H συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας ήρθε σε μια πολύ κρίσιμη γεωπολιτική συγκυρία τόσο για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου όσο κι αναφορικά με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Παρά το λεκτικό του Ελλαδίτη υπουργού Εξωτερικών, κ. Νίκου Δένδια, και τις επιμέρους προσεγγίζεις περί «καθορισμού ΑΟΖ», εν μέσω και υπερβολών, στην ελληνική δημόσια σφαίρα (δεν υπάρχουν οι λεπτομέρειες της συμφωνίας αλλά πρόκειται για συμφωνία καθορισμού «ορίου πολλαπλών χρήσεων» μιας και η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει κηρύξει ΑΟΖ), η συμφωνία έρχεται σε ένα timing όπου οι τουρκικές διεκδικήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, και δη το τουρκολιβυκό μνημόνιο του περασμένου Δεκεμβρίου, προβληματίζουν την Αθήνα προετοιμάζοντάς την μάλιστα για μια «κυπριακή στιγμή» – δεδομένων των σεναρίων για κάθοδο του τουρκικού γεωτρύπανου “Kanuni” νοτίως της Κρήτης, εμπειρία που η Κυπριακή Δημοκρατία πέρασε πολλάκις λόγω των τουρκικών έκνομων ενεργειών στην ΑΟΖ της.

Αναζητώντας «equalizer»

Αυτό που καθίσταται ξεκάθαρο είναι πως η Ελλάδα μπήκε σε μια νέα περιπέτεια λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου ανακαλύπτοντας, μετά από χρόνια απουσία, την κατακερματισμένη σύγκρουση της Λιβύης. Και παρά τα όσα επακολούθησαν (π.χ. απέλαση Λίβυου πρέσβη), οι κινήσεις προσέγγισης προς τον στρατάρχη Χαφτάρ του LNA δεν ευοδώθηκαν ως μορφή αντιμετώπισης ή ισοφάρισης του τουρκολιβυκού μνημονίου – ως ενός μέσου δημιουργίας εκ μέρους της Άγκυρας ενός νέου γκριζαρίσματος, νοτίως της Κρήτης (δυτικό άκρο της Ανατολικής Μεσογείου). Η πλευρά του Χαφτάρ παρά την ουσιαστική στήριξή της από την Ελλάδα (επισκέψεις Δένδια στη Λιβύη, έλευση του Χαφτάρ στην Αθήνα) δεν κατόρθωσε να καταλάβει την Τρίπολη και να καταστήσει το εν λόγω μνημόνιο νεκρό γράμμα ενώ οι εξελίξεις στο μέτωπο της Τρίπολης –λόγω και της δυναμικής στρατιωτικής εμπλοκής της Τουρκίας– οδήγησαν σε συντριβή του LNA και σε υποχώρησή του σε θέσεις προ του Απριλίου του 2019 – όταν ξεκίνησε και η στρατιωτική καμπάνια για κατάληψη της Τρίπολης.

Ιδωμένη υπό αυτό το πρίσμα, η ενεργητική στάση της Ελλάδας να εμπλέξει την Ιταλία, μια σύμμαχο χώρα εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, στο ζήτημα της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών καταδεικνύει μια νέα προσέγγιση που αναζητεί λύσεις έναντι των τουρκικών ενεργειών μιας κι εμπλέκει τόσο την γείτονα Αλβανία (τα Τίρανα «έριξαν» τη συμφωνία καθορισμού θαλασσίων ζωνών της 27ης Απριλίου του 2009) όσο και την Αίγυπτο – χώρα κλειδί στην περιοχή λόγω και του ρόλου της στη Λιβύη. Αυτό που απομένει να φανεί είναι αν όντως η Ελλάδα θα κατορθώσει να προβεί σε συμφωνίες και με τις δύο αυτές χώρες προκειμένου να εμπλέξει την Τουρκία σε μελλοντική επίλυση των διαφορών τους (π.χ. υφαλοκρηπίδα) ενώ θα παραμένει χωρίς εκκρεμότητες με τα άλλα κράτη της περιοχής.

Η Αίγυπτος πάντως, διαχρονικά, φάνηκε να έχει δυσκολίες στο ζήτημα καθορισμού θαλασσίων ζωνών με την Ελλάδα η οποία εξετάζει, όπως δικαιούται και στη βάση του Διεθνούς Δικαίου, και την επιλογή της τμηματικής οριοθέτησης με την Αίγυπτο – εξέλιξη που θα «ακύρωνε», de jure, στην πράξη το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Το πώς η Τουρκία θα εργαλειοποιήσει τη συμφωνία Ελλάδας-Ιταλίας παραμένει επίσης ένα σημαντικό κεφάλαιο δεδομένης της πάγιας στάσης της Άγκυρας να εγείρει σειρά αξιώσεων διαχρονικά στο Αιγαίο ή νοτίως της Κρήτης ή πέριξ του Καστελόριζου προκειμένου να εξασφαλίζει και περισσότερα θέματα σε μια μελλοντική διαπραγμάτευση.

Καυτός Σεπτέμβρης

Στο πλαίσιο της «ανοικτής» πλέον διπλωματίας τόσο ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, όσο και ο ίδιος ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, συντηρούν υψηλούς τόνους στα ελληνοτουρκικά φωτογραφίζοντας την κάθοδο ερευνητικού πλοίου ή γεωτρύπανου στην περιοχή που καθορίζει το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Κάτι τέτοιο προετοιμάζει τα πράγματα για εξελίξεις τον Σεπτέμβριο – που ίσως καταστούν πιο θερμές δεδομένων των αντικειμενικών συνθηκών στο Αιγαίο διαχρονικά (αερομαχίες, λογής παραβιάσεις, κ.ο.κ.) αλλά και των πρακτικών συνθηκών όπως των μέσων που διαθέτουν, από σκοπιά αεροπορικής και ναυτικής ισχύος, οι ένοπλες δυνάμεις της Ελλάδας. Σε μια τέτοια εξέλιξη τρία θα ήταν τα βασικά σενάρια: α. Μια προληπτική παρουσία του ελληνικού πολεμικού ναυτικού στις περιοχές όπου η Τουρκία σκοπεύει να κινηθεί. Σε αυτό το σενάριο θα λειτουργούσε, βάσει αποφασιστικότητας, μια preemptive αποτροπή β. Η ταυτόχρονη παρουσία ελληνικών και τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων σε μια θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κρήτης, σενάριο που παραπέμπει στις συνθήκες στρατιωτικοποίησης της κρίσης με την έκβαση ενός θερμού επεισοδείου ή ενός ατυχήματος να μην μπορούν να αποκλειστούν και γ. Καμία αντίδραση εκ μέρους της Ελλάδας, πράγμα που θα οδηγούσε σε μια «κυπριακή στιγμή».

Εδώ αξίζει να ιδωθεί, για σκοπούς κατανόησης και της τουρκικής στρατηγικής, το πού θα μπορούσε η TPAO να αποστείλει το Oruc Reis ή το Kanuni. Δηλαδή τι ακριβώς επιδιώκει να αμφισβητήσει η Άγκυρα νοτίως της Κρήτης. Ακόμη κι εκτός ελληνικών χωρικών υδάτων, στα 6 ναυτικά μίλια, να κινηθεί το πλοίο της TPAO για έρευνες το «γκριζάρισμα» της ελληνικής υφαλοκρηπίδας είναι δεδομένο – εξέλιξη που καταδεικνύει πως σε περίπτωση μη δυναμικής αντίδρασης της Ελλάδας, η υφαλοκρηπίδα ενός νησιού όπως η Κρήτη εισέρχεται σε μια νέα φάση τουρκικών αξιώσεων/αμφισβητήσεων, μακριά από το σύνηθηες σημείο των παραδοσιακών της αξιώσεων/αμφισβητήσεων όπως π.χ. στο βόρειο και στο ανατολικό Αιγαίο.

Του Γιάννη Ιωάννου

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης”.