Όταν στα μέσα του περασμένου Αυγούστου, ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επέλεγε να συναντηθεί προσωπικά με τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΑΕ, Σεΐχ Ταχνούν μπιν Ζαγέντ αλ-Ναχιάν –σε μια συνάντηση που κανονικά θα έπρεπε να λάβει χώρα με κάποιον ομόλογό του, όπως τον Χακάν Φιντάν της ΜΙΤ ή τον σύμβουλο της τουρκικής προεδρίας, Ιμπραχίμ Καλίν- έμπειροι παρατηρητές είχαν σημειώσει πως μια ομαλοποίηση στις σχέσεις Άγκυρας-Αμπού Ντάμπι θα σημειώνονταν, εκτός απροόπτου. Η προχθεσινή συνάντηση του Ερντογάν με τον ηγέτη των ΗΑΕ, Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ αλ-Ναχιάν (MbZ) που συνοδεύτηκε από συμφωνία επενδύσεων των Εμιρατιανών της τάξης των 10 δις όχι μόνο σφραγίζει την επαναπροσέγγιση Τουρκίας-ΗΑΕ αλλά υπενθυμίζει και το πόσο ρευστή παραμένει η ανατολική Μεσόγειος –πεδίο που και οι δύο χώρες έχουν ισχυρό πολιτικό και στρατιωτικό αποτύπωμα και επιρροή- αλλά και την παλιά ρήση εκείνων που υποστηρίζουν πως η διεθνής διπλωματία, μεταξύ άλλων, αποτελεί πρωτίστως πεδίο για.. business.
Tι σηματοδοτεί η συμφωνία
Τα τελευταία χρόνια, η σύγκρουση, σε περιφερειακό επίπεδο (ανατολική Μεσόγειος) αλλά κι εντός των δυναμικών ανταγωνισμών του αραβομουσουλμανικού κόσμου, μεταξύ Άγκυρας και Αμπού Ντάμπι έχει λάβει συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένες προεκτάσεις:
- Είναι μια ιδεολογική και πολιτική σύγκρουση μεταξύ του τρόπου και του στυλ ηγεσίας μεταξύ του Ερντογάν και του MbZ. Ο πρώτος εκπροσωπεί μια συγκεκριμένη πτυχή του πολιτικού Ισλάμ –όπως διαχρονικά το όρισαν οι ιδεολογικές και πολιτικές του ρίζες ως φαινομένου στην περιοχή αλλά και το ίδιο το AKP. Ο δεύτερος εκπροσωπεί την νέα μορφή της αραβικής μοναρχίας –όπως αυτή διαμορφώθηκε διαχρονικά στα κράτη του Κόλπου από το ιστορικό μοντέλο διακυβέρνησης στην αραβική χερσόνησο. Πέραν της εστίασης στην σύγκρουση μεταξύ των δύο για την ιδεολογία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας –της ελληνόφωνης ανάλυσης, αμφότεροι οι εν λόγω ηγέτες καθορίζουν την εξουσία τους από ένα προσωποπαγές και απολυταρχικό μοντέλο στα πλαίσια της αναβάθμισης των δυνατοτήτων των χωρών τους, Κι αναπόφευκτα, τόσο η Τουρκία όσο και τα ΗΑΕ τα τελευταία χρόνια αύξησαν τόσο την οικονομική όσο και την στρατιωτική τους ισχύ με απευθείας εμπλοκή στις συγκρούσεις που ακολούθησαν των γεγονότων του 2011 («Αραβική Άνοιξη»)
- Η Αίγυπτος την περίοδο 2011-2014, η Λιβύη έως και σήμερα αλλά και η Συρία αποτέλεσαν πεδία έντονου ανταγωνισμού μεταξύ Άγκυρας και Αμπού Ντάμπι. Στην Λιβύη την περίοδο 2019-2020 ΗΑΕ και Τουρκία συγκρούστηκαν δια αντιπροσώπων κατά την διάρκεια της αποτυχημένης προσπάθειας του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ (υποστηριζόμενου από το Αμπού Ντάμπι) να καταλάβει την Τρίπολη (στηριζόμενη από την Άγκυρα). Ο φάκελος της Λιβύης παραμένει ανοικτός λόγω των εκλογών της 24ης Δεκεμβρίου και του ρευστού πολιτικού σκηνικού, ενώ στην Συρία η πρόσφατη προσπάθεια ομαλής επανένταξης του καθεστώτος Άσαντ στην διεθνή νομιμοποίηση –αρχικά εντός του αραβικού κόσμου- καθιστά τα ΗΑΕ εκ των πρωταγωνιστών αυτής της προσπάθειας –πράγμα που δεν αφήνει περιθώρια για αγνόηση της Τουρκίας –που παραμένει εντός τη χώρας με de facto, στρατιωτικούς, όρους
Η επαναπροσέγγιση –με μεγάλο οικονομικό αποτύπωμα στο επενδυτικό μέρος- Τουρκίας-ΗΑΕ δεν θα απαλείψει τους διαχρονικούς ανταγωνισμούς μεταξύ των δύο χωρών. Παράλληλα όμως θα λειτουργήσει στα πλαίσια μιας ρεαλιστικής συναίνεσης, της διαμερισματοποίησης των επιμέρους προβλημάτων και με μια λογική όπου το κόστος του ανταγωνισμού να μην ξεπερνάει τα ωφέλη από την μίνιμουμ συννενόηση. Αυτό διαφάνηκε και κατά την διάρκεια της προετοιμασίας για την χθεσινή συμφωνία και του χρόνου που μεσολάβησε μεταξύ του Αυγούστου και των πρώτων ανοιγμάτων Ερντογάν προς τα ΗΑΕ και της τελικής ομαλοποίησης. Οι περιπτωσιολογίες του Sedat Peker (σ.σ. του Τούρκου αρχιμαφιόζου που ζει μόνιμα στα ΗΑΕ, ο οποίος μετρίασε τα βίντεό του μετά από διακριτική επέμβαση των εμιρατιανών αστυνομικών αρχών), το signalling του Αμπού Ντάμπι μέσω επενδύσεων στο Ιρακινό Κουρδιστάν (σ.σ. ο Ερντογάν διατηρεί άριστες σχέσεις με την οικογένεια Μπαρζάνι), κάποιες κοινές προσλαμβάνουσες σε σχέση με το Ιράν και η εύρυθμη λειτουργία της πετρελαϊκής παραγωγής στην Λιβύη αποτέλεσαν «τις λεπτομέρειες στις οποίες κρύφτηκε ο διάβολος της ομαλοποίησης Τουρκίας-ΗΑΕ». Tα Abraham Accords τον Αύγουστο του 2020 εξάλλου κατέδειξαν σε όλα τα κράτη της περιοχής πως η τάση για συνεργασία πέραν των παραδοσιακών γραμμών αντιπαράθεσης (θρησκευτικών, ιδεολογικών, διαπροσωπικών) μπορεί να δουλέψει.
Οι προεκτάσεις για την ανατ. Μεσόγειο
Η στρατηγική σύμπλευση της Αθήνας με τα ΗΑΕ αλλά και η αυξανόμενη εμβάνθυση των σχέσεων της Κύπρου με την χώρα του Κόλπου –στα πλαίσια της διμερούς και πολυμερούς, μέσω των Τριμερών Σχημάτων, διπλωματίας- αποτελούν σημαντικά βήματα για την ανάπτυξη και την συνεργασία στην περιοχή ωστόσο δεν πρέπει να συνοδεύονται από την συνηθισμένη υπερβολή που διακρίνει κανείς στους κόλπους της ελληνόφωνης ανάλυσης και δημοσιογραφικής κάλυψης για δημιουργία αντίβαρων στην Τουρκία. Εξάλλου η στρατηγική συμπόρευση Ελλάδας-ΗΑΕ και Γαλλίας έλαβε στα πλαίσια του αναδυόμενου υποσυστήματος της ανατολικής Μεσογείου αυτή ακριβώς τη διάσταση.
Τα ΗΑΕ την ημέρα της συμφωνίας για επένδυση 10 δις δολαρίων στην δοκιμαζόμενη τουρκική οικονομία απέστειλαν το μήνυμα προς την Λευκωσία αναβάλλοντας την προγραμματισμένη –ως τις 3 Δεκεμβρίου- μεταστάθμευση εμιρατιανών τζετ στην Πάφο αμέσως μετά την διμερή διακλαδική άσκηση «ΜΕΔΟΥΣΑ 11» (Ελλάδας, Αίγυπτος, Κύπρος, ΗΑΕ) ενώ παρά την στρατηγική συμφωνία Ελλάδας-ΗΑΕ, η επαναπροσέγγιση Αμπού Ντάμπι-Άγκυρας δεν περνάει απαρατήρητη από την Αθήνα –η οποία επίσης προσβλέπει σε επενδύσεις από τα ΗΑΕ. Η ομαλοποίηση Τουρκίας-ΗΑΕ πρέπει να ιδωθεί συνεπώς σε ένα δυναμικό πλαίσιο –σε Λευκωσία και Αθήνα- ως προς την απομόνωση της Τουρκίας, την τρέχουσα πολιτική και οικονομική συγκυρία για τον Ερντογάν με ορίζοντα τις εκλογές του 2023 και φυσικά αναφορικά με τα πραγματικά μεγέθη της Τουρκίας. Επιπλέον ως γεγονός γεννά αναπόφευκτα το ερώτημα του πως θα προχωρήσει κι αν θα δημιουργήσει δυναμικές, στο εγγύς μέλλον, για μια ομαλοποίηση της Άγκυρας και με την Αίγυπτο, σε πρώτη φάση, και τ Ισραήλ –χώρες με τις οποίες Κύπρος κι Ελλάδα έχουν επενδύσει σημαντικό διπλωματικό κεφάλαιο σε σειρά συμφωνιών με προεκτάσεις για την ενεργειακή συνεργασία. Τέλος, η επαναπροσέγγιση Τουρκίας-ΗΑΕ πρέπει να υπενθυμίζει πως η ανατολική Μεσόγειος παραμένει ένας ρευστός γεωπολιτικός χώρος που μεταξύ των άλλων προκλήσεών του, το Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά δεσπόζουν, δημιουργώντας ευκαιρίες αλλά και περιορισμούς στο πως ξεδιπλώνονται οι επιμέρους συνέργειες ή ανταγωνισμοί ισχύος αλλά και η μεγάλη εικόνα της στρατηγικής συνεργασίας –που απέχει ακόμη σημαντικά από το να τεθούν οι βάσεις για πραγματική πολιτική και οικονομική ολοκλήρωση.
Του Γιάννη Ιωάννου
Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα Καθημερινή