Η επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, στην Τρίπολη της Λιβύης ήρθε να διορθώσει τα όσα οι σπασμωδικές κινήσεις της ελληνικής διπλωματίας επέδειξαν μετά την σύναψη, το 2019, του τουρκολιβυκού Μνημονίου Συναντίληψης για τις θαλάσσιες ζώνες (MoU) μεταξύ Τρίπολης κι Άγκυρας. Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών είχε τότε απελάσει τον Λίβυο πρέσβη στην Αθήνα, Mohamed al-Menfi και είχε φλερτάρει έντονα με τον στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ –προσκαλώντας τον μάλιστα στην Αθήνα σε μια κίνηση νομιμοποίησης του Libyan National Army (LNA) της ανατολικής Λιβύης που βασίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, στην εσφαλμένη εντύπωση πως ο Λίβυος στρατιωτικός ηγέτης θα προέλαυνε, με άνεση, στην Τρίπολη και θα μείωνε την πολιτική και στρατιωτική επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή.
Η εξέλιξη των πραγμάτων δεν δικαίωσε τις θέσεις πολλών Ελλαδιτών διπλωματών κι αναλυτών, εντός κι εκτός ΜΜΕ, της περιόδου 2019-2020 ενώ σε ένα… twist της μοίρας, τον κ. Μητσοτάκη υποδέχτηκε στην Τρίπολη ο κ. Menfi ως πρόεδρος, πλέον, του μεταβατικού, υπό τον Αμπντέλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά, προεδρικού συμβουλίου της χώρας. Ο τελευταίος ηγείται εδώ και λίγων μηνών της Μεταβατικής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας η οποία, εκτός απροόπτου, θα οδηγήσει την χώρα σε εθνικές εκλογές στις 24 Δεκεμβρίου του 2021 προκειμένου να διαφανεί επί του πρακτέου αν η χώρα θα συνεχίσει να συνέρχεται από τον εμφύλιο πόλεμο, θα μπει σε μια περίοδο σχετικής σταθερότητας και συμμετοχικών πολιτικών διεργασιών και, εν τέλει, δεν θα διασπαστεί περαιτέρω μεταξύ ανατολικής και δυτικής σφαίρας επιρροής.
Πως «έπαιξε» ο Μητσοτάκης
Όταν διπλωματικοί κύκλοι στην Αθήνα συνειδητοποίησαν πως το ποντάρισμα στο άλογο που ονομάζεται στρατάρχης Χάφταρ δεν πρόκειται να αποδώσει επανασχεδίασαν τον «φάκελο Λιβύη» με δύο βασικούς στρατηγικούς άξονες:
- Την σιωπηρή θεσμική αναγνώριση του, εξ ορισμού, de jure GNA μέσα από τις διεργασίες του οποίου προέκυψε και η μεταβατική κυβέρνηση Ντμπεϊμπά (GNU) –την νομιμοποίηση του οποίου ο Έλληνας πρωθυπουργός εμφατικά διατύπωσε με την επίσκεψη του, την ίδια μέρα μάλιστα με τον Ιταλό ΠΘ Μάριο Ντράγκι. Μια κίνηση που επιδιορθώνει το λάθος της απέλασης Menfi, των γευμάτων με τον Χάφταρ και επιδιώκει ένα φρέσκο “reboot” των διμερών σχέσεων Ελλάδας-Λιβύης (επαναλειτουργία πρεσβείας στην Τρίπολη, προσέγγιση μεταξύ Τρίπολης και Αιγύπτου με την διαμεσολάβηση της Αθήνας, κινητοποίηση των Ελλήνων εργαζόμενων που διαμένουν σε Τρίπολη, Τομπρούκ και Βεγγάζη, επανενεργοποίηση των προ του 2011 «γκανταφικών» κύκλων που παρέμειναν μη εχθρικοί της Τρίπολης μετά το 2014, κοκ) και
- Την, δια της θεσμικής οδού της νομιμοποίησης σε διμερές κι ευρωπαϊκό επίπεδο, σταθερή θέση αρχών ως προς την κατάργηση του τουρκολιβυκού μνημονίου –θέση που διατύπωσε και ο ίδιος ο Έλληνας πρωθυπουργός στην κατ’ ιδίαν συνάντησή του με τον Αμπντέλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά αλλά και στις κοινές τους δηλώσεις μετά την συνάντησή τους –προτείνοντας μάλιστα συγκεκριμένες φόρμουλες και ιδέες προκειμένου αυτό να καταστεί εφικτό. Η σκέψη που επικράτησε σε αυτό το επίπεδο μεταξύ των σχεδιαστών της νέας πολιτικής για την Λιβύη στην Αθήνα ήταν πως αν η κατάσταση στην χώρα ομαλοποιηθεί η πτυχή της εξωτερικής επιρροής της Τουρκίας στην χώρα θα μπορούσε να περιοριστεί στα της ασφάλειας (το έτερο MoU που υπέγραψαν Τρίπολη κι Άγκυρα πέραν των θαλασσίων ζωνών) και το τουρκολιβυκό μνημόνιο θα «παραγκωνιστεί» και κατ’ επέκταση θα πάψει να υφίσταται ως σημαντική πτυχή των τουρκολιβυκών σχέσεων. H θέση του Ντμπεϊμπά πάντως ήταν… σιβυλλική δηλώνοντας ουσιαστικά πως «μελετάται τόσο το MoU όσο και οι παλιές προσπάθειες Λιβύης-Ελλάδας για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών»
Τι να αναμένουμε
Μια επίσκεψη ασφαλώς και δεν θα καταργήσει το ισχυρό πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό αποτύπωμα της Τουρκίας στην Λιβύη και τις προεκτάσεις αυτού στο τουρκολιβυκό μνημόνιο –στα πλαίσια μάλιστα της εργαλειοποίησης της Τουρκίας των «γραμμών επί χάρτου» του εν λόγω μνημονίου προκειμένου να προωθήσει την ατζέντα της –ως προς τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών- στην ανατολική Μεσόγειο. Παραμένει μια δύσκολη εξίσωση. Η δυσκολότερη εξίσωση όμως μέσα από την οποία πρέπει να περάσει η Λιβύη εδράζεται σε πολύ συγκεκριμένες πτυχές. Πιο συγκεκριμένα σε:
- Το διάστημα ως τις εκλογές του Δεκεμβρίου κι αμέσως μετά. Ένα χρονικό όριο που αγγίζει, χονδρικά, 12-16 μήνες μέσα στους οποίους η κατάσταση θα παραμείνει, έντονα, ρευστή
- Στο επίπεδο του SSR (Security Sector Reform) λόγω της παρουσίας, ιδίως για την Δύση, Ρώσων μισθοφόρων και των τουρκικών proxies
- Στις επιπλοκές που αφορούν στις πτυχές ελέγχου της πετρελαιϊκής παραγωγής, του ελέγχου ως προς την Κεντρική Τράπεζα της χώρας και φυσικά της πανδημίας του Covid-19
H επίσκεψη Μητσοτάκη στην Λιβύη διορθώνει, αναμφισβήτητα, ένα λάθος κι επανεκκινεί τις διμερείς σχέσεις σε μια νέα βάση. Για τα υπόλοιπα, και δη το τουρκολιβυκό μνημόνιο, θα πρέπει να τηρήσουμε –σε επίπεδο ανάλυσης τουλάχιστον- στάση αναμονής. Υπάρχει ακόμη δρόμος για να διανύσουμε προκειμένου η Λιβύη να εισέλθει, ανεπιστρεπτί, στον δρόμο της πλήρους σταθερότητας. Kαι το κρισιμότερο ερώτημα για την ελληνική διπλωματία παραμένει ένα: Τι μπορεί να προσφέρει στην Λιβύη προκειμένου να ακυρώσει, στην πράξη, το τουρκολιβυκό μνημόνιο; Η απάντηση περνάει μέσα από το ίδιο το endgame της Αθήνας σε σχέση με τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών στην περιοχή.
Του Γιάννη Ιωάννου