“Ούτε Δύση ούτε Ανατολή, αυτός είναι ο δρόμος του Τούρκου”.
Παλιό κρασί σε νέο μπουκάλι, αλλά υπό πολύ διαφορετικές διεθνείς συνθήκες.
Σε μήνυμα που ανάρτησε πριν από μια εβδομάδα στο διαδύκτιο ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου υπό τον πιο πάνω τίτλο, παρουσιάζει τη θέση του αναφορικά με τον διεθνή προσανατολισμό της Τουρκίας. Μεταξύ άλλων τονίζει ξεκάθαρα το ενδιαφέρον του για τον Τουρκικό Κόσμο/τις τουρκογενείς δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, τις οποίες θέλει να φέρει πιο κόντα στην Τουρκία, αλλά και τον ρόλο αυτού του γεωπολιτικού χώρου για τον νέο “Δρόμο του Μεταξιού” που θα συνδέσει την Τουρκία με την Κίνα.
“Δεν διακρίνω μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής, θα είμαι όπου βρίσκονται τα συμφέροντα του τουρκικού κράτους”. Αυτή η ρητορική εκ πρώτης όψεως θυμίζει τη ρητορική Ερντογάν. Γι’ αυτό πολλοί σπεύδουν να πουν πως δεν χρειάζονται πολλές αναλύσεις, τίποτα δεν αλλάζει. Εξάλλου ο ίδιος Κιλιτσντάρογλου αναγνώρισε ότι τα λεγόμενά του θα ανησυχήσουν τη Δύση.
Αυτές οι σκέψεις/θέσεις δεν είναι καινούργιες. Τάσεις διεθνούς αυτονόμησης υπάρχουν στο τουρκικό κράτος από την ίδρυσή του. Πρώτος διδάξας ένας άλλος Κεμάλ, ο Μουστάφα. Μάλιστα οι αναφορές του Κιλιτσντάρογλου για τον Τουρκικό Κόσμο παραπέμπουν σε παλιότερες πρωτοβουλίες εξωτερικής πολιτικής, όπως τις συζητήσεις περί “Τουρκικού Μοντέλου” (για τον Τουρκικό Κόσμο) μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Ωστόσο δεν πρέπει κανείς να εξισώνει τα όσα λέει ο Κιλιτσντάρογλου με όσα λέει (και κάνει) ο Ερντογάν. Διότι, να θυμίσουμε, το πρότζεκτ εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν βασίζεται σε μια νέου τύπου Ισλαμο-Τουρκική Σύνθεση που περιλαμβάνει τόσο τον Τουρκικό Κόσμο όσο και τον Ισλαμικό. Συνεπώς το όραμα του Ερντογάν είναι πολύ πιο φιλόδοξο, δεδομένου μάλιστα ότι στις τάξεις του Ισλαμικού Κινήματος υπάρχει και το όραμα της ενοποίησης του Ισλαμικού Κόσμου και Πολιτισμού σε έναν νέο πολιτισμικό πόλο και πόλο ισχύος του οποίου θα ηγείται η Τουρκία προς αμφισβήτηση της δυτικό-κεντρικής διεθνούς τάξης. Σε αυτό περιλαμβάνεται η προσπάθεια για την ανάδυση ενός πολυπολικού κόσμου στον οποίο η Τουρκία θα έχει σημαίνοντα ρόλο.
Ωστόσο, μια κυβέρνηση υπό τον Κιλιτσντάρογλου (εφόσον εκλεγεί) θα είναι συνεχιστής κάποιων προηγούμενων τάσεων στην εξωτερική πολιτική. Αυτές περιλαμβάνουν την αυτονόμηση σε κάποιο βαθμό αλλά και τις καλές σχέσεις με την Ευρασία. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι εθνικιστές Ευρασιανιστές που εντάχθηκαν τα τελευταία χρόνια στο μπλοκ εξουσίας του Ερντογάν και έχουν επηρεάσει τους προσανατολισμούς της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, έχουν κεμαλικές καταβολές – μολονότι πολύ διαφορετικές από αυτές του Κιλιτσντάρογλου ο οποίος θα λέγαμε ότι είναι περισσότερο Ατλαντιστής παρά Ευρασιανιστής.
Με δεδομένο ότι στη συμμαχία των έξι ισχυρό ρόλο έχει το ακροδεξιό Καλό Κόμμα της Μεράλ Άκσενερ, αυτές οι κατευθύνσεις στην εξωτερική πολιτική δεν πρέπει να δημιουργούν έκπληξη. Εντούτοις, ο Κιλιτσντάρογλου τοποθετείται πολύ διαφορετικά – με περισσότερη αυστηρότητα και επιθετικότητα – προς τη Ρωσία η οποία είναι θεμελιώδης πυλώνας του Ευρασιανικού οράματος. Αυτό συμβαίνει, προφανώς, διότι ο Κιλιτσντάρογλου επιθυμεί να στείλει και κάποια μηνύματα στη Δύση με την οποία ελπίζει ότι η Τουρκία θα ομαλοποιήσει τις σχέσεις της, με όποια οφέλη αυτό συνεπάγεται.
Συνεπώς η μεγάλη εικόνα μας δείχνει τόσο τις τάσεις συνέχειας όσο και τις τάσεις ρήξης με την προηγούμενη κατάσταση, στην περίπτωση εκλογής Κιλιτσντάρογλου. Η συνέχεια έχει να κάνει με την επιδίωξη ενός βαθμού αυτονόμησης και τη διατηρηση κάποιων καλών σχέσεων με την Ασία/Ευρασία. Η ρήξη έχει να κάνει με την προσπάθεια επαναπροσέγγισης της Δύσης αλλά τη διάθεση πιο ανταγωνιστικών σχέσεων με τη Ρωσία. Το τελευταίο δεν είναι άσχετο με την φιλοδοξία του Κιλιτσντάρογλου για στενότερη σχέση με τον Τουρκικό Κόσμο αφού η Κεντρική Ασία είναι ένα παραδοσιακό πεδίο ρωσο-τουρκικού ανταγωνισμού.
Εν τέλει, αυτή είναι μια προσέγγιση που επαναφέρει κάποια στοιχεία του “παλιού κεμαλισμού” συνθέτοντάς τα με κάποια κεκτημένα της “ερντογανικής” εξωτερικής πολιτικής. Γι’ αυτό από τη μια το όραμα του Κιλιτσντάρογλου δεν πρέπει να συγχέεται με το όραμα του Ερντογάν. Ταυτόχρονα όμως, δεν πρέπει ούτε να έχει κανείς ψευδαισθήσεις ότι η στροφή που ο Κιλιτσντάρογλου θα αποπειραθεί προς τη Δυση (εάν εκλεγεί) θα είναι ουσιαστική, βιώσιμη και άνευ όρων.
Αναλυτικά για αυτό το ζήτημα και κάποια σενάρια για τη μετα-ερντογανική εξωτερική πολιτική στα πιο κάτω βιβλία:
1. H Τουρκία ως Τρίτος Πόλος στη Νέα Διεθνή Τάξη: https://papazissi.gr/…/i-tourkia-os-tritos-polos-sti…/
2. Turkish Foreign Policy: The Lausanne Syndrome in the Eastern Mediterranean and Middle East: https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-90746-4
3. 8+2 Μύθοι για την Τουρκική Εξωτερική Πολιτική: https://geopoliticalcyprus.org/…/vivlio-mythoi-gia-tin…/
Του Ζήνωνα Τζιάρρα