Η εκπνοή ισχύος της συμφωνίας που ρύθμιζε τις διαδικασίες σχετικά με τη διέλευση των συνόρων μεταξύ της Σερβίας και του Κοσσυφοπέδιου στις 15 του περασμένου Σεπτεμβρίου πυροδότησε νέες εντάσεις. H πρώην σερβική επαρχία που ανακήρυξε την ανεξαρτησία της το 2008 αποφάσισε να επιβάλλει σε όσους εισέρχονται στο Κόσοβο από τη Σερβία, την αντικατάσταση των σερβικών πινακίδων με προσωρινές. Στην ουσία η απόφαση αυτή μεταφράζεται σε μη αναγνώριση των σερβικών πινακίδων κάτι που φυσικά πράττει, ήδη, και η ίδια η Σερβία λόγω της μη αναγνώρισης του Κοσόβου. Η ενέργεια αυτή οδήγησε σε διαδηλώσεις των Σέρβων του βόρειου Κοσόβου, οι οποίοι απέκλεισαν δύο συνοριακές διαβάσεις. Η Πρίστινα με τη σειρά της έστειλε ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις στο βόρειο Κόσοβο που η πλειοψηφία του είναι Σέρβοι. Η Σερβία αντέδρασε έντονα αποστέλλοντας και εκείνη στα σύνορα με το Κόσοβο ειδικές δυνάμεις και τεθωρακισμένα οχήματα, διεξάγοντας στρατιωτικές ασκήσεις ενώ σερβικά μαχητικά ελικόπτερα και αεροπλάνα πραγματοποιήσαν πτήσεις κατά μήκος των συνόρων.
Ανοιχτή πληγή και επιπτώσεις για την περιοχή
Αν και το ζήτημα έλαβε τέλος με τη μεσολάβηση του ειδικού απεσταλμένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Κόσοβο, η πρόσφατη ένταση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ως προς την παρατεταμένη διένεξη στην καρδιά των Δυτικών Βαλκανίων, διένεξη που θα συνεχίσει να προκαλεί αστάθεια και να δίνει χώρο σε τρίτες χώρες όπως λ.χ. η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία να παρεμβαίνουν, υποσκάπτοντας έτσι τα συμφέροντα της Ε.Ε. στην περιοχή. Άλλωστε, η επίσκεψη του Ρώσου πρέσβη με τον Σέρβο ΥΠΑΜ στις σερβικές στρατιωτικές μονάδες στα σύνορα, κατά τη διάρκεια της κρίσης και η στενή στρατιωτική τους σχέση είναι ενδεικτική των παρενεργειών που προκαλεί η καθυστέρηση της πλήρους ένταξης των δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε. Η ανεξαρτησία του Κοσόβου όπως αποφάνθηκε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το 2010, δεν συνιστά παραβίαση της διεθνούς νομοθεσίας και αποσυνδέει ρητώς την περίπτωση της Κύπρου και του Κοσόβου. Ακόμα και η ίδια η Σερβία γνωρίζει ότι η επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση (status quo ante) δεν είναι εφικτή αλλά ούτε και στα σχέδιά της. Η απόλυτη, όμως, θέση των χωρών που ασκούν έντονη επιρροή στα Βαλκάνια με προεξάρχουσα τη Γερμανία για αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου από τη Σερβία χωρίς απτά ανταλλάγματα, με μοναδικό καρότο την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε., οδηγεί τη Σερβία να αναζητεί αντίβαρο στη Ρωσία και τη Κίνα.
Αν και η Ρωσία δεν ήταν κάθετη στην ανταλλαγή εδαφών, η διατήρηση της εκκρεμότητας του ζητήματος του Κοσόβου αυξάνει το ρωσικό αποτύπωμά τόσο στη Σερβία όσο και στο βόρειο Κόσοβο. Για να είμαστε ρεαλιστές, η ένταξη της Σερβίας στην Ε.Ε. δεν θα μειώσει αυτομάτως τη ρωσική και κινεζική επιρροή αλλά ούτε θα σηματοδοτήσει και την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Άλλωστε, είναι γνωστή η στάση της χώρας περί στρατιωτικής ουδετερότητας.
Η αδυναμία, όμως, της Ε.Ε. να λειτουργήσει ως καταλύτης στη διευθέτηση της διένεξης δίνει χώρο σε άλλες δυνάμεις να αναλάβουν πρωτοβουλίες με την υιοθέτηση “out of the box” ιδεών που εκφεύγουν της Συμφωνίας των Βρυξελλών[1] του 2013 με προεξάρχουσα την αμφιλεγόμενη ανταλλαγή εδαφών. Η πρόταση προβλέπει απόδοση του βορείου Κοσόβου στη Σερβία, με αντάλλαγμα την παραχώρηση περιοχών, που πλειοψηφούν οι Αλβανοί στη νότια Σερβία, στο Κόσοβο.
Επί του προκειμένου, οι συζητήσεις μεταξύ του Σέρβου Προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του πρώην Πρόεδρου του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι έτυχε στήριξης από την κυβέρνηση Τραμπ. Η παρουσίαση ενός non-paper από σλοβένικη ιστοσελίδα που πιθανότατα εμπλέκει τη σλοβένικη κυβέρνηση και αναφέρεται σε επανασχεδιασμό των συνόρων στα Βαλκάνια, δημιουργεί προβληματισμό ως προς το αμετάβλητο των συνόρων. Αν και οι θέσεις της ηγεσίας του Κοσόβου δεν προμηνύουν θετικές εξελίξεις, τουλάχιστον, στην παρούσα φάση, εάν δεν επιλυθεί το ζήτημα μέσω ενός αμοιβαίου συμβιβασμού ο ανταγωνισμός και η επιρροή τρίτων χωρών στην περιοχή θα ενισχύεται με ότι αυτό συνεπάγεται για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην Ευρώπη. Οι μνήμες των συγκρούσεων της δεκαετίας του 90 παραμένουν ακόμα νωπές.
[1] Η συμφωνία του 2013 προνοεί, μεταξύ άλλων, διευρυμένη αυτονομία εντός της επικράτειας του Κοσόβου στις περιοχές που πλειοψηφούν οι Σέρβοι (Ένωση Σερβικών Δήμων) και εξομάλυνση των σχέσεών τους.
Του Μιχάλη Φούλια