Εδώ και μέρες ο Ερντογάν και οι συν αυτώ προϊδεάζουν για πρόωρες εκλογές λόγω θρησκευτικών εορτών και σχολικών εξετάσεων. Σήμερα ο Ερντογάν έδωσε ενδείξεις ότι οι πολυαναμενόμενες εκλογές που είναι ακόμα προγραμματισμένες για τις 18 Ιουνίου, ίσως μεταφερθούν στις 14 Μαΐου.
Εξήγησε τη λογική της εν λόγω ημερομηνίας λέγοντας ότι οι πρώτες ελεύθερες εκλογές στην Τουρκία έλαβαν χώρα στις 14 Μαΐου 1950. Νικητής των εκλογών τότε ήταν ο Αντάν Μεντερές και το Δημοκρατικό Κόμμα. Το γεγονός απετέλεσε το τέλος της εποχής του μονοκομματισμού στη χώρα.
Όσοι παρακολουθούν τα τεκτενόμενα στην Τουρκία, θα γνωρίζουν ότι ο Μεντερές αποτελεί συχνή επωδό στις ομιλίες του Ερντογάν. Φυσικά, μη φανταστείτε ότι ο Μεντερές ήταν κανένας ισλαμιστής. Όχι. Ήταν γνήσιο τέκνο του ρεπουμπλικανισμού. Φυσικά το πως και γιατί δημιουργήθηκε το Δημοκρατικό Κόμμα είναι μεγάλη ιστορία. Ωστόσο ο Ερντογάν σήμερα δήλωσε ξανά ότι “στις 14 Μαΐου του 1950 ο Μεντερές είπε ‘αρκετά, ο λαός θα εκφράσει τη γνώμη του’ και αναδείχθηκε νικητής στην κάλπη”.
Όντως δεν υπάρχουν ιδεολογικές συνάφειες μεταξύ των δύο ώστε ο Ερντογάν να επικαλείται τον Μεντερές – ο τελευταίος χρησιμοποίησε μόνο σε κάποιο βαθμό και μόνο εργαλειακά τη θρησκεία και τον συντηρητισμό. Όμως εξαιτίας αυτής της ανάγκης για την εργαλειακή χρήση της θρησκείας, το 1950 σηματοδότησε και την αρχή μιας σταδιακής επιστροφής του Ισλάμ στην κοινωνική αλλά και πολιτική ζωή της χώρας – μετά την καταπίεση της θρησκείας από το κεμαλικό κατεστημένο. Συνεπώς ο Ερντογάν και το ισλαμικό κίνημα στην Τουρκία οφείλουν την άνδρωσή τους, σε μεγάλο βαθμό, στον Μεντερές. Έτσι, τη διακυβέρνηση Μεντερές ο Ερντογάν την ερμηνεύει ως μια περίοδο εκδημοκρατισμού (σε αντίθεση με τον αυταρχισμό των κεμαλιστών), αλλά την ταυτίζει με την ενίσχυση του πολιτικού Ισλάμ. Κατ’ επέκταση ταυτίζει τον εαυτό του τόσο με τη διαδικασία του εκδημοκρατισμού όσο και με την εκπροσώπηση των ιστορικά περιθωριοποιημένων μαζών.
Επιπλέον, με δεδομένο ότι ο Μεντερές ανετράπη (και εκτελέστηκε) τελικά με το πρώτο πραξικόπημα του στρατού το 1960, ο Ερντογάν έχει επιπρόσθετους λόγους να τον επικαλείται. Τον χρησιμοποιεί ως σύμβολο της προσπάθειας του κεμαλικού στρατο-γραφειοκρατικού κατεστημένου να καταπνίξει κάθε προσπάθεια εκδημοκρατισμού (και άρα, για τον ίδιο, θρησκευτικής παρουσίας στην πολιτική ζωή).
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι την αποκατάσταση του Μεντερές στη δημόσια σφάιρα έκανε πρώτος ο Τουργκούτ Οζάλ (και όχι ο Ερντογάν), ο οποίος τον επικαλείτο για παρόμοιους λόγους, αλλά κυρίως αναφορικά με τις προσπάθειές του για φιλελευθεροποίηση της οικονομίας. Αυτό που o Ερντογάν αμελεί να αναφέρει, είναι πως τα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησης του Μεντερές χαρακτηρίστηκαν από μεγάλη αστάθεια και αυταρχισμό. Εξου τελικά και η ανατροπή του από τον στρατό. Η εμπειρία του Ερντογάν είναι πολύ παρόμοια (ξεκίνησε ως μεταρρυθμιστής και δημοκράτης και κατέληξε αυταρχικός). Και ο ίδιος ο Ερντογάν έζησε έντονα τις αντιδράσεις του στρατού και όχι μόνον, τόσο το 2007 αλλά κυρίως το 2016 με το αποτυχημένο πραξικόπημα.
Υπό αυτό το πρίσμα, η επανεκλογή του στις επόμενες εκλογές θα ήταν για τον ίδιο μια ιστορική, συμβολική και σχεδόν μεταφυσική υπέρβαση. Θα αποτελούσε μια νίκη απέναντι στην ιστορική νομοτέλεια της αποτυχίας των όποιων προσπαθειών αποκατάστασης της θρησκείας και εκδημοκρατισμού της χώρας – όπως ο ίδιος τις αντιλαμβάνεται. Αντίστροφα, για τους ίδους λόγους, η ήττα θα ήταν συντρηπτική και καταδικαστική. Γι’ αυτό πιστεύει πως πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία.
Στις σελίδες 37-41 του βιβλίου για το Σύνδρομο της Λωζάνης κάνω αναφορά στη διαλεκτική σχέση Μεντερές, Ερντογάν και Οζάλ. Ένα μικρό απόσπασμα μεταφρασμένο στα Ελληνικά:
Γι’ αυτούς και άλλους λόγους, ο Ερντογάν εξαίρει τον Μεντερές και την διακυβέρνησή του ως μια παρένθεση εκδημοκρατισμού στην ιστορία του κεμαλικού κράτους, παρά το ότι ο Μεντερές έκανε στροφή στον αυταρχισμό το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950. Αναφορικά με την φυλάκιση του Μεντερές (και αργότερα την εκτέλεσή του) μετά το πραξικόπημα του 1960, ο Ερντογάν, που τότε ήταν 7 χρονών, δήλωνε κατά την πρώτη του θητεία: “Ορισμένοι λυπούνται από τέτοια πράγματα και τα παρατάνε. Στην περίπτωσή μου, αυτή η θλίψη μετατράπηκε σε μια έλξη για την πολιτική.” Ο Ερντογάν ταυτίζεται με δύο συγκεκριμένες πτυχές της ιστορίας του Μεντερές. Πρώτον, με την αρχική, δημοκρατική του προσέγγιση και τα ανοίγματα προς τη θρησκεία που απετέλεσαν την πρώτη ρήξη με την κεμαλική ηγεμονία και, δεύτερον, με την ανατροπή του από τον στρατό. Ο τελευταίος, ως ο θεματοφύλακας του κεμαλικού κράτους, θεωρείται από τον Ερντογάν αντιδημοκρατικός και καταπιεστής της θρησκείας και του πολιτικού Ισλάμ πιο συγκεκριμένα. Όπως αναλύεται παρακάτω, η παρόμοια εμπειρία του Νετζμετίν Ερμπακάν προσθέτει έτι περαιτέρω σε αυτές τις αντιλήψεις του Ερντογάν και στις σχετικές ιδέες που συμμερίζονται οι ελίτ του ΑΚΡ.