Για πολλά χρόνια η έννοια της «Αμμοχωστοποίησης του Κυπριακού» –όπως και κάθε επιμέρους έκφανση του Κυπριακού ως ενός άλυτου διεθνούς προβλήματος εισβολής και κατοχής στον 20ό αιώνα, τουλάχιστον ιστορικά- αποτελούσε μια δαμόκλειο σπάθη που κρεμόταν πάνω από την ελληνοκυπριακή κοινότητα και προϊδέαζε για μια σειρά αρνητικών εξελίξεων. Το ίδιο ισχύει για κάθε πτυχή του Κυπριακού που τυποποιείται με την κατάλληλη κατάληξη. «Διεθνοποίηση», «αποδιεθνοποίηση», «σαλαμοποίηση», κ.ο.κ. Στην παρούσα φάση, το ενδεχόμενο μίας τουρκικής κίνησης για την περίκλειστη πόλη φαντάζει να ξεφεύγει από το επίπεδο της «απειλής χρήσης» φέρνοντας εξελίξεις στο Κυπριακό –στην απουσία διαλόγου μετά το Κραν Μοντανά. Και μαζί με τις εξελίξεις, τα επιμέρους αφηγήματα που ακολουθούν τον δημόσιο διάλογο σε σχέση με την επανέναρξη των συνομιλιών δείχνουν να εισέρχονται σε μια διαδικασία «επαναφοράς» ή «κατάρριψης».
Η συζήτηση για τη ΔΔΟ
Το γεγονός πως για δεκαετίες τώρα, με την ιστορική κατάληξη το 2004 και το απορριφθέν σχέδιο Ανάν, δεν υπήρξε ένας ουσιαστικός και ειλικρινής διάλογος για το πώς η ελληνοκυπριακή κοινότητα κατέληξε στον οδυνηρό συμβιβασμό της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας, καθώς και μία ανοικτή συζήτηση για τον αν είμαστε έτοιμοι να αποδεχτούμε μία τέτοια μορφή λύσης, είναι μια ιστορική πραγματικότητα. Τα αφηγήματα «υπέρ ή εναντίον της ομοσπονδίας», του «είδους της ομοσπονδίας» και του «ομοσπονδία με το σωστό περιεχόμενο» αποτελούν περισσότερο πολιτικά εργαλεία που διαμόρφωσαν τις κατευθύνσεις του πολιτικού συστήματος και δημιούργησαν συμπαγείς, διακριτές, ιδεολογικές δομές και τάσεις παρά ουσιαστικά εργαλεία για την κατανόηση της μορφής της λύσης –αν κι αυτή ποτέ συμφωνηθεί.
Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό στον τρόπο που η ΔΔΟ επανήλθε στον δημόσιο διάλογο αμέσως μετά το διάστημα που ακολούθησε της κατάρρευσης των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για κάθε μορφή λύσης του Κυπριακού: Για το ενιαίο κράτος στο οποίο κάποιοι ακόμη αναφέρονται, για την απελευθέρωση (θεωρητικά ένοπλη), για άλλες μορφές λύσης, είτε αυτές βαφτιστούν συνομοσπονδία, χαλαρή ομοσπονδία ή «τοποθετήστε εδώ μια μορφή λύσης». Σε όλη αυτή τη δημόσια συζήτηση, το αφήγημα μπορεί να παίρνει όποια μορφή διαλόγου ή προσέγγισης. Ακαδημαϊκού, πολιτικού, πολιτικάντικου, τοξικού, ανταγωνιστικού, φιλοσοφικού. Ακόμη και τη μορφή της κουβέντας του καφενέ. Δίπλα όμως από το αφήγημα υπήρχε μία πραγματικότητα: Αυτή του στάτους κβο. Το οποίο, είτε με λύση είτε με συνέχιση της υφιστάμενης κατάστασης πραγμάτων, εξακολουθούσε να μας πηγαίνει… στον αυτόματο. Χωρίς ιδιαίτερες αρνητικές συνέπειες για την ελληνοκυπριακή κοινότητα.
Κατάρριψη κι επαναφορά
Η κατάρριψη κι επαναφορά της ΔΔΟ ως αφηγήματος ήρθε στη δημόσια συζήτηση με πολλαπλές διαδρομές αμέσως μετά την αποτυχία του Ιουλίου του 2017. Ως συζήτησης για μορφές λύσεις πέραν αυτής, ως «χαλαρές» αποτιμήσεις της ή ως «βελούδινο διαζύγιο». Κυριότερα όμως έγινε χωρίς διαφάνεια μέσα από διαρροές, θεωρίες και επιλεκτικές προσεγγίσεις. Ενώ θα έπρεπε να αποτελεί τη βασική δημόσια συζήτηση σε σχέση με τη στρατηγική μας τακτική στο Κυπριακό, η φιλολογία και παραφιλολογία που αναπτύχθηκε επικεντρώθηκε, με πάσα τοξικότητα, στο αν η Τουρκία έκανε κίνηση ή όχι τον Ιούλιο του 2017. Με τα επιχειρήματα να επιστρέφουν με τη μορφή «δήλωσης φρονημάτων». Αν κάποιος πιστεύει δηλαδή ότι η Τουρκία το έπραξε αυτό, να είναι και προβληματικό. Όταν όμως η Τουρκία προχώρησε με τις έκνομες ενέργειές της στην κυπριακή ΑΟΖ, παρελαύνοντας με τρυπάνια και χωρίς ουσιαστικά η ΚΔ να βρει έναν σοβαρό τρόπο ακύρωσης αυτών των ενεργειών, τότε η ΔΔΟ από «καταρριφθέν» αφήγημα επανήλθε δυναμικά. Ως ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης αυτής της βίαιης ανατροπής του στάτους κβο εκ μέρους της Άγκυρας. Ως ένα, όμως, ξανά, πολιτικό εργαλείο κατεύθυνσης του πολιτικού συστήματος παρά ως ένα στρατηγικό εργαλείο αντιμετώπισης του εθνικού προβλήματος.
Στεριά και θάλασσα
Η ανατροπή του στάτους κβο στις θαλάσσιες ζώνες της ΚΔ –πέραν της αμφισβήτησης των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων- αποτελεί μια διαδικασία που παρά τις κλιμακώσεις της Άγκυρας δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή στον μέσο πολίτη της ΚΔ. Στη θάλασσα δεν υπάρχουν βαρέλες του ΟΗΕ, συρματόπλεγμα, στρατιώτες των ΗΕ και της ΕΦ και τουρκικές σημαίες. Η κίνηση της Τουρκίας για το Βαρώσι δείχνει να επαναφέρει τη σκληρή πραγματικότητα της προοπτικής της διχοτόμησης σε βαθμό που το πολιτικό σύστημα της ΚΔ δεν μπορεί να διαχειριστεί. Γιατί αν η εικόνα δύο γεωτρύπανων σε συνορεύοντα τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ –ενός της κοινοπραξίας Total/ENI που θα διενεργεί νόμιμα και ενός τουρκικού που θα τρυπά παρανόμως- φαντάζει ως ένα ισχυρός συμβολισμός εμπέδωσης της διχοτόμησης, τότε η εικόνα των τουρκικών γερανών των μεγάλων τουρκικών κατασκευαστικών εταιρειών δίπλα από την αμμουδιά του κόλπου της Αμμοχώστου θα φαντάζει ως μία συντριπτική ήττα του κυπριακού ελληνισμού. Θα είναι η εμπέδωση της διχοτόμησης που μεταπήδησε από τη θάλασσα στη στεριά –αφήνοντας μηδενικά περιθώρια στην επαναφορά της συζήτησης για τη ΔΔΟ ως ενός αφηγήματος με εργαλειακή θέση. Επιπλέον, το να κατευθύνει το πολιτικό σύστημα μία δημόσια συζήτηση για το αν κάποιος Βαρωσιώτης επιστρέψει στη νόμιμη ιδιοκτησία του υπό συνθήκες αποδοχής της παράνομης «ΤΔΒΚ» ως μια διαδικασία επίρριψης ευθυνών για την εθνική τραγωδία, φαντάζει και ως το καρφί στην ταφόπλακα της όποιας εθνικής συνεννόησης για τη διαχείριση τής εν λόγω κρίσης. Ο ορισμός της εύρεσης ενός αποδιοπομπαίου τράγου.
Υπάρχει λύση;
Κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει πως ο Μουσταφά Ακιντζί, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης που δείχνει να παραμένει σταθερά προσηλωμένος στην ιδέα της ΔΔΟ, θα αποτελούσε τροχοπέδη στην επιβολή τετελεσμένων από την Άγκυρα. Συνεπώς, υπό αυτό το βάρος η επανεκλογή του στις λεγόμενες εκλογές στα κατεχόμενα θα μπορούσε να προσληφθεί ως θετική εξέλιξη. Ωστόσο, όπως και με το αφήγημα περί της ΔΔΟ, ο εκάστοτε Τουρκοκύπριος ηγέτης θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί ως «εγκάθετος της Άγκυρας» -μιλάμε ακριβώς για την ίδια εργαλειακή χρήση της κατάρριψης και επαναφοράς στη σχετική επιχειρηματολογία. Τι μπορεί να γίνει; Υπό το βάρος των εξελίξεων, λίγα πράγματα. Υπάρχει όμως κάτι που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας ως κοινότητα: Την αποτελεσματική, δημόσια και ξεκάθαρη συζήτηση για το τι πραγματικά θέλουμε ως λύση του Κυπριακού. Ειδικά υπό το βάρος των εξελίξεων. Η προοπτική τού να προχωρήσουμε στη σκληρή πραγματικότητα μιας αλλαγής, χωρίς επιστροφή, παραδείγματος επί της ΔΔΟ απλά με το να τη δεχτούμε ως αποτέλεσμα των τουρκικών ενεργειών, φαντάζει στην παρούσα φάση ως μανιχαϊστική –πέραν της στάσης της Άγκυρας. Και ως αφήγημα δεν θα προχωρήσει στις παραμονές του 2023, δεδομένου του worst case scenario. Χωρίς ένα «come out» στο Κυπριακό και γενναίες πολιτικές αποφάσεις δεν θα αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος της διχοτόμησης. Και τα χειρότερα είναι ακόμη μπροστά μας…
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης”