Έχει τον τελευταίο καιρό καταστεί ξεκάθαρο ότι, στο πλαίσιο της υλοποίησης του γεωπολιτικού της οράματος, η Τουρκία εφαρμόζει μια ανατρεπτική (subversive) στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο. Μια ανατρεπτική στρατηγική αποτελεί σαφώς κομμάτι μιας αναθεωρητικής εξωτερικής πολιτικής. Αν και ο όρος χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει εξωτερικές προσπάθειες αμφισβήτησης, υπόσκαψης ή και ανατροπής (συνήθως από τα κάτω) της κυβέρνησης ενός τρίτου κράτους, εδώ διευρύνεται και περιλαμβάνει την εργαλειοποίηση τρίτων -κρατικών ή μη κρατικών- δρώντων για την αμφισβήτηση του γεωπολιτικού status quo. Πέρα από το ευρύτερο αναθεωρητικό της όραμα, στόχος της Τουρκίας είναι η ανατροπή ή, με άλλα λόγια, η αποδόμηση της περιφερειακής συνεργασίας και αρχιτεκτονικής ασφαλείας (στο βαθμό που αυτή υφίσταται) της Ανατολικής Μεσογείου, όπως αυτή αναπτύχθηκε τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια. Σε αυτήν μετέχουν βεβαίως, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και όχι μόνο.

Η εν λόγω στρατηγική είχε ως σημείο αφετηρίας την κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), δεδομένου ότι η Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) είναι -με όρους ισχύος-  ο αδύναμος κρίκος της εξίσωσης. Αφού η Τουρκία κατάφερε, με τις αλλεπάλληλες παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις της στην κυπριακή ΑΟΖ, να προβάλει εμπράκτως τις διεκδικήσεις της, να επιβάλει ετσιθελικά τον εαυτό της στις συζητήσεις για την ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής και της Ευρώπης, αλλά και να πλήξει την αξιοπιστία του κυπριακού ενεργειακού προγράμματος, διεύρυνε το πεδίο των επιχειρήσεών της. Κινήθηκε δυτικότερα και συμφώνησε ΑΟΖ με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας στην Τρίπολη της Λιβύης -έναν τρίτο δρώντα τον οποίο πρώτα δορυφοριοποίησε. Η πράξη αυτή είναι μεν παράνομη και αυθαίρετη, δημιουργεί ωστόσο νέα δεδομένα και δυναμικές.

Οι Δύο Στοχεύσεις της Στρατηγικής

Ήταν πλέον πρόδηλο, πως η ΑΟΖ (ως έννοια και ως χώρος, όπου υφίστατο) είχε καταστεί για την Τουρκία πεδίο αλλά και μέσο αμφισβήτησης του status quo. Οι επόμενες δύο στοχεύσεις της Άγκυρας φάνηκαν σύντομα και σχετίζονταν άμεσα με την Ελλάδα και την Κύπρο. Η πρώτη είχε να κάνει με την πάγια προσέγγιση της Αιγύπτου στο θέμα της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών η οποία ξαναήρθε στο προσκήνιο με αφορμή τις ανανεωμένες προσπάθειες της Αθήνας για οριοθέτηση ΑΟΖ. Το Κάιρο υιοθετεί μια θέση που βρίσκεται πιο κοντά σε αυτή της Τουρκίας, ότι δηλαδή τα νησιά -τουλάχιστον στον χώρο που την αφορά- δικαιούνται πολύ μειωμένη επήρεια ΑΟΖ (ακόμα και μεγάλα νησιά όπως η Ρόδος και η Κρήτη, πόσο μάλλον το Καστελόριζο).

Πάντως, τόσο στον αιγυπτιακό τύπο όσο και στον τουρκικό ξεκίνησε πρόσφατα μια συζήτηση που αναδεικνύει το πόσο επωφελής θα ήταν για την Αίγυπτο μια συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Τουρκία. Προς αυτή την κατεύθυνση έγραψε τόσο ο πρώην Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών και ιδρυτικό μέλος του ΑΚΡ Γιασάρ Γιακίς όσο και ο διευθυντής έκδοσης της αιγυπτιακής εφημερίδας Al-Ahram. Ενδιαφέρον δε, παρουσιάζει η πρόσφατη ανακοίνωση του αιγυπτιακού Υπουργείου Εξωτερικών σχετικά με τη Navtex που εξέδωσε η Τουρκία στην περιοχή του -μη οριοθετημένου ακόμα- τετραεθνούς νοτίως του Καστελόριζου (βλ. χάρτη πιο κάτω). H Αίγυπτος ουσιαστικά διαμαρτυρήθηκε διότι το σημείο υπ’ αριθμό (8) που αναφέρεται στη Navtex παρεμβάλλεται στην ΑOZ της Αιγύπτου (που δεν έχει ακόμα ανακηρυχθεί ή οριοθετηθεί στη συγκεκριμένη περιοχή). Όπως φαίνεται στον χάρτη, το σημείο υπ’ αριθμό (8) εμπίπτει στην περιοχή που η Ελλάδα θεωρεί δική της υφαλοκρηπίδα. Εκ πρώτης όψεως η ανακοίνωση του αιγυπτιακού Υπουργείου Εξωτερικών μπορεί να φαίνεται προβληματική για την Τουρκία αλλά στην πραγματικότητα, για την Τουρκία, θα μπορούσε να αποτελέσει μια καλή αφετηρία διαπραγμάτευσης οριοθέτησης ΑΟΖ με τη Αίγυπτο και αποδόμησης της ελληνικής θεώρησης περί ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας στην περιοχή.

Στο πλαίσιο της δεύτερης στόχευσης, η Τουρκία παρουσιάζει επανειλημμένα το πιο πάνω δέλεαρ και στο Ισραήλ. Προς αυτό το σκοπό η Άγκυρα εκμεταλλεύτηκε και τον Παλαιστίνιο Πρέσβη στην Τουρκία ο οποίος πρόσφατα δήλωσε σε συνέντευξη πως η Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ) είναι έτοιμη να διαπραγματευτεί οριοθέτηση ΑΟΖ με την Τουρκία. Η πρόθεση βέβαια διαψεύστηκε από την ΠΑ αλλά η Τουρκία είχε ήδη στείλει ένα έμμεσο μήνυμα στο Ισραήλ -διότι αυτός ήταν ο πραγματικός αποδέκτης- πως στο πλαίσιο ενός επανακαθορισμού των θαλάσσιων ορίων, το Ισραήλ θα μπορούσε να οριοθετήσει ΑΟΖ με την Τουρκία και να επωφεληθεί μεγαλύτερης ζώνης. Η υπόσκαψη που επιδιώκει η Άγκυρα είναι προφανώς πολυεπίπεδη: πολιτική-διπλωματική, γεωπολιτική, νομική, κ.α.

Επίλογος

Η όλη ανατρεπτική στρατηγική της Τουρκίας εδράζεται σε μεγάλο βαθμό στη μεταχείριση της ΚΔ ως μη υπάρχουσας. Το μήνυμα που στέλνει η Άγκυρα είναι πως, εφόσον η ΚΔ δεν μπορεί να αντιδράσει, εφόσον η ΑΟΖ της πρακτικά δεν είναι θωρακισμένη αλλά διάτρητη, εφόσον η τουρκική πολιτική μπορεί να επιβάλλεται ή να παρεμβάλλεται, και εφόσον ενεργειακή συνεργασία μπορεί να υπάρξει μόνο με τη συμμετοχή της Τουρκίας, η υφιστάμενη αρχιτεκτονική ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι βιώσιμη. Άρα, σύμφωνα με την Άγκυρα, τα γειτονικά κράτη θα πρέπει να αναθεωρήσουν τη στάση τους έναντι της Κύπρου (και έναντι της Ελλάδας) –και, κατ’ επέκταση, έναντι της Τουρκίας.

Συνεπώς, το ζητούμενο για την Κυπριακή Δημοκρατία είναι η συνεχής και με εποικοδομητικό τρόπο απόδειξη της σημασίας και του ρόλου της για τα κράτη της περιοχής, αλλά και η επανεξέταση της στρατηγικής της τόσο αναφορικά με την εξωτερική πολιτική -εν μέσω συνθηκών περιφερειακής πόλωσης- όσο και σε σχέση με το Κυπριακό το οποίο έχει καταστεί άρρηκτα συνδεδεμένο με τις γεωπολιτικές εξελίξεις, αλλά και έρμαιο αυτών. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα η οποία έχει τη δυνατότητα να συνδιάσει με επιτυχία το διπλωματικό με το στρατιωτικό επίπεδο, να αφήσει πίσω τη στρατηγική της ακινησίας (που έχει επιφέρει μόνο κόστος), να κινητοποιήσει και να εκμεταλλευτεί τον διεθνή παράγοντα, και να καταλήξει σε μια συμφωνία με την Άγκυρα που θα ανατρέπει τις μαξιμαλιστικές βλέψεις της Τουρκίας και θα διασφαλίζει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα (που σε πολλές περιπτώσεις, αυτή τη στιγμή, δεν είναι διακηρυγμένα ή διασφαλισμένα). Η εξ υπαρχής άρνηση στον διάλογο είναι αδιέξοδη, κανένας δεν πρέπει να φοβάται να μπει σε διάλογο όταν έχει στρατηγική και είναι σωστά προετοιμασμένος. Καλό είναι επίσης να θυμόμαστε ότι άλλο πράγμα είναι η συμφωνία και άλλο η συνθηκολόγηση. Ως ορθολογικά και ειρηνικά κράτη, για το πρώτο πρέπει να είμαστε πάντα έτοιμοι, για το δεύτερο όχι.

Του Ζήνωνα Τζιάρρα

Βασίζεται σε άρθρο που δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό Insider της εφημερίδας Φιλελεύθερος, 26/07/2020.