου καθίσταται σαφές πως η διαχείριση ζητημάτων όπως η αποθήκευση φορτίων που περιλαμβάνουν επικίνδυνα χημικά υλικά, πυρομαχικά ή οπλισμό κάθε είδους χωρίς σοβαρή επαγγελματική προσέγγιση και end game για το τι πρέπει να συμβεί με αυτά, θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε τραγωδίες. Στην περίπτωση του Λιβάνου, η νιτρική αμμωνία σε τέτοιες ποσότητες ήταν μια ωρολογιακή βόμβα που αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα οδηγούσε σε αυτή τη φοβερή έκρηξη. Δεν είναι όμως μόνο η έλλειψη επαγγελματισμού ή η διαφθορά που οδηγεί συχνά σε τέτοιες ανείπωτες καταστροφές αλλά και ο τρόπος με τον οποίο η νιτρική αμμωνία φυλασσόταν στην περίπτωση του λιμανιού της Βηρυτού για σκοπούς χρήσης της από τη Χεζμπολάχ. Όποιος γνωρίζει τον τρόπο δράσης της οργάνωσης αλλά και το πώς, διαχρονικά, η νιτρική αμμωνία συνδέεται με την κατασκευή βομβών, χημικών όπλων και IEDs (Improvised Explosive Devices), μπορεί εύκολα να το συμπεράνει. Στην περίπτωση του Λιβάνου, ο de facto έλεγχος της Χεζμπολάχ σε σειρά θεσμών και δρώντων επί της χώρας είναι καλά καθιερωμένος. Και σε επίπεδο πρόσληψης ασφάλειας επί του πώς επηρεάζει το ατύχημα αυτό την ίδια τη Χεζμπολάχ οφείλουμε να σταθμίσουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Μπορεί εκ πρώτης όψεως να αποτελεί πλήγμα για την ίδια, σε βάθος χρόνου όμως και με τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση στη χώρα –που ενισχύεται από την ίδια την καταστροφή στο λιμάνι– η Χεζμπολάχ θα μπορούσε, επί του πεδίου, να κερδίσει τις καρδιές και το μυαλό των άμεσα επηρεαζόμενων, από την έκρηξη, χαμηλών στρωμάτων της κοινωνίας του Λιβάνου. Σε έναν ιστορικό παραλληλισμό όπως τα δίκτυα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στο Κάιρο της Αιγύπτου φρόντισαν τον άστεγο κόσμο μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1992.
Αντί επιλόγου
Από το «αδέλφωμα» (φτωχό χωράφι με λίγα φυτά) μέχρι το «καλάμωμα» (πλούσιο και γόνιμο χωράφι με πολλά φυτά) η νιτρική αμμωνία είναι το καλύτερο ίσως λίπασμα για τους αγρότες. Στα χέρια όμως κάποιων άλλων δρώντων η πρόσμιξη νιτρικής αμμωνίας και καυσίμων δημιουργεί το λεγόμενο ANFO (Ammonium Nitrate/Fuel Oil) και η πρόσμιξή της με ασβέστιο (επίσης χρήση της αβεστούχας νιτρικής αμμωνίας ως λιπάσματος) το CAN, αμφότερα βασικά συστατικά στην κατασκευή αυτοσχέδιων εκρηκτικών και βομβών. Αυτό που συνέβη στον Λίβανο πρέπει να υπενθυμίζει στην Κύπρο (όπως και το συμβάν με τον «αδέσποτο» S-200 στον Πενταδάχτυλο) σε ποιο υποσύστημα ανήκει, πόσο μεγάλες είναι οι προκλήσεις από τις τεκτονικές αλλαγές και τους μετασχηματισμούς που συντελούνται σε αυτό και πόσο πολύπλοκες αλλά και επικίνδυνες είναι οι προκλήσεις ασφάλειας που προκύπτουν για την Κυπριακή Δημοκρατία στο μέλλον. Μερικές λανθασμένες επιλογές ή μη κατάλληλη προετοιμασία και βρίσκεσαι ξαφνικά σε μια περιδίνηση από δυναμικές που δεν μπορείς να ελέγξεις.
Του Γιάννη Ιωάννου
Δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης” στις 9/8/2020.