Επειδή τα δημοσιογραφικά κλισέ με τις «γεωπολιτικές σκακιέρες», τις «κινήσεις ρουά-ματ» και τα πιόνια κουράζουν πλέον όταν κάποιος αναφέρεται στα όσα τεκταίνονται στην Ανατολική Μεσόγειο με φόντο τις κινήσεις της Τουρκίας, ας δούμε πώς έχουν τα… κόζια (σ.σ. στην Κύπρο είμαστε, πιλόττα παίζουμε, κι ως γνωστόν η φυλή που είναι τα κόζια έχει μεγαλύτερη δύναμη από τα υπόλοιπα φύλα) με αφορμή τις σημαντικές διπλωματικές διεργασίες που τίθενται ενώπιον της Λευκωσίας και της Αθήνας. Αρχής γενομένης από την άτυπη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ την προσεχή Πέμπτη, τη σύνοδο των χωρών του Med7 στις 10 Σεπτεμβρίου και φυσικά την ειδική σύνοδο κορυφής της ΕΕ για την Ανατολική Μεσόγειο στις 24 και 25 του ίδιου μήνα.
Η μεγάλη εικόνα
Αυτό που προκύπτει από καλά ενημερωμένες πηγές, όσο κι από την ανάλυση, είναι πως το σενάριο, σε οποιαδήποτε φάση, game changing κυρώσεων προς την Τουρκία, είναι εκτός συζήτησης. Καθηκόντως, κι αυτό είναι κάτι που τόσο η Αθήνα (λιγότερο) όσο και η Λευκωσία (περισσότερο) επιθυμούν, είναι ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ να… «κάνει τη δουλειά του», προχωρώντας με ένα πλαίσιο κυρώσεων, που ωστόσο δεν θα ευοδωθεί –παρά το ξεκάθαρο λεκτικό των ανακοινώσεων στήριξης από τις Βρυξέλλες για τις έκνομες ενέργειες της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ και στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Καθίσταται σαφές, λοιπόν, πως η Αθήνα, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, θα μπει στη διαδικασία των διερευνητικών επαφών μεταξύ του πολύπειρου διπλωματή Παύλου Αποστολίδη και του διευθυντή πολιτικών υποθέσεων του τουρκικού ΥΠΕΞ, Τσαγκάταϊ Έρτσιγιες –με έμπειρους παρατηρητές να διαβλέπουν εδώ μικρές πιθανότητες προόδου, αλλά ουσιαστική απομάκρυνση του σκηνικού έντασης, που στην περίπτωση των ελληνοτουρκικών συνοδεύεται πάντα από τον κίνδυνο μιας ένοπλης σύρραξης. Στην περίπτωση της Λευκωσίας τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα, μιας και τόσο το αποτέλεσμα των λεγόμενων εκλογών στα κατεχόμενα, όσο και το άνοιγμα του Βαρωσιού, ξαναμοιράζουν την τράπουλα του Κυπριακού.
Οι πραγματικές δυναμικές
Παρά την ηχηρή διπλωματική και πολιτική στήριξη του Παρισιού προς την Κυπριακή Δημοκρατία, ακόμη και οι δυναμικές εντός των 7 μεσογειακών χωρών αποκρυπτογραφούν σε μεγάλο βαθμό το… ποντάρισμα και την μπάζα (σ.σ. και οι Γάλλοι πιλοττάρουν, παίζοντας Belote) των δυναμικών ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο. Ισπανία, Ιταλία και Μάλτα, για μια σειρά λόγων που συνδέονται με επιμέρους πτυχές των συμφερόντων τους, δεν επιθυμούν την υιοθέτηση κυρώσεων της ΕΕ για την Τουρκία. Πιο συγκεκριμένα, όπως γράψαμε και στο παρελθόν, η Ισπανία έχει μεγάλο βαθμό έκθεσης του τραπεζικού της συστήματος στη, δοκιμαζόμενη έντονα, τουρκική οικονομία, ενώ οι εξελίξεις στη Λιβύη (δυναμικές σε σχέση με την άρση του πετρελαϊκού εμπάργκο στη χώρα το οποίο επηρεάζει άμεσα την ΕΝΙ καθώς και το μεταναστευτικό) έχουν ωθήσει τόσο τη Ρώμη όσο και την Βαλέτα στο να υιοθετήσουν μια πολύ συγκεκριμένη στάση απέναντι στην Άγκυρα -η οποία συνοδεύτηκε κι από μια δυναμική περαιτέρω εμβάθυνσης των σχέσεών τους σε σχέση με τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο πως το μέτωπο της Λιβύης θα υπεισέλθει λίαν συντόμως σε μια διαδικασία διπλωματικού διαλόγου, για τον οποίο το Παρίσι επιθυμεί συγκεκριμένη στάση από τις χώρες του Med7, μιας και η στρατηγική προσλαμβάνουσα των Ηλυσίων σε σχέση με τη στρατηγική εγκαθίδρυση της Τουρκίας (αλλά και του Κατάρ) στη χώρα αποτελεί βασικό λόγο ανησυχίας της εξωτερικής πολιτικής που επιδιώκει ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν.
Ο φόβος του… καπό
Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι διαφορετικές προσεγγίσεις Βερολίνου και Παρισιού σε σχέση με την Τουρκία αποκτούν ξεχωριστή σημασία υπό το βάρος των επιδιώξεων Λευκωσίας και Αθήνας. Και ο κίνδυνος τελικά η Άγκυρα να σημειώσει περισσότερους διπλωματικούς πόντους από όσους επιδιώκει δεν πρέπει να αποκλειστεί. Η περίπτωση της επιτυχούς γεώτρησης της τουρκικής TPAO στη Μαύρη Θάλασσα καταδεικνύει πως στην πράξη έχει καταρριφθεί το αφήγημα περί μη ικανότητας γεώτρησης, περί έλλειψης τεχνογνωσίας ή περί μη εύρεσης κοιτάσματος σε σχέση με τις τουρκικές έκνομες ενέργειες στην κυπριακή ΑΟΖ. Τόσο το Βερολίνο όσο και το Παρίσι, στο τέλος της ημέρας αυτό για το οποίο θα πιέσουν τη Λευκωσία είναι για επανέναρξη του διαλόγου στο Κυπριακό –ιδίως αν Αθήνα και Άγκυρα συνομιλούν. Εδώ η διπλωματική πίεση μεταφέρεται ξεκάθαρα στη Λευκωσία η οποία, στρατηγικά, έχει μειωμένες επιλογές ως προς το να παρακαθίσει στο τραπέζι του διαλόγου υπό το βάρος ανοίγματος του Βαρωσιού.
Εξάλλου, η θέση της τελευταίας για «ακύρωση στην πράξη της τουρκικής ενταξιακής πορείας της Τουρκίας σε περίπτωση ανοίγματος του Βαρωσιού», ήταν κάτι που προκάλεσε μάλλον θυμηδία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, και στις Βρυξέλλες, παρά τη χρήση του ως… πονταρίσματος στο τραπέζι. Ομοίως, η μεταφερόμενη πίεση προς τη Λευκωσία απομακρύνει περισσότερο τις game changing κυρώσεις προς την Τουρκία και περιπλέκει τα πράγματα υπό το βάρος των εξελίξεων στη Λευκορωσία –χώρα η δυναμική της οποίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε προκλήσεις για την ΕΕ, όπως αυτές με την Ουκρανία το 2013-2014 και τα γεγονότα που ακολούθησαν από την απόσχιση της Κριμαίας. Επανέναρξη του διαλόγου στο Κυπριακό πάντως θα παραμείνει η αξιακή θέση τόσο του Βερολίνου όσο και του Παρισιού, παρά την πάγια τακτική του πρώτου για τήρηση ίσων αποστάσεων και κυνική αποφυγή εντάσεων κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής προεδρίας του, αλλά και την ισχυρή, συμβολική και διπλωματική, στήριξη του Παρισιού στη Λευκωσία.
Και το τουρκικό… μπουρλότ
Δεδομένου ότι ο διάλογος Αθήνας-Τουρκίας δεν θα έχει άμεσα, απτά αποτελέσματα και παραμένει κρίσιμο και το πόσο θα διαρκέσει ένα νέο σκηνικό έντασης μπορεί να τεθεί ενώπιον της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το worst case scenario παραμένει η κάθοδος του γεωτρύπανου «Kanuni» σε περιοχή επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, αλλά και η διενέργεια μιας νέας έκνομης γεώτρησης του «Yavuz» επί αδειοδοτημένου θαλασσοτεμαχίου στην κυπριακή ΑΟΖ. Η έλευση «Kanuni» θα βάλει, αναπόφευκτα, Ελλάδα και Τουρκία σε έναν νέο γύρο εντάσεων πέριξ της Κάσου ή της Καρπάθου, αλλά μια επιτυχής γεώτρηση της TPAO δημιουργεί πολύ ισχυρά, de facto, δεδομένα επί της κυπριακής ΑΟΖ, οδηγώντας σε α. άμεση εμπλοκή των εταιρειών που δραστηριοποιούνται επί της κυπριακής ΑΟΖ. Χωρίς να είναι δεδομένη η δυναμική τους αντίδραση β. περαιτέρω ενδυνάμωση του τουρκικού αφηγήματος περί αποκλεισμού των Τουρκοκυπρίων από τη διαδικασία αποφάσεων για τους υδρογονάνθρακες, με την Τουρκία να προχωρεί σε μια υψηλής συμβολικής αξίας κίνηση, αν βρει κοίτασμα, που να δείχνει σε όλους πως αυτή «σέβεται στην πράξη την πολιτική ισότητα». Κίνηση που θα αποτελούσε ισχυρό πλήγμα στο γόητρο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Αντί επιλόγου
Επιστρέφοντας στα δημοσιογραφικά (σκακιστικά) κλισέ για «γεωπολιτικές σκακιέρες», βαριάντες και λοιπές κινήσεις, οφείλουμε να προσγειωθούμε από τον κυνισμό της… κυπριακής πιλόττας που περιγράψαμε ως άνω. Στο σκάκι, όπως και σε όλα τα στρατηγικά παίγνια, ο όρος που περιγράφει καλύτερα το σημείο όπου κάποιος κινείται (υποχρεωτικά, έχοντας μόνο συγκεκριμένες επιλογές κινήσεων) χειροτερεύοντας περαιτέρω τη θέση του, έχει καθιερωθεί στην παγκόσμια ορολογία να έχει γερμανική ονομασία. Λέγεται «zugzwang» (προφέρεται «τσούγκτσβανγκ»). Είναι το σημείο δηλαδή που ο ένας από τους δύο αντιπάλους, εξαιτίας των απειλών που δέχτηκε, βρίσκεται ξαφνικά να μην έχει να παίξει καμιά απολύτως ικανοποιητική κίνηση, δηλαδή ενώ έχει σειρά να παίξει, οποιοδήποτε πιόνι ή κομμάτι κινήσει, καταστρέφει αμέσως μια εύθραυστη ισορροπία άμυνας που έχει δημιουργήσει, με αποτέλεσμα η συνέχεια να αποβεί σε βάρος του. Με το Βαρώσι ανοικτό, μια ισορροπία ισχύος στα κατεχόμενα εις βάρος του Μουσταφά Ακιντζί, και μια νέα τουρκική γεώτρηση στην ΑΟΖ, η στρατηγική της Λευκωσίας για κυρώσεις προς την Τουρκία δεν είναι η κίνηση που θα σώσει την παρτίδα. Και με όρους.. πιλόττας, η Τουρκία θα μας τσακίσει.
Του Γιάννη Ιωάννου
To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης”.