Όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν, που σημαίνει τυχερός όποιος διδάχτηκε ιστορία. Αυτή η ρήση του Ευριπίδη σημαίνει πολλά στον κόσμο που ζούμε και με τους γείτονες που έχουμε. Έχει δε ειδικό βάρος και τεράστια σημασία σε ότι αφορά την Τουρκία που μονίμως κινείται στη λογική του μεγαλοιδεαλισμού. Μια νέα πραγματεία που στόχο έχει να μάθουμε πως δρα σε αυτή τη φάση η Τουρκία προκειμένου να αναδειχθεί σε τρίτο πόλο στη διεθνή πολιτική τάξη, έρχεται να υπηρετήσει το νέο βιβλίο των πανεπιστημιακών Νίκου Μούδουρου και Ζήνωνα Τζιάρρα υπό τον τίτλο: « Η Τουρκία ως Τρίτος Πόλος στη Νέα Διεθνή Τάξη».
Οι δύο συγγραφείς εντρυφούν σε μια σειρά από ζητήματα:
>Τουρκική Εξωτερική Πολιτική και Διεθνής Τάξη
> Η Τουρκία ως “Κράτος Εξαίρεση”
> Το Πλαίσιο Ανάλυσης και η Νέα Διεθνής Τάξη
> Τα Ιδεολογικά και Πολιτικά Θεμέλια του Τρίτου Πόλου
> Η Πολιτική Οικονομία του Τρίτου Πόλου
> Χαρακτηριστικά και Εκφάνσεις του Τρίτου Πόλου
> Η Στρατηγική της Ανατροπής και οι Περιορισμοί του Τρίτου Πόλου.
Όπως επισημαίνεται από τις εκδότες: Οι τοπικές, περιφερειακές και διεθνείς εξελίξεις διατηρούν πάντοτε ζωντανή την ανάγκη ανάλυσης και κατανόησης της Τουρκίας. Ιδιαίτερα σε ένα γεωπολιτικό πλαίσιο όπως αυτό της Ανατολικής Μεσογείου όπου τα ανοικτά ζητήματα και οι εντάσεις με την Τουρκία έχουν και υπαρξιακό χαρακτήρα. Ακόμα μεγαλύτερη φαίνεται να καθίσταται αυτή η ανάγκη σε μια συγκυρία όπου το διεθνές σύστημα επιδέχεται ραγδαίες και ριζοσπαστικές αλλαγές παράγοντας, ταυτοχρόνως, εντονότερα και βιαιότερα γεγονότα.
Η Τουρκία, προστίθεται, έχει αναδειχθεί σε έναν σημαντικό αλλά εξαιρετικά αμφιλεγόμενο δρώντα μέσα σε αυτό το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον. Για κάποιους συνεχίζει να παραμένει μια χώρα που δύσκολα μπορεί να αποκωδικοποιηθεί. Εντούτοις, σε αυτό το βιβλίο οι συγγραφείς προσπαθούν να δείξουν όχι ότι η Τουρκία δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί, αλλά ότι αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση χώρας και, ως εκ τούτου, η ανάλυσή της δεν επιδέχεται απλουστευτικές προσεγγίσεις.
Η βασική υπόθεση εργασίας του βιβλίου είναι πως η Τουρκία του ΑΚΡ διεκδικεί έναν νέο διεθνή ρόλο ο οποίος θα είναι ισχυρότερος, πιο επιδραστικός, πιο αυτόνομος και ανταγωνιστικός της δυτικο-κεντρικής διεθνούς φιλελεύθερης τάξης. Σταδιακά, η Τουρκία δεν ταυτίζεται πλήρως με κανένα από τους δύο πόλους της αντιπαράθεσης –δηλαδή τη Δύση και την Ασία/Ευρασία. Αυτή η δυναμική σε συνδυασμό με την επιδίωξη των δικών της στόχων, την καθιστά έναν επίδοξο «Τρίτο Πόλο» στην υπό διαμόρφωση διεθνή τάξη. Η έννοια του Τρίτου Πόλου που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς, αφενός αντικατοπτρίζει τον οραματισμό των σημερινών τουρκικών ελίτ για την ταυτότητα και τη διεθνή θέση της χώρας τους. Αφετέρου αποτυπώνει τις στρατηγικές επιδιώξεις της Άγκυρας σε διεθνές επίπεδο. Η ανάλυση γίνεται με τη βοήθεια ενός νεοκλασικού ρεαλιστικού θεωρητικού πλαισίου που λαμβάνει υπόψη το διεθνές σύστημα, την ιδεολογία και την πολιτική οικονομία, αλλά και μέσα από τις περιπτωσιολογίες του Ουκρανικού, του Συριακού και των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Το βιβλίο έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά από μελέτες που αφορά τη διεθνή πολιτική οικονομία των εκδόσεων Παπαζήσης. Στον πρόλογό του, ο Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Χαράλαμπος Τσαρδανίδης αναφέρει ότι τα βιβλία που αφορούν την Τουρκία και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται ψηλά στις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού της Ελλάδας. Υπάρχουν πολλοί λόγοι, εξηγεί. Από τους κυριότερους, ασφαλώς, είναι η ιστορία των σχέσεων του ελληνικού κράτους για εκατό σχεδόν χρόνια με την οθωμανική αυτοκρατορία και για άλλα εκατό χρόνια με την Τουρκική Δημοκρατία. Όμως, η εντεινόμενη αντιπαλότητα που χαρακτηρίζει τις δύο χώρες από τα μέσα του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα, όχι μόνο λόγω του Κυπριακού αλλά και εξαιτίας του πλήθους διμερών ζητημάτων που εγείρει η Τουρκία, έχει αυξήσει ευλόγω το ενδιαφέρον. Ωστόσο, η γνώση μας για το τι πραγματικά συμβαίνει στην Τουρκία δεν είναι η επιθυμητή. Ιδιαίτερα τη σύγχρονη Τουρκία, παρά το πλήθος των δημοσιευμάτων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον μεγάλο αριθμό των εκδόσεων, δεν έχουμε καταφέρει να τη μελετήσουμε και να την αναλύσουμε σε βάθος. Μόνο αποσπασματικά και επιφανειακά. Οι δε ειδικοί επιστήμονες που ασχολούνται στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα με την Τουρκία είναι ολιγάριθμοι.
Το βιβλίο των Ζήνωνα Τζιάρρα και Νίκου Μούδουρου, διαπρεπών μελετητών της Τουρκίας που ζουν και εργάζονται στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, επισημαίνει ο Χ. Τσαρδανίδης, φιλοδοξεί να καλύψει ένα μέρος του κενού που υφίσταται στην ελληνική βιβλιογραφία, το οποίο μέχρι τώρα καλυπτόταν εν μέρει συνυπολογίζοντας κανείς και τις μεταφράσεις βιβλίων στα ελληνικά.
Οι συγγραφείς επικεντρώνουν την προσοχή τους στην ανάλυση με επιστημονικό τρόπο τη σύγχρονη τουρκική εξωτερική πολιτική, η οποία τα τελευταία χρόνια εν πολλοί κινείται σ’ ένα πεδίο που φαίνεται να ξεφεύγει από τα όρια της Δύσης, παρά το γεγονός ότι είναι μέλος της Ατλαντικής Συμμαχίας. Ως βασικό θεωρητικό εργαλείο χρησιμοποιείται ο νεοκλασικός ρεαλισμός, πράγμα που επιτρέπει στου συγγραφείς να συνδέσουν την εξελισσόμενη δομή του διεθνούς συστήματος, η οποία διερευνάται ως η κύρια ανεξάρτητη μεταβλητή, με τι εσωτερικές πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, που λειτουργούν ω παρεμβατικές μεταβλητές. Με άλλα λόγια επιχειρείται με όρους ανάλυσης εξωτερικής πολιτικής να ερμηνευθεί γιατί η Τουρκία εξελίσσεται ως ένας διχόρροπος εταίρος της Δύσης. Σε ποια έκταση η Άγκυρα υπό την ηγεσία του Ερντογάν, ως μια μεσαία δύναμη, επιδιώκει να καταστεί ένα «τρίτο πόλο» αλληλεπικαλυπτόμενο τόσο με τον αντίστοιχο της Δύσης όσο και της Ανατολής, που για τους συγγραφείς δεν θα πρέπει να κατανοηθεί μόνο ως ιδεολογικό όραμα αλλά θα πρέπει να εκλαμβάνεται και ως στρατηγική επιδίωξη.
Το εγχείρημα της ανάλυσης της σημερινής τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι δυσχερές. Όχι μόνον γιατί η τουρκική περίπτωση αποτελεί μια ιδιαιτερότητα, μια «εξαίρεση», όπως τονίζουν οι συγγραφείς, αλλά και γιατί: πρώτον, απαιτείται να εξεταστούν οι τεράστιες μεταβολές του διεθνούς συστήματος που λαμβάνουν χώρα, οι οποίες η τουρκική εξωτερική πολιτική εκτιμά ότι της δίνουν την ευκαιρία σήμερα να καλύψει τα γεωπολιτικά κενά που δημιουργούνται κυρίως λόγω της αποδυνάμωσης των ΗΠΑ και να αναδειχθεί σε ηγεμονική θέση στην ευρύτερη περιοχή τη Ανατολική Μεσογείου/Μέση Ανατολή. Δεύτερον, διότι θα πρέπει να διερευνηθούν εκείνες οι περίπλοκες και αλληλεξαρτώμενες μεταβλητές/παράγοντες που προσδιορίζουν τη λήψη αποφάσεων τη τουρκική εξωτερική πολιτική, όπως τα ιδεολογικά και πολιτικά θεμέλια του τουρκικού πολιτικού συστήματος, οι κεμαλικές θεωρήσεις, η ισλαμική ιδεολογία του ΑKP και η τουρκική εκδοχή του ευρασιανισμού. Όμως, δεν παραλείπεται να υπογραμμιστεί ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει επηρεαστεί θετικά από την οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε στην Τουρκία τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια του 21ου αιώνα και αρνητικά από τι οικονομικές κρίσεις που έκτοτε τη σηματοδοτούν και την αυτοκαταστροφική οικονομική πολιτική, ιδιαίτερα στον νομισματικό τομέα, που ακολουθούν οι κυβερνήσεις Ερντογάν.
Οι παραπάνω εξελίξεις ώθησαν την τουρκική ηγεσία να αναβαθμίσει τη διεθνή θέση της ως μεσαία δύναμη και να επιδιώξει την ανέλιξή τη σε τρίτο πόλο. Αυτό γίνεται εμφανές από την πολιτική που ακολούθησε και εφήρμοσε η τουρκική διπλωματία στον πόλεμο Ουκρανία – Ρωσία, στη Συρία, στη Λιβύη και στις πρόσφατες πολεμικές επιχειρήσεις Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ τον Σεπτέμβριο του 2020. Βέβαια, το μεγαλεπήβολο όραμα του τρίτου πόλου συναντά ένα πλήθος δυσχερειών και εμποδίων, ανάμεσα στα οποία είναι οι οικονομικές δυσχέρειες που αντιμετωπίζει η Τουρκία, με κύριο χαρακτηριστικό τον υψηλό πληθωρισμό και τη μειούμενη δημοτικότητα του κυβερνητικού συνασπισμού (AKP-MHP). Στο εξωτερικό πεδίο, όπως σωστά τονίζουν οι συγγραφείς, η μεγαλύτερη δυσκολία εντοπίζεται στη στενότερη σχέση που αναπτύσσει η Ελλάδα με τις ΗΠΑ, στο πλέγμα των συμμαχιών που αναπτύσσει η Ελλάδα και στη διαμόρφωση ενός προγραμματισμού ενίσχυση της στρατιωτικής ισχύος της.
Μια ανάγκη και μια ευκαιρία
Oι δύο συγγραφείς σημειώνουν ότι η μελέτη προέκυψε από μια ανάγκη και μια ευκαιρία. Οι τοπικές, περιφερειακές και διεθνείς εξελίξεις διατηρούν πάντοτε ζωντανή την ανάγκη ανάλυσης και κατανόησης της Τουρκίας. Ιδιαίτερα σε ένα γεωπολιτικό πλαίσιο όπως αυτό της Ανατολικής Μεσογείου όπου τα ανοιχτά ζητήματα και οι εντάσεις με την Τουρκία έχουν και υπαρξιακό χαρακτήρα. Ακόμη μεγαλύτερη φαίνεται να καθίσταται αυτή η ανάγκη σε μια συγκυρία κατά την οποία το διεθνές σύστημα επιδέχεται ραγδαίες και ριζοσπαστικές αλλαγές, παράγοντας, ταυτόχρονως εντονότερα και βιαιότερα γεγονότα.
Η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε ένα σημαντικό αλλά εξαιρετικά αμφιλεγόμενο δρώντα μέσα σε αυτό το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον. Ο ρόλος και η δράση της δημιουργούν συνεχώς νέες προκλήσεις και νέα ερωτηματικά. Για κάποιους συνεχίζει να παραμένει μια χώρα που δύσκολα μπορεί να αποκωδικοποιηθεί. Στο βιβλίο, οι δυο συγγραφείς εξηγούν ότι προσπαθούν να δείξουν όχι ότι η Τουρκία δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί, αλλά ότι αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση χώρας και ως εκ τούτου, η ανάλυσή της δεν επιδέχεται απλουστευτικές προσεγγίσεις. Σημειώνουν ότι τα δεδομένα στο εσωτερικό της Τουρκίας σε συνάρτηση με τις διεθνείς δυναμικές καταδεικνύουν πως η οποιαδήποτε ερμηνεία δεν μπορεί παρά να είναι εξ ορισμού σύνθετη.
Δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφ. “Φιλελεύθερος“.