Το Ισλαμικό Κράτος

Το ISIS (ή ISIL ή Daesh) όπως το γνωρίσαμε μέσω της εμφάνισής του σε Συρία και Ιράκ –ιδίως μετά την κατάληψη εδαφών στις δύο χώρες μετά το 2014, δεν ηττήθηκε. Εξακολουθεί να υπάρχει και να καθίσταται δύναμη αποσταθεροποίησης στην περιοχή του αλ Σαμ (ευρύτερης Συρίας), πηγή σεκταριστικής βίας αλλά και εν δυνάμει διεθνής τρομοκρατική απειλή με βάση εξόρμησης την Συρία και το Ιράκ. Ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να καταστεί η απειλή της περιόδου 2014-2016. Αν όντως οι Αμερικανοί σταματήσουν την παρουσία τους στον εναέριο χώρο της Συρίας τότε η έλλειψη αεροπορικής υπεροχής θα μπορούσε να δώσει περιθώρια επιχειρησιακής ανάκαμψης των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. Σε περιοχές όπως η Deir Ezzor, τα περίχωρα της Ράκκα ή περιοχές που καλύπτονται από έρημο στα σύνορα Συρίας-Ιράκ. Ωστόσο σοβαρή του επανάκαμψη στη Συρία δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ θα σταματήσουν να το αντιμετωπίζουν παρά τα tweets Τραμπ. Ο διεθνής συνασπισμός εναντίον του ISIS –από τον Σεπτέμβριο του 2014- αποτελείται από 74 εταίρους, κράτη και διεθνείς οργανισμούς. Και οι ΗΠΑ λειτουργούν, ως de facto, ηγέτιδα δύναμη αυτού του οργανισμού.

Οι Κούρδοι

Αν φέρει κανείς στο μυαλό του την διπλωματική ιστορία της συμφωνίας του Αλγερίου, το 1975, αλλά και τις πτυχές της σύγχρονης ιστορίας των Κούρδων για αυτονομία/ανεξαρτησία σε Ιράκ, Συρία, Ιράν και Τουρκία εύκολα θα κατέληγε στο συμπέρασμα πως «Οι Αμερικανοί έχουν μακρά παράδοση στο να πουλάνε τους Κούρδους». Αυτό ισχύει εν μέρει. Σε μια αντιστροφή του και… «οι Κούρδοι έχουν μια μακρά παράδοση στο να πολεμούν στο πλευρό των Αμερικανών». Οι Κούρδοι της Συρίας βγαίνουν χαμένοι από την απόφαση των Αμερικανών για απομάκρυνση. Η τύχη όμως του πρότζεκτ τους στα κουρδικά καντόνια εντός της Συρίας για την δημιουργία κράτους δεν εξαρτάται μόνο από την σύμπραξή τους με τις ΗΠΑ και την συμβολή τους στον αγώνα για εξάλειψη του ISIS. Περνάει από την Δαμασκό, όλους τους εμπλεκόμενους δρώντες στο Συριακό και φυσικά από την τύχη του κράτους της Συρίας την επόμενη της λήξης του πολέμου όπως τον γνωρίσαμε. Τουρκία, Ιράν και Συρία πάντως έχουν ένα κοινό: Δεν θα ικανοποιούνταν από την δημιουργία ενός αυτόνομου κουρδικού κράτους στη Συρία. Ενός δεύτερου «συριακού Ιρακινού Κουρδιστάν». Για εμφανείς λόγους. Οι Κούρδοι της Συρίας αν κληθούν να αντιμετωπίσουν, χωρίς έξωθεν στήριξη, την τουρκική επιθετικότητα ανατολικά του Ευφράτη –έως και το Κομπάνι ακόμη- έχουν μια επιλογή. Να συμφωνήσουν με τον Άσαντ, πράγμα που θα τους επαναφέρει σε μια διαδικασία αυτονόμησης πολύ κοντινή αυτής της περιόδου 2009-2011.

Η Τουρκία

Το Συριακό αντανακλάει στην Τουρκία όχι μόνο λόγω Κουρδικού αλλά κι εξαιτίας της τρέχουσας διάστασης των αμερικανοτουρκικών και ρωσοτουρκικών σχέσεων. Παρά τα όσα γράφονται και σχολιάζονται για μια πιθανή συνεννόηση Τραμπ-Ερντογάν με φόντο… τους S-400 και Patriot τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Η Τουρκία απέτυχε, εν μέρει, να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις της από την συμφωνία του Σότσι και την διαδικασία της Αστάνα έτσι ώστε να εντάξει πλήρως –στην μεταπολεμική κοινωνική μηχανική της Συρίας- εκείνα τα militias που δεν λειτουργούν ως αποκλειστικοί αντιπροσώποι (proxies) της στο Συριακό (όπως αυτό που συνήθως αποκαλούμε FSA). Τρανό παράδειγμα η HTS (Hayat Tahrir al Sham). Ωστόσο συμμορφώνεται τελικά με την διαδικασία της πολιτικής μετάβασης της Συρίας (έμμεση αποδοχή Άσαντ) και παραμένει στοχοπροσηλωμένη στο α. να διεκδικεί μεταπολεμικά μερίδιο στην ανοικοδόμηση της Συρίας β. να περιορίζει τους Κούρδους στα σύνορά της. Αν όντως οι ΗΠΑ κάνουν 30 μέρες να απομακρυνθούν πλήρως από την Συρία θα κινηθεί επιθετικά ανατολικά του Ευφράτη. Αν όμως την προλάβει ο Άσαντ με μια επιχείρηση πλήρους ανακατάληψης του Ίντλιμπ τότε θα περιμένει μετά τις 31 Μαρτίου (ημέρα εκλογών στην Τουρκία). Το Ίντλιμπ παραμένει «δίκοπο μαχαίρι» για την Τουρκία. Γιατί μια σύγκρουση εκεί αντίστοιχη της ανακατάληψης του Χαλεπιού (2015-2016) από τις δυνάμεις του Άσαντ εγκυμονεί δύο κινδύνους. Προσφυγικό ρεύμα και εν δυνάμει κινδύνους από την διάλυση των διαφόρων αντικαθεστωτικών δυνάμεων της σουνιτικής ένοπλης αντιπολίτευσης και την μαζική τους μετάβαση στην Τουρκία. Τέλος παρά τα επιμέρους προβλήματα σε διμερές επίπεδο, η Τουρκία παραμένει σημαντικός εταίρος της Δύσης και του ΝΑΤΟ και, γεωπολιτικά, σημαντική για τις ΗΠΑ.

Ρωσία και Ιράν

H απόφαση Τραμπ περί απομάκρυνσης των ΗΠΑ από την Συρία θυμίζει τις 14 Μαρτίου του 2016 και την αντίστοιχη απομάκρυνση της Ρωσίας από την χώρα. Σχεδόν ειρωνικά ο Τραμπ εδώ δανείζεται κάτι από τον… φίλο του Πούτιν. Η Μόσχα ωστόσο παραμένει δύσπιστη. Η απόφαση Τραμπ εξάλλου έρχεται μία ημέρα μετά την Τριμερή της Γενεύης όπου Μόσχα, Τεχεράνη και Άγκυρα δείχνουν να θέτουν τους όρους για μια διαδικασία «επανεγγραφής» συριακού Συντάγματος που θα θέσει τις βάσεις για την πολιτική μετάβαση αμέσως μετά την έκβαση της τύχης του Ίντλιμπ. Η ικανοποίηση της Μόσχας ωστόσο για την απόφαση Τραμπ –δια στόματος Πούτιν- είναι ενδεικτική. Η πραγματική πρόθεση ωστόσο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής στο Συριακό θα διαφανεί στο κατά πόσον θα κουνήσει το… δάχτυλό της αν ο Άσαντ κινηθεί για το Ίντλιμπ. Μην πάρετε και όρκο ότι θα το πράξει.

Για την Τεχεράνη τα πράγματα είναι πιο απλά. Η επιβίωση του καθεστώτος Άσαντ αλλά και η εμπειρία του Ιράκ –ιδίως μετά το 2005- καταδεικνύει πως η Συρία αποτελεί τεράστιο κομμάτι, στρατηγικά, επέκτασης της επιρροής της. Ιδίως οι επαρχίες (Νταρά, περίχωρα Δαμασκού) που συνορεύουν με το Ισραήλ ως βάσεις εξόρμησης εναντίον του τελευταίου. Επίσης από το 2016 εξακολουθεί να υπάρχει μια σκιά στις σχέσεις Τεχεράνης-Μόσχας με αφορμή την πολιτική μετάβαση και τον ρόλο του Μπασάρ αλ Άσαντ σε αυτή, με την πρώτη να προσπαθεί να ανταγωνιστεί την δεύτερη σε σχέση με το στενό περιβάλλον του Σύρου Προέδρου (σύμβουλοι ασφάλειας, πολιτικό προσωπικό, κοκ). Επιπλέον δείχνει να παίζει καθοριστικό ρόλο στην αναδιοργάνωση του Συριακού Στρατού και, ενόψει Ίντλιμπ, να επαναφέρει τα proxies της (ιρακινές σιιτικές πολιτοφυλακές, Αφγανοί και Παλαιστίνιοι εθελοντές, Χεζμπόλαχ Λιβάνου, στρατιωτικοί σύμβουλοι των Φρουρών της Επανάστασης, επίλεκτα σώματα Ιρανών) σε πλήρη επιχειρησιακή ετοιμότητα.

Το Ίντλιμπ

Η πτώση του Ίντλιμπ στα χέρια των αντικαθεστωτικών στις 25 Μαρτίου του 2015 σήμανε την πιο σοβαρή πολιτική και στρατιωτική ήττα του καθεστώτος Άσαντ στον πόλεμο της Συρίας. Υπήρξε όμως περισσότερο μια συμβολική νίκη παρά στρατηγικής σημασίας μιας και την ίδια χρονιά όπως και το 2016 –μέχρι και την επέμβαση των Ρώσων υπέρ του καθεστώτος, οι δυνάμεις της συριακής αντιπολίτευσης δεν κατόρθωσαν να απειλήσουν ουσιαστικά τις, στρατηγικής σημασίας, επαρχίες της Δαμασκού και της Λατάκειας. Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά το Ίντλιμπ παραμένει συμβολικής σημασίας. Η ανακατάληψή του από τον Άσαντ σηματοδοτεί, με κάποιον τρόπο, και την λήξη του πολέμου. Δεδομένης όμως της παρουσίας διαφόρων ενόπλων σχηματισμών συμπεριλαμβανομένων της αλ Κάιντα και άλλων τζιχαντιστικών οργανώσεων αλλά και της έκτασης και πληθυσμιακής σύστασης της επαρχίας μια επιχείρηση στις αρχές του 2019 θα συντελούσε σε μια ανθρωπιστική καταστροφή με σαφείς προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη (σ.σ. και στην Κύπρο). Θα αποτελούσε ακόμη μια επιχείρηση που θα διαρκούσε αρκετούς μήνες –αν κρίνει κανείς από την αντίστοιχη στο Χαλέπι. Για τον Άσαντ η επόμενη ημέρα περνάει από την ανακατάληψη του Ίντλιμπ –προοπτική που η συνειδητοποίησή της μάλλον έκανε και τον Ερντογάν να συνειδητοποιήσει πως μια κίνηση ανατολικά του Ευφράτη πρέπει να επισπευτεί. Εκτός απροόπτου το καθεστώς Άσαντ στο πρώτο δίμηνο του 2019 θα κινηθεί εναντίον του Ίντλιμπ. Κι αυτή η κίνηση δοκιμάζει την ατζέντα όχι μόνο της Ρωσίας και της Τουρκίας αλλά κι ολόκληρου του διεθνούς συστήματος με φόντο την Μέση Ανατολή.

Ο Τραμπ

Όταν ο Τραμπ τουιτάρει το μόνο σίγουρο είναι πως άνθρωποι όπως ο John Bolton (σύμβουλος ασφάλειας), ο Bret McGurk (ειδικός απεσταλμένος της διεθνούς συμμαχίας κατά του ISIS) και ο James Jeffrey (ειδικός συνεργάτης για το Συριακό) του στενού περιβάλλοντός του, εκτίθενται ανεπανόρθωτα. (Εξάλλου ο Υπουργός Άμυνα Τζιμ Μάτις υπέβαλε την παραίτησή του στον πρόεδρο Τράμπ). Ωστόσο οι μέχρι στιγμής επιλογές εξωτερικής πολιτικής της διακυβέρνησης Τραμπ δεν φημίζονται για την προσήλωσή τους στα συνήθη θέσφατα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή. Φυσικά και ο Τραμπ είναι άκομψος, ιδίως όταν τουιτάρει. Ωστόσο είναι εξαιρετικά νωρίς για να κρίνει κανείς την επιλογή Τραμπ για πλήρη αποχώρηση των ΗΠΑ από την Συρία. Αν και φαινομενικά φαντάζει μη ορθολογική δημιουργώντας εύλογες ανησυχίες (επανεμφάνιση ISIS, «δώρο προς την Ρωσία και το Ιράν») μπορεί να εμπεριέχει μια διαφορετική προσέγγιση. Η εμπειρία του Ιράκ έδειξε εξάλλου ότι παρά το κόστος, οικονομικά και σε ανθρώπινο δυναμικό, και την σεκταριστική βία αποτέλεσε ένα πεδίο όπου η αμερικανική επιρροή αυξήθηκε έναντι της ιρανικής όταν η Ουάσινγκτον επένδυσε περισσότερο στην διαδικασία του state building παρά στην επεμβατική ισχύ. Ακόμη και αν ο Άσαντ επιβιώσει και η επιρροή του Ιράν και της Ρωσίας ενισχυθούν στην μεταπολεμική Συρία μια πολιτική αντίστοιχη της μονομερούς αποχώρησης των ΗΠΑ από την συμφωνία JCPO με το Ιράν θα μπορούσε να αποδώσει. Και αν οι ΗΠΑ δεν συνεισφέρουν οικονομικά, στην μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Συρίας τότε η τελευταία θα παραμείνει, για αρκετά χρόνια ακόμη, εγγύτερα στη σφαίρα ενός failed state. Πολιτική που διαφοροποιείται αισθητά από την αντίστοιχη του Ομπάμα όπου οι CIA-backed (πολεμούσαν το καθεστώς Άσαντ) σουνίτες ένοπλοι και οι US-backed (πολεμούσαν το ISIS) κατέληγαν να συγκρούονται μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τα ίδια, αμερικανικά, όπλα. Η κίνηση βέβαια του Τραμπ εμπεριέχει ρίσκο. Μεγάλο ρίσκο. Σε καμία όμως περίπτωση δεν πρέπει να κριθεί χωρίς να δούμε τι εξελίξεις θα φέρει επί του συριακού πεδίου.

Της ομάδας του Geopolitical Cyprus