Σοκ και δέος [sic] από το χάος που επικράτησε στο Αφγανιστάν την επόμενη της αποχώρησης των Αμερικανικών δυνάμεων – οι οποίες, εν πάση περιπτώση, μειώνονται/αποχωρούν εδώ και καιρό. Μα, γιατί; Φιλομερικανοί από τη μια, αντι-αμερικανοί από την άλλη, και κάποιοι ενίοτε να ανησυχούν μήπως η ιδεοληψία τους, τους κατέταξε καταλάθος στο στρατόπεδο των Ταλιμπάν. Διλήμματα του Πρώτου Κόσμου. Και ο σκεπτόμενος στη μέση, να απορεί – που βρέθηκαν τόσοι Αφγανολόγοι; Σε ποιο αφγανικό-βουνίσιο κρησφύγετο βρίσκονταν τόσο καιρό οι μαχητές της αφγανικής ελευθερίας και αμολήθηκαν τώρα στο διαδίκτυο; Ερωτήματα ενός βολεμένου.
Να επέμβει κανείς ή να μην επέμβει; Και άμα επέμβει, να μείνει κανείς ή να φύγει; Μα, αν είναι να φύγει, γιατί πήγε; Και αν πήγε, γιατί φεύγει; Should I stay, or should I go? Είναι βλέπεις φιλοσοφικό το ερώτημα, όσο φιλοσοφική δηλαδή είναι και η ανάλυση αυτού που είδες να κρέμμεται απ’ το φτερό του αεροπλάνου στο αεροδρόμιο της Καμπούλ. Για να φύγει, να ξεφύγει. Μα, πώς, καθισμένος στο φτερό; Κρατώντας την ουρά; Δύσκολα τα ερωτήματα, από αυτά που θέλουν «καφέ και τσιγάρο». Να βρεθούμε να τα πούμε.
Φλυαρείς, σκέφτεται κάποιος. Να μιλήσουμε για στρατηγική; ΟΚ. Ξεκίνησαν οι Αμερικανοί να μπουν στο Αφγανιστάν ως παγκόσμιος αστυφύλακας, για να ικανοποιήσουν το περί δικαίου αίσθημα για αυτούς που έχασαν την 9/11, να αποκαταστήσουν την αξιοπιστία τους, να καταστρέψουν την Αλ Κάιντα και να βεβαιωθούν ότι δεν θα το ξαναπάθουν, και να διεκδικήσουν τα συμφέροντά τους ως παγκόσμια ηγεμονία στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας (που τους έλεγε εν τω μεταξύ, «μην πας, θα φας τα μούτρα σου, κάτι ξέρω»). Οι Αμερικανοί όμως ήξεραν καλύτερα, ήταν η ισχυρότερη πολεμική μηχανή του κόσμου και διψούσαν για αίμα τζιχαντιστικό. Ας πούμε ότι με την Αλ Κάιντα το πράγμα πήγε καλά εν τέλει – ας αφήσουμε το πώς, το που και το πότε.
Από το 2002 όμως ξεκίνησαν να αντιλαμβάνονται ότι δεν είχαν την παραμικρή ιδέα για το τι πραγματικά ήταν το Αφγανιστάν. Έριξαν στην μαύρη τρύπα τρισεκατομμύρα δολάρια χωρίς να έχουν καθόλου ιδέα πώς να τα χρησιμοποιήσουν. Στη βάση της γνωστής προσέγγισης προγραμμάτων όπως το USAID και το UNDP. Κάνε για να κάνουμε. Να’ χουμε να δείξουμε. Το πόσα λίγα κατάφεραν οι Αμερικανοί αυτά τα 20 χρόνια με όλα αυτά τα λεφτά, είναι από μόνο του ένα θαύμα. Αν εξαιρέσουμε φυσικά την αφγανική επιχειρηματικότητα στον ανερχόμενο – τότε – και πολλά υποσχόμενο τομέα παραγωγής οπίου. Δε λέω, είχαν και τις επιτυχίες τους.
Ένα άλλο Αμερικανικό θαύμα, εξίσου σημαντικό, βρίσκεται στην ικανότητα των Αμερικανών να μπαίνουν στο Αφγανιστάν με τους προαναφερθέντες στόχους και στα μέσα της δεκαετίας του 2000 να βρίσκουν τους εαυτούς τους να κάνουν “peacebuilding”, “nation-building”, “Security Sector Reform”, “post-conflict reconstruction” και όλα αυτά τα συναφή και τα ωραία – στην θεωρία. Και ενώ έβλεπαν ότι τίποτα απ’ όσα προσπαθούσαν να κάνουν δεν δούλευε, έλεγαν στο δικό τους εσωτερικό κοινό και στη διεθνή κοινότητα ότι όλα πάνε καλά, «κάνουμε πρόοδο». Πρώτη φορά βλέπω πρόοδο που να σε πηγαίνει πίσω τόσες δεκαετίες.
Δεν πρέπει φυσικά να παραβλέψει κανείς και την προσπάθειά τους να δημιουργήσουν κεντρική (φιλελεύθερη!) κυβέρνηση και κράτος σε μια χώρα με κατ’ εξοχήν φυλετική δομή. Και φυσικά το άφθονο χρήμα που έπεφτε τροφοδοτούσε τα δίκτυα της διαφθοράς και της κλεπτοκρατίας. Ορίστε λοιπόν, μια φιλελεύθερη, ευμερούσα, δυτικού τύπου χώρα όπου οικονομία δεν υπάρχει κάν – πέρα από τις προσοδοφόρες επιχειρήσεις οπίου – και ο μέσος πολίτης βρίσκεται σε mode επιβίωσης.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2010 η κατάσταση ήταν ήδη ανυπόφορη, ήταν ήδη εκτός ελέγχου. Κάθε Αμερικανικός (και δυτικός ευρύτερα) θεσμός που εμπλεκόταν στον πόλεμο του Αφγανιστάν είχε διαφορετική αντίληψη για το τι γινόταν, διαφορετικές προτεραιότητες, και διαφορετικούς στόχους. Επιπλεόν, το Ιράκ σε εκείνη την συγκυρία ήταν ήδη χαμένη υπόθεση. Η αποχώρηση των Αμερικανικών στρατευμάτων είχε ολοκληρωθεί το 2011, το Ιράν είχε ήδη «καταλάβει» πολιτικά τη Βαγδάτη και όλα τα δυτικά φληναφήματα περί nation-building και peace-building κατέρρευσαν σαν χάρτινος πύργος τον Ιούλιο του 2014 όταν το Ισλαμικό Κράτος προέλαυνε στη Μοσούλη και ο ιρακινός στρατός (εκπαιδευμένος από τις ΗΠΑ, με κάθε πολεμικό μέσο στη διάθεση του) τ’ άφησε όλα κι έτρεξε για να σωθεί. Υπενθυμίζουμε, βέβαια, πώς ούτε στο Ιράκ ήταν αρχικός στόχος ο «εκδημοκρατισμός» της χώρας αλλά τα Όπλα Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ) που υπήρχαν στο φαντασιακό του Bush και στο αφήγημα που δημιούργησε. Οι ηθικολογικοί λόγοι εμφανίστηκαν στη συνέχεια, όταν τα ΟΜΚ δεν τους έκαναν τη χάρη να… υπάρχουν.
7 χρόνια μετά τις επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους, προς τι η έκπληξη; Μήπως δεν ήξεραν οι ΗΠΑ τι ερχόταν και τι θα γινόταν; Μια χαρά ήξεραν. Εδώ και χρόνια. Απλώς έρχεται η στιγμή που πρέπει να παραδεχτείς την ήττα και την ανοησία σου. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους οι ΗΠΑ δέσμευσαν τις λιγότερες δυνατές «μπότες στο έδαφος». Το μεγάλο βάρος σήκωσαν τοπικοί δρώντες, τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία – κύριοι μεταξύ αυτών το… Ιράν και η Ρωσία. Η αποχώρηση από το Αφγανιστάν δεν ήταν μια αυθόρμητη απόφαση. Επίσης, οι Ταλιμπάν δεν θα συμπεριφερθούν ως Ισλαμικό Κράτος. Διότι, παρά τον εξτρεμισμό τους, δεν είναι ούτε Ισλαμικό Κράτος, ούτε Αλ Κάιντα. Θα κινηθούν όσο πιο πραγματιστικά μπορούν. Αυτοί που «κάθονται και σκέφτονται» στην Ουάσιγκτον, ξέρουν πολύ καλά ότι δεν μπορούν οι ΗΠΑ να ανακτήσουν τον παγκόσμιο ηγεμονικό τους ρόλο όσο αφήνουν τη μαύρη τρύπα του Αφγανιστάν να τους απομυζεί πόρους και ενέργεια. Ας αναλωθούν άλλοι σε αυτό…
Φυσικά το αν θα ανακτήσουν αυτό τον ρόλο δεν είναι βέβαιο. Ακόμα και αν ήταν βέβαιο, δεν θα ήταν σύντομο. Θα χρειαστεί δεκαετίες για να αλλάξουν οι ισορροπίες του διεθνούς συστήματος που αυτή τη στιγμή κινούνται προς τον πολυπολισμό – ο μονοπωλισμός έχει τελειώσει εδώ και καιρό. Ας μην βιαστεί όμως κανείς να ανακηρύξει τις ΗΠΑ τελειωμένες. Η πολυεπίπεδη αναδίπλωση γίνεται μόνο για ανασύνταξη και επιστροφή. Το πότε, το πώς και το αν, θα φανούν στην πορεία. Απλώς τώρα δημιουργείται ένα μεγάλο «παράθυρο ευκαιρίας» για τους επίδοξους δρώντες του διεθνούς συστήματος.
Ας επιστρέψουμε όμως στην Αφγανολογία. Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τους ευτούς μας, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η επέμβαση στο Αφγανιστάν – όπως και η επόμενη στο Ιράκ – ήταν πολιτικά και ηθικά λανθασμένες. Και αυτό φάνηκε, πλέον, από το αποτέλεσμα. Ήταν δηλαδή φανερό από την αρχή αλλά, για τους άπιστους, ας αρκεστούμε στο αποτέλεσμα. Δεν μπορείς να βασίζεσαι σε αυτόν που καταστρέφει για να κτίσει. Δεν γίνεται να περιμένεις μια δύναμη που εμφανίστηκε με άλλους σκοπούς, στην πορεία εφηύρε νέους σκοπούς, κατά τη διάρκεια της παραμονής της «άλλα έλεγε, άλλα έκανε και άλλα εννοούσε», να «σώσει» το Αφγανιστάν.
Για να μπορέσει όμως κάποιος να εκτιμήσει αυτή τη θέση, πρέπει να καταλάβει το μέγεθος της απάτης που λέγεται «πόλεμος στο Αφγανιστάν». Με άλλα λόγια, αυτά που βλέπουμε σήμερα στο Αφγανιστάν δεν μπορούσαν οι ΗΠΑ να τα σταματήσουν, ιδιαίτερα με τις δυνάμεις που είχαν πλέον στο Αφγανιστάν. Εδώ δεν μπόρεσαν να έχουν αποτελέσματα μετά από 20 χρόνια εμπλοκής. Μια πραγματικά σοφή απόφαση, αν θέλαμε να πάμε πίσω στο 2001, θα ήταν μια στρατηγική περιορισμένων στόχων για αποδυνάμωση των δικτύων της Αλ Κάιντα, χωρίς πλήρη εμπλοκή στην χώρα. Αυτή η «χειρουργική» προσέγγιση θα μπορούσε να κρατήσει χρόνια αν χρειαζόταν χωρίς να δημιουργεί σωρεία προβλημάτων στις ΗΠΑ αλλά, πάνω από όλα, στο Αφγανιστάν. Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα. Αλλά το 2001 ήταν η εποχή όπου ο αμερικανικός ναρκισσισμός ήταν στο απώγειό του. Ως γνωστόν όμως «η περηφάνεια προηγείται της πτώσης».
Τέλος, δεν μπορεί να μείνει ασχολίαστο το μονοθεματικό πάθος (εμμονή;) των αναλυτών της ελληνικής δημόσιας σφαίρας. Άλλοι ψάχνουν (και άλλοι την βρήκαν!) την καταστροφή της Τουρκίας. Στα βουνά του Αφγανιστάν, στα μηχανάκια των Ταλιμπάν, στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, κάτω απ’ την άμμο της ερήμου, και γενικά όπου χρειαστεί για να εξυπηρετήσουμε το αφήγημα. Μα, δηλαδή, είναι κάποιες αναλύσεις, που αν τις πιστεύαμε θα ζούσαμε σε παράλληλο σύμπαν. Μάλλον αυτό συμβαίνει. Εν συντομία, η Τουρκία δεν θα δυσκολευτεί να αναπτύξει σχέσεις με τους Ταλιμπάν, εάν αυτό επιλέξει. Όπως αναπτύσσει σχέσεις με όποιον θεωρήσει χρήσιμο. Να θυμίσουμε τι λεγότανε κάποτε για τους Κούρδους του Ιράκ… Πόσο μάλλον αν και οι ΗΠΑ επιλέξουν να συνδιαλλαγούν με τους Ταλιμπάν, κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό.
Του Ζήνωνα Τζιάρρα