Αξιότιμε κ. Πρύτανη
εκλεκτοί και εκλεκτές προσκεκλημένοι και προσκεκλημένες
Είναι μεγάλη μου χαρά και τιμή να βρίσκομαι σήμερα εδώ για να πω δυο λόγια σχετικά με το βιβλίο του φίλου και συνάδελφου Νίκου Μούδουρου, Διεκδικώντας την Πατρίδα από τις εκδόσεις Ψηφίδες.
Επιτρέψτε μου πρώτα να πω κάποια πράγματα για τον συγγραφέα. Και να σημειώσω, με κάθε ειλικρίνεια, ότι αυτό το οποίο κάνει ο Νίκος ως πανεπιστημιακός-ερευνητής, και ο τρόπος με τον οποίο το κάνει, δεν είναι κάτι που βρίσκουμε συχνά και δεν είναι κάτι το οποίο πρέπει να θεωρούμε δεδομένo στην εποχή που ζούμε. Σε μια εποχή όπου το εύκολο, το γρήγορο, το άκριτο, το επιφανειακό, είναι η νόρμα, ο Νίκος επιλέγει να μπαίνει στη διαδικασία της εξονυχιστικής έρευνας και της λεπτομερούς καταγραφής και ανάλυσης κάποιων πολύ σημαντικών γεγονότων και φαινομένων. Συνεπώς, διανοούμενους και συγγραφείς όπως τον Νίκο, τους έχουμε ανάγκη μήπως και στο τέλος δεν καταντήσει η συνείδηση μας όπως τις φιλτραρισμένες φωτογραφίες του Instagram ή τα ανόητα βίντεο των 15 δευτερολέπτων στο TikTok με τα εκατομμύρια likes.
Το τελευταίο βιβλίο του Νίκου είναι, αν μου επιτρέπεται ο χαρακτηρισμός, ιστορικής σημασίας. Όταν το διαβάσετε, πιστεύω θα αντιληφθείτε ότι δεν υπερβάλλω. Και είναι τέτοιας σημασίας ακριβώς διότι ανοίγει το «μαύρο κουτί» αυτού που ονομάζουμε Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Στις Διεθνείς Σχέσεις, που είναι το δικό μου πεδίο, η λογική του «μαύρου κουτιού» εφαρμόστηκε – τουλάχιστον από μια συγκεκριμένη σχολή σκέψης – κατά κόρον στην ανάλυση των δυναμικών του διεθνούς συστήματος και της συμπεριφοράς των κρατών κατά το μεγαλύτερο μέρος του Ψυχρού Πολέμου και επιβιώνει μέχρι και σήμερα. Δέχτηκε όμως σφοδρή επιστημονική κριτική μέσα από τα χρόνια διότι μεταχειριζόταν το Κράτος ως έναν ενιαίο, περίπου μονολιθικό δρώντα, ο οποίος λειτουργεί πάντοτε με ορθολογικούς όρους. Με κάποιες διαφοροποιήσεις, αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό η λογική με την οποία εμείς, οι Ελληνοκύπριοι, εξετάζουμε την Τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Ο φακός μέσα από τον οποίο βλέπουμε τους Τουρκοκύπριους είναι είτε αυτός που αφορά τη σχέση τους με την Τουρκία (ερμηνεύοντάς τους συνήθως ως άβουλα υποχείρια της Άγκυρας), είτε αυτός που αφορά τη σχέση τους μαζί μας και ιδιαίτερα στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για την επίλυση του Κυπριακού. Φυσικά αυτές οι διαστάσεις υπάρχουν και χρειάζεται να αναλύονται. Εξου και το βιβλίο του Νίκου Μούδουρου δεν τις παραγνωρίζει. Ωστόσο, συνειδητά, με προσήλωση, και διαλεκτικά, ο Νίκος αποδίδει στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα την ιστορική υποκειμενικότητα που δικαιούται – σε αντίθεση με την μεταχείρισή της, όπως είπα προηγουμένως, ως αντικείμενου της Ιστορίας, δηλαδή ως ενός είδους «μαύρου κουτιού».
Διαβάζοντας μάλιστα το βιβλίο, θα δείτε ότι η καταγραφή και στοιχειοθέτηση των γεγονότων είναι εξίσου επίπονη με την ίδια την εξέλιξη της ιστορικής πραγματικότητας. Θα ανακαλύψετε επίσης και άλλες «υποκειμενικότητες» εντός της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Θα δείτε να εκτυλίσσονται μπροστά σας όλες οι ιδεολογικές και πολιτικές αποχρώσεις από τη Δεξιά μέχρι την Αριστερά που ως χώροι ήταν και παραμένουν δυναμικοί. Μέσα από την αφήγηση αναδύεται ξεκάθαρη, προφανής αλλά σχεδόν τραγική η προσπάθεια της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης να αντισταθεί στην αναπαραγωγή της εξουσίας και της κυριαρχίας των εθνικιστικών ελίτ οι οποίες επικουρούνταν πολύ συχνά από την Άγκυρα.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι, για παράδειγμα, η ανάλυση της περιόδου μεταξύ της εγκαθίδρυσης του λεγόμενου «Τουρκοκυπριακού Ομόσπονδου Κράτους» το 1975 και της ανακήρυξης της λεγόμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας Βορείας Κύπρου» το 1983. Μέσα από τις τότε συζητήσεις, αντιπαραθέσεις και πολιτικές διεργασίες, θα παρακολουθήσετε και τη θεμελίωση του ιδεολογήματος και αφηγήματος περί δύο ξεχωριστών λαών και κυριαρχιών στην Κύπρο, τη μετουσίωσή του στη συγκρότηση των τουρκοκυπριακών διοικητικών δομών και στις θέσεις για το Κυπριακό, καθώς και την αμφισβήτησή του από την αντιπολίτευση. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η λεπτομερής ανάλυση της πολιτικής οικονομίας της Τουρκοκυπριακής κοινότητας, οι ιδεολογικές θεωρήσεις, διαφοροποιήσεις και ζυμώσεις εντός της Τουρκίας αναφορικά με την κοινότητα, και πολλά άλλα που δεν έχω χρόνο να αναφέρω με λεπτομέρεια.
Το βιβλίο του Νίκου Μούδουρου, όπως είπα και στον ίδιο κάποια στιγμή, είναι ένα «πολυβόλο πληροφοριών». Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό του συγγραφέα που το βρίσκει κανείς, για παράδειγμα, και στο πρώτο του βιβλίο για τον Μετασχηματισμό της Τουρκίας. Δεν υπάρχει σελίδα χωρίς παράθεση πηγών και υποσημειώσεων, ρητορικών, δημογραφικών, οικονομικών, αρχειακών, στατιστικών και άλλων στοιχείων, ενώ μόνον η βιβλιογραφία αριθμεί περί τις 40 σελίδες. Το πρωτογενές υλικό είναι πρωτοφανές τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα ενώ στο μεγαλύτερο του μέρος είναι στην τουρκική γλώσσα – και αυτό είναι, φυσικά, κρίσιμης σημασίας.
Για τους πιο πάνω λόγους, θεωρώ ότι το βιβλίο θα μπορούσε να έχει και έναν εναλλακτικό και πιο φιλόδοξο τίτλο όπως, για παράδειγμα, Ιστορία της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας 1964-2004. Ακριβώς διότι, τελικά, αυτό που καταφέρνει ο Νίκος, δεν είναι μόνο να φέρει στο φως – για πρώτη φορά στην ελληνόφωνη αλλά και διεθνή βιβλιογραφία – τους αγώνες της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης απέναντι στις δυναμικές της διχοτόμησης (που είναι και ο βασικός άξονας του βιβλίου), αλλά και να καταγράψει – συνολικά και πολυεπίπεδα θα έλεγα – την ιστορία της κοινότητας. Χωρίς εμπάθειες και παρωπίδες, αλλά μάλλον με τα όσα μας μεταφέρουν τα στοιχεία, τα δεδομένα και οι πηγές, δηλαδή ακριβώς όπως προβλέπεται για έναν ιστορικό που σέβεται τον εαυτό του, τον αναγνώστη του, αλλά και την ίδια την Ιστορία.
Επειδή, λοιπόν, η αναζήτηση της ιστορικής πραγματικότητας ισοδυναμεί με την αναζήτηση της Αλήθειας, και επειδή πιστεύω ακράδαντα πως η Αλήθεια όντως ελευθερώνει, μου φαίνεται πως το βιβλίο του Νίκου Μούδουρου Διεκδικώντας την Πατρίδα ανοίγει και μια πόρτα. Είναι πρώτιστα μια πόρτα συνειδησιακή που μας καλεί, όμως, σε έναν αναστοχασμό σχεδόν υπαρξιακό – πρώτα προσωπικό και μετά συλλογικό. Έναν αναστοχασμό που μέσα από το «χθες» και την «αποκάλυψη» του «Άλλου» θέτει στο επίκεντρο το «αύριο» και τη διερεύνηση του δικού μας εαυτού.
Είναι αδύνατον να ξεχάσουμε ή να μειώσουμε τον ρόλο και τις προεκτάσεις της τουρκικής κατοχής. Είναι όμως επίσης αδύνατον να φανταστούμε ένα κοινό κράτος χωρίς κάποια μορφή συνεργασίας και συνύπαρξης μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Χωρίς να παραγνωρίζουμε τις όποιες άλλες προσπάθειες και τα όποια άλλα εργαλεία έχουμε στη διάθεσή μας, η Τουρκοκυπριακή κοινότητα, ή καλύτερα κάποιες δυνάμεις εντός της, θα μπορούσαν να ήταν βασικός μας σύμμαχος απέναντι στις δυνάμεις της κατοχής και της επικυριαρχίας, αλλά και υπέρ ενός κοινού μέλλοντος. Ο συμβιβασμός με το status quo – που περιλαμβάνει σε επίπεδο συνείδησης και σκέψης την ανάγνωση της Τουρκοκυπριακής κοινότητας ως μιας ομογενοποιημένης πολιτικά οντότητας – δεν ισοδυναμεί απλώς με την αποδοχή μια διχοτομικής πραγματικότητας. Ταυτόχρονα δημιουργεί ή αναπαράγει μέσα μας ένα ανυπέρβλητο αδιέξοδο που μας οδηγεί νομοτελειακά στη ματαίωση. Υπό αυτό το πρίσμα και σε αντίθεση με τις προαναφερθείσες θλιβερές σκέψεις και προοπτικές, το βιβλίο Διεκδικώντας την Πατρίδα του φίλου Νίκου Μούδουρου θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια αχτίδα ελπίδας.
Γι’ αυτό, Νίκο Μούδουρε σε ευχαριστούμε και ευχόμαστε το βιβλίο σου να είναι καλοτάξιδο. Τώρα αναμένουμε ένα βιβλίο για την μετά το 2004 περίοδο.
Ευχαριστώ.
Ζήνωνας Τζιάρρας
Λέκτορας,
Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών,
Πανεπιστήμιο Κύπρου
26 Οκτωβρίου 2022