Σε μια εβδομάδα ακριβώς πάνω από 60 εκατ. ψηφοφόροι αποφασίζουν για την επόμενη ημέρα στην προεδρία της Τουρκίας. Σε μια αμφίρροπη εκλογική μάχη στην οποία όχι μόνο δεν χωρούν προβλέψεις αλλά και που, δικαίως, χαρακτηρίζεται ως καθοριστική για το μέλλον της χώρας -υπό το βάρος της παραμονής του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του AKP («Κόμμα Δικαιοσύνης κι Ανάπτυξης») στην εξουσία -για μια εικοσαετία- από το 2003. Ο πολιτικός, κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός της Τουρκίας και η μεγάλη εικόνα της επόμενης ημέρας στην εξουσία έχουν ιδιαίτερες προεκτάσεις όχι μόνο για την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και των χωρών ΜΕΝΑ αλλά αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για την ΕΕ όσο και για το ΝΑΤΟ -υπό το βάρος του πολέμου στην Ουκρανία. Επιπλέον για τη Κύπρο και την Ελλάδα, οι εκλογές αποτελούν θέμα υψηλού ενδιαφέροντος για τους γνωστούς λόγους που συνδέονται με το Κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις -με την ανάλυση να περιορίζεται, συχνά, αποκλειστικά και μόνο στο επίπεδο του ερωτήματος περί της επιβίωσης του Ερντογάν στην εξουσία ή του πως θα μοιάζει η «μετα-Ερντογανική Τουρκία» της επόμενης ημέρας, αν προκύψει. Ωστόσο αν θέλει κανείς, περιεκτικά, να εξετάσει το «πως και το γιατί» της ανάλυσης για τις τουρκικές εκλογές οφείλει να δει και πέραν του υπαρξιακού ερωτήματος που θέτει η κάλπη της 14ης Μαΐου (και της 28ης) περί Ταγίπ Ερντογάν ή Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.
Η σεναριολογία
Το πιο ενδιαφέρον δεν είναι, σε αυτό το επίπεδο, αν πχ επαληθευτούν οι δημοσκοπήσεις (σ.σ. δείχνουν σταθερό προβάδισμα στον Κιλιτσντάρογλου) αλλά πως μπορούν να ερμηνευθούν οι γκρίζες ζώνες των μη ξεκάθαρων πολιτικών γραμμών που θα προκύψουν στην Τουρκία της επόμενης ημέρας. Tα σενάρια που αποκτούν εδώ ενδιαφέρον αφορούν σε τρείς δυναμικές τάσεις:
- Aυτό της νίκης Κιλισντάρογλου («Συμμαχία του Έθνους» των 6 κομμάτων) στην προεδρία έναντι της απώλειας, από το AKP, της πλειοψηφίας στην Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας. Το σενάριο αυτό όχι μόνο δεν διασφαλίζει, σχετική, σταθερότητα στον ετερόκλητο συνδυασμό του Κιλιτσντάρογλου αλλά δυσκολεύει και το ζήτημα της συνταγματικής αναθεώρησης για το πολιτειακό στην Τουρκία. Ήδη ο Ερντογάν, καθώς ο προεκλογικός κορυφώνεται, στήνει ένα αφήγημα με μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό προκειμένου να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο, επαληθεύσιμο, σενάριο προκειμένου να επανέλθει, δυναμικά, σε δεύτερο χρόνο
- Το “power vacuum”. Τα κενά εξουσίας μετά από αλλαγή παραδειγμάτων σε μακροχρόνιες διακυβερνήσεις όπως αυτές του Ερντογάν (αυταρχικές, κοκ) έχουν σημασία ως προς την διανομή ισχύος της επόμενης ημέρας. Το AKP, ακόμη κι αν χάσει στις εκλογές, απαιτεί καιρό προκειμένου να «εκριζωθεί» από τις κρατικές δομές και τα πελατειακά δίκτυα που -ιδίως μετά το 2016- ταυτίζουν πλήρως το κράτος με τον Ερντογάν, τον στενό του οικογενειακό και επιχειρηματικό περίγυρο και την ισλαμική ιδεολογία. Εδώ, η τάση καταγράφεται και ως συγκρουσιακή
- Στο αποτύπωμα, πολιτικό, ιδεολογικό και οικονομικό, μιας επανεκλογής Ερντογάν που αναπόφευκτα, σε ένα σημειολογικό και συμβολικό ορόσημο 100 χρόνων από την γέννηση της σύγχρονης Τουρκίας (1923-2023), δημιουργεί ερωτηματικά για το πως και προς τα που θα συνεχίσει την πορεία της χώρας ο 70χρονος πολύπειρος πολιτικός
Οι τρεις αυτές τάσεις, που κατά την γνώμη μας είναι ιδιαίτερης σημασίας, εμπεριέχουν σειρά κατακερματισμένων επιμέρους δυναμικών που συγκλίνουν προς μια γενική αλλά πλήρως ορατή και κατανοητή για την ανάλυση της Τουρκίας κατεύθυνση: ανεξαρτήτως αποτελέσματος στις εκλογές η επόμενη μέρα στην Τουρκία εντάσσει την χώρα σε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας και νέων μετασχηματισμών οι συνέπειες των οποίων σίγουρα δεν θα είναι τεράστιας έντασης ως προς το πρώτο αλλά, αναπόφευκτα, θα είναι καθοριστικές σε κάθε επίπεδο (πολιτική κουλτούρα, κοινωνία, οικονομία, ιδεολογική διαπάλη) για τις επόμενες δεκαετίες.
Η ΕΕ και η Δύση
Η συζήτηση για την Τουρκία της επόμενης ημέρας και τις σχέσεις της με την ΕΕ και τις ΗΠΑ μονοπωλεί σε αυτές τις εκλογές -ιδίως στην ξένη ανάλυση. Κι όντως οι ευρωτουρκικές σχέσεις και η προβληματική -ιδίως μετά το 2016- σχέση Ουάσιγκτον-Άγκυρας μονοπωλούν τόσο τις Βρυξέλλες όσο και μεγάλο μέρος της ευρωατλαντικής ακαδημαϊκής σκέψης. Οι τάσεις που σημειώνονται και φέρουν τον Κιλισντάρογλου να προχωρεί με ανοίγματα στην ΕΕ και με μια πιο ξεκάθαρη στάση στο ζήτημα των σχέσεων με την Ρωσία -εν μέσω πολέμου με την Ουκρανία- έναντι της πολιτικής «διαμερισματοποίησης» και τα ευρασιανικά ανοίγματα του Ερντογάν είναι, επί της αρχής, ρεαλιστική. Ωστόσο κι εδώ καταγράφονται ενδιαφέρουσες τάσεις:
- To πως στοιχεία της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας υπό τον Ερντογάν -20 χρόνων- θα ενσωματωθούν σε πιθανή αλλαγή παραδείγματος. Αυτό, στον τρέχον προεκλογικό, αποτυπώθηκε ίσως πιο ξεκάθαρα από ποτέ από την δήλωση Κιλιτσντάρογλου για ισχυρή συνέχιση του προγράμματος ανάπτυξης της εγχώριας στρατιωτικής βιομηχανίας της Τουρκίας -που τα τελευταία χρόνια δημιουργεί προβολή ισχύος τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε διπλωματικό επίπεδο διεθνώς και περιφερειακά και
- Στην απόσταση που συχνά επικρατεί μεταξύ των δημόσιων δηλώσεων και της πολιτικής πρακτικής στην τουρκική πολιτική κουλτούρα. Ο Κιλιτσντάρογλου μπορεί να χρησιμοποιεί μέχρι στιγμής συμπεριληπτικό λόγο έναντι της σκληρής πόλωσης που επιχειρεί ο Ερντογάν αλλά αυτό δεν αναιρεί πως την επόμενη ημέρα αυτά που η ΕΕ ή η Δύση αντιλαμβάνονται ως κινήσεις καλής θέλησης για σεβασμό στο Κράτος Δικαίου, δεν υπάγονται στην ιδιαιτερότητα του πολιτικού συστήματος: Πχ τον Οσμάν Καβάλα θα μπορούσε την επόμενη ημέρα να τον απελευθερώσει και ο Ερντογάν ή ο Κιλιτσντάρογλου να βρει ισχυρές αντιδράσεις από την κομματικό του εταίρο και σύμμαχο, Μεράλ Ακσενέρ, αν επιχειρήσει το ίδιο. Το ίδιο ισχύει για τους S-400…
To σίγουρο είναι πως τόσο η ΕΕ με ανοικτά ζητήματα (ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, μεταναστευτικό, ανθρώπινα δικαιώματα) όσο και οι ΗΠΑ (Συριακό, Κουρδικό, ρωσοτουρκικές σχέσεις, ΝΑΤΟ) την επόμενη των εκλογών θα επιδιώξουν διάλογο με την Τουρκία -ανεξαρτήτως αποτελέσματος- με την υπενθύμιση, σε αυτό το επίπεδο, πως το Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά, εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο της επόμενης ημέρας.
Και η οικονομία
To snowclone των αμερικανικών politics, «είναι η Οικονομία, ανόητε», που παραπέμπει και στην εκλογική μάχη Κλίντον-Μπους του 1992, αποτελεί ένα πεδίο που δεν πρέπει να μένει εκτός της ανάλυσης των τάσεων των τουρκικών εκλογών της 14ης Μαΐου. Μέχρι στιγμής η κίνηση Κιλιτσντάρογλου να ανακοινώσει ως επερχόμενο υπουργό Οικονομικών του τον Αλί Μπαμπατζάν του κόμματος DEVA (σ.σ. και άνθρωπο που εμπιστεύεται η Δύση λόγω των πολλαπλών θητειών του) έναντι της γενικής παροχολογίας Ερντογάν αποτυπώνει δύο κυρίαρχες τάσεις μετά από χρόνια οικονομικής κρίσης που ταλανίζουν την Τουρκία (τραπεζικός τομέας, εξωτερικό χρέος, πληθωρισμός, υποτίμηση νομίσματος, ανεργία):
- Την δύσκολη επόμενη ημέρα για την οικονομία της χώρας στο σενάριο επανεκλογής Ερντογάν
- Την πρόθεση Κιλιτσντάρογλου να κινηθεί πιο γενναία για διάσωση της τουρκικής οικονομίας -η οποία περνά μέσα και από το ευρωτουρκικό πλαίσιο, χωρίς ένταξη, μεταξύ άλλων (απελευθέρωση θεωρήσεων εισόδου, τελωνειακή ένωση, κοκ)
Η οικονομία είναι ο πραγματικός ελέφαντας στο δωμάτιο για την Τουρκία της επόμενης ημέρας ανεξαρτήτως επανεκλογής ή ήττας του Ερντογάν.
Οι τουρκικές εκλογές και η Κύπρος
Στη Κύπρο η ανάλυση των τουρκικών εκλογών περιορίζεται στο πως θα επηρεάσει το πρόσωπο της επόμενης ημέρας στη διαδικασία επανεκκίνησης του Κυπριακού -δεδομένης και της προσπάθειας της Λευκωσίας για διορισμό ειδικού απεσταλμένου της ΕΕ που θα συμβάλλει στην εν λόγω επανεκκίνηση. Αρχικά μάλιστα είχε, μάλλον αποτυχημένα, τεθεί στη δημόσια σφαίρα και το ζήτημα της εμπλοκής της ΕΕ «πριν από τις τουρκικές εκλογές» -δεδομένο μάλλον που κανείς δεν στάθμιζε έτσι, ιδίως στις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Οι τάσεις που πρέπει να ανιχνευθούν εδώ είναι δύο, με ξεχωριστή σημασία για την Λευκωσία: To αν, διαπραγματευτικά, η επανεκκίνηση των ευρωτουρκικών σχέσεων -ακόμη και στο σενάριο Κιλιτσντάρογλου με φουλ, εκατέρωθεν, καλή διάθεση- αξίζει να διασταυρωθεί με τον διορισμό ειδικού αντιπροσώπου εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δηλαδή αν πχ η απελευθέρωση της βίζας ή η αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας αξίζουν την ενεργότερο εμπλοκή της ΕΕ στο Κυπριακό. Και σε αυτό το επίπεδο δεν έχει σημασία μόνο η επόμενη ημέρα της Τουρκίας αλλά και η αναγνώριση προθέσεων της ΕΕ -που δεν θα επιδιώξει άμεσα πλήρη ένταξη της Τουρκίας στους κόλπους της, είτε με Ερντογάν, είτε χωρίς.
Η δεύτερη τάση αφορά στο Plan B, ιδίως αν την επομένη των τουρκικών εκλογών -κι ανεξαρτήτως αποτελέσματος- η Λευκωσία βρεθεί απέναντι σε μια σκληρή γραμμή, εκ μέρους της Άγκυρας, ως προς το αφήγημα των «δύο κρατών» ή ένα νέο γύρο τετελεσμένων σε ΑΟΖ και Βαρώσι και παράλληλα με μια λειτουργικά αναβαθμισμένη σχέση ΕΕ-Δύσης-Τουρκίας -στην οποία μάλιστα θα είναι ενταγμένος και ο ελληνοτουρκικός διάλογος. Το εν λόγω σενάριο παραμένει το worst case και όπως η πρόσφατη εξέλιξη με την πώληση τριών ξενοδοχείων στην Αμμόχωστο φανερώνει και εγγενείς αδυναμίες στην στρατηγική της Λευκωσίας.
Του Γιάννη Ιωάννου
Αρχική δημοσίευση στην έντυπη έκδοση της Καθημερινής Κύπρου, 07/05/2023