Η αναζωπύρωση στο Νότιο Καύκασο στη γραμμή αντιπαράθεσης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν δεν πρέπει να ιδωθεί ως έκπληξη. Mια τυπική, από το «βιβλιαράκι» με τις frozen-conflicts του μετασοβιετικού χώρου μετά το ‘90, σύγκρουση που διαρκεί για τρεις ολόκληρες δεκαετίες και περνάει μέσα από διάφορες εκφάνσεις έντασης και μείωσης της έντασης.
Αυτό που συνέβη την Κυριακή ωστόσο έχει, σε μεγάλο βαθμό, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας σύγκρουσης μεγάλης έντασεως -ιδίως μετά τα γεγονότα (αψιμαχίες) του περασμένου Ιουλίου. Για σκοπούς ανάλυσης το συγκριτικό εργαλείο μας εδώ είναι η σύγκρουση του 2016 (διάρκειας τεσσάρων ημερών μεταξύ 1ης και 4ης Απριλίου) που σε μια αλληλουχία αναζωπυρώσεων (2008, 2011, 2013, 2014 και 2016) ήταν η μεγαλύτερης έντασης αλλά και περισσότερων απωλειών -για αμφότερες τις πλευρές.
Αυτό που σίγουρα καταλαμβάνει το ενδιαφέρον της ελληνόφωνης ανάλυσης και των ΜΜΕ είναι το σχήμα αντιπαράθεσης Ρωσίας-Τουρκίας μιας και, παραδοσιακά, η Αρμενία είναι εγγύτερα στη Μόσχα και το Αζερμπαϊτζάν, σύμμαχος της Άγκυρας. Ωστόσο η περίπτωση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ διαφέρει αισθητά από τις περιπτωσιολογίες της Συρίας και της Λιβύης για σειρά λόγων -που για λόγους συντομίας δεν θα υπεραναλύσουμε. Ενδεικτικά πάντως πρέπει να αναφέρουμε πως στο πεδίο σύγκρουσης στο Ναγκόρνο οι ΗΠΑ είναι, διαχρονικά, απούσες (μια σημαντική διαφοροποίηση με την Συρία και τη Λιβύη) ενώ χώρες όπως το Ιράν (με αισθητή απουσία στη Λιβύη) διαδραματίζουν συγκεκριμένο ρόλο. Ο Νότιος Καύκασος είναι επίσης ένα παραδοσιακό πεδίο γεωπολιτικής επιρροής της Ρωσίας (π.χ. η Γεωργία) η οποία, ιστορικά, έχει διαδραματίσει πολύ συγκεκριμένο ρόλο στη σύγκρουση στο Ναγκόρνο, εξάγοντας οπλικά συστήματα σε αμφότερα τα αντιμαχόμενα μέρη και διαδραματίζοντας διαμεσολαβητικό ρόλο (μαζί με την ΕΕ, τη Γαλλία και το Ιράν ξεχωριστά, το Συμβούλιο της Ευρώπης) στον διάλογο Γιερεβάν-Μπακού.
Τα σημεία που πρέπει να εξετάσουμε στην υπό εξέλιξη σύγκρουση αποκρυσταλλώνουν πάντως συγκεκριμένες πολιτικές δυναμικές και εξάγουν χρήσιμα συμπεράσματα:
- Η σύγκρουση στρατηγικά δεν προσφέρει game changing αποτελέσματα. Και το 2016 διάφορα χωριά στην γραμμή σύγκρουσης άλλαξαν πολλές φορές χέρια προσδίδοντας στις διαπραγματεύσεις νέες προσεγγίσεις
- Η επίθεση του Αζερμπαϊτζάν (φαίνεται πως ξεκίνησε πρώτο τις επιθετικές ενέργειες) εκφράζει την δυσαρέσκεια του Μπακού για την διπλωματική δυστοκία του περασμένου Ιουλίου και περιπλέκεται υπό το βάρος κι εσωτερικών πολιτικών διεργασιών στο Αζερμπαϊτζάν
- Παραμένει να δούμε πως θα εξελιχθεί η κατάσταση επί του εδάφους και πως κάθε πλευρά -όταν η κατάσταση ηρεμήσει- θα κινηθεί προς το εξωτερικό κι εσωτερικό διπλωματικό και πολιτικό μέτωπο. Καλό θα ήταν ΜΜΕ και αναλυτές σε Ελλάδα και Κύπρο να δούνε και πέραν των συναισθηματισμών ως προς την μεγάλη εικόνα τόσο της διάδρασης Μόσχας-Άγκυρας όσο και σε σχέση με την στρατιωτική εμπλοκή της δεύτερης. Είναι σαφές εδώ πως αν η ένταση συνεχιστεί η σύγκρουση στο Ναγκόρνο θα λάβει χαρακτηριστικά και σύγκρουσης με την στήριξη εξωτερικών δρώντων (Ρωσίας, Τουρκίας, Ιράν, κοκ)
- Το τελευταίο είναι εξαιρετικά σημαντικό. Η Τουρκία, παραδοσιακή σύμμαχος του Μπακού, αυτή την φορά πήγε ένα βήμα παραπέρα σε σχέση με την στρατιωτική στήριξή της με ένα modus operandi που θυμίζει την εμπλοκή της στη Λιβύη. Η χρήση των τουρκικών drones τύπου Bayraktar TB-2 φαίνεται, επιβεβαιωμένα, να έχει πλήξει τουλάχιστον 7 αρμενικά κινητά στοιχεία ΑΑ (4 9Κ33 Osa και 3 9Κ35 Strela 10). Αυτή η ιδιότυπη τουρκική “Drone Diplomacy” (ή “Drone Warfare”) δοκιμάστηκε με επιτυχία στη Συρία και στη Λιβύη και είναι πολύ χρήσιμη, ιδίως στη Κύπρο των ρωσικών αντιαεροπορικών (TOR-M1 και BUK M1-2, παρεμφερούς τεχνολογίας με τα αρμενικά) για το μέλλον.
Κλειδί στη σύγκρουση παραμένει, σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία και δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κανείς ότι προς το συμφέρον της Μόσχας θα ήταν το σενάριο μιας γρήγορης αποκλιμάκωσης προκειμένου να μην εμπλακεί, λόγω και των εγγυήσεων προς το Γιερεβάν, σε ένα πιο ενεργητικό ρόλο αν η σύγκρουση διαρκέσει παραπάνω από τέσσερις ημέρες. Η σχέση Μόσχας-Τουρκίας δύναται να δοκιμαστεί αλλά όχι περισσότερο από ότι στη Συρία. Σε μια αντίστροφη εξάλλου «ματιά» της δυναμικής αυτής σχέσης, ο αγωγός ΤΑP (Trans Adriatic Pipeline) ο οποίος παρέχει στην Ευρώπη μη-ρωσικό φυσικό αέριο σταματά όταν οι εχθροπραξίες στο Ναγκόρνο ξεκινούν. Αν μη τι άλλο η κατάσταση είναι πολύ σύνθετη από το απλουστευτικό σχήμα “Ρωσία VS Tουρκία” -κάθε φορά που οι ισορροπίες στο Ίντλιμπ ή στη Λιβύη δοκιμάζονται.
Του Γιάννη Ιωάννου