Πολλά γράφονται και πάλι για τις εξελίξεις που πυροδοτήθηκαν με αφορμή τη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας. Το καυτό θέμα ήταν βεβαίως το ερωτηματικό για το εάν η Τουρκία θα συναινούσε στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ – και κατ’ επέκταση για το κατά πόσο θα υπήρχαν εξελίξεις στην προμήθεια των F-16 στην Τουρκία. Διότι παρόλο που τα δύο θέματα είναι επισήμως αποσυνδεδεμένα, στην πράξη συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ ενημέρωσε ότι η Τουρκία έδωσε το “πράσινο φως” για την ένταξη της Σουηδίας, με σκοπό να επικυρωθεί το πρωτόκολλο από την τουρκική Εθνοσυνέλευση το συντομότερο δυνατό. Φυσικά ο Ερντογάν δεν φαίνεται να έχει δεχτεί το οποιοδήποτε χρονοδιάγραμμα επί τούτου, κάτι που αφήνει πολλά ενδεχόμενα ανοιχτά – κυρίως ως προς το πώς το ζήτημα μπορεί να συνεχίσει να εργαλειοποιείται από την Άγκυρα.
Ταυτόχρονα συμβαίνει και κάτι άλλο. Φαίνεται ότι πραγματοποιείται μια σταδιακή και υπό μια έννοια κεκαλυμμένη στροφή 180 μοιρών από το Αμερικανικό Κογκρέσσο και τον Γερουσιαστή Μπομπ Μενέντεζ στο θέμα των F-16. Εκεί που η συναίνεση ήταν εκτός συζήτησης, τώρα αναγνωρίζεται η “νηνεμία” που υπάρχει τους τελευταίους μήνες στα ελληνοτουρκικά, ιδιαίτερα από την πλευρά της Τουρκίας. Με τη λογική δηλαδή ότι αυτή η στάση δικαιολογεί την υπό όρους προμήθεια των F-16. Εξου και έχει σταλεί επιστολή από Αμερικανούς βουλευτές στον Αμερικανό ΥΠΕΞ που ζητά τη δημιουργία εποπτικού μηχανισμού που θα είναι σε θέση να παγώσει, να καθυστερήσει ή ακόμα και να ακυρώσει τη μεταφορά των F-16 αναλόγως με τη συμπεριφορά της Τουρκίας.
Για αυτό το θέμα αξίζει να γίνουν δύο σημειώσεις.
Πρώτον: Δεν αποκλείται καθόλου να υιοθετηθεί αυτή η προσέγγιση αφού αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια μέση λύση. Να θυμίσουμε ότι ακόμα και η βοήθεια που δόθηκε (και στην Τουρκία) υπό το Δόγμα Τρούμαν ήταν υπό την προϋπόθεση ότι ο οπλισμός δεν θα χρησιμοποιούνταν για σκοπούς πλην αυτών που αναφέρονταν στη συμφωνία – δηλαδή της άμυνας κατά εξωτερικών και εσωτερικών αυταρχικών δυνάμεων (ήτοι Σοβιετικών/Κομμουνιστικών δυνάμεων). Αργότερα, το 1961, ο Τζον Φ. Κέννετυ υπέγραψε τον Νόμο Foreign Assistance Act που προνοούσε ότι η βοήθεια που δινόταν σε συμμάχους των ΗΠΑ δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί σε επιθετικές ενέργειες που θα παραβίαζαν το Διεθνές Δίκαιο. Φυσικά αυτό δεν σταμάτησε την Τουρκία από το να εισβάλει στην Κύπρο το 1974. Ως αποτέλεσμα, με πρωτοβουλία του Κογκρέσου και ενάντια στις επιθυμίες του τότε Προέδρου Τζέραλντ Φόρντ, το 1974 ψηφίστηκε το αμερκανικό εμπάργκο όπλων κατά της Τουρκία το οποίο μπήκε σε ισχύ το 1975 και διήρκησε μέχρι και το 1978. Άρα καλή η προοπτική ενός μηχανισμού αλλά η αποτελεσματικότητά του μεσο/μακροπρόθεσμα είναι κάθε άλλο παρά εγγυημένη.
Δεύτερον: Κάποιες παραβιάσεις του μηχανισμού ίσως να είναι πιο ξεκάθαρες από κάποιες άλλες. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του Αιγαίου, δεν συμμερίζονται όλοι – και ιδιαίτερα οι Αμερικανοί – το τι η Ελλάδα ορίζει ως παραβίαση, π.χ. μεταξύ 6 και 10 ναυτικών μιλίων ή σε συγκεκριμένες περιπτώσεις στο FIR. Άρα εγείρονται και άλλα ερωτηματικά που αφορούν τους συγκεκριμένους περιορισμούς που θα επιβληθούν για τη χρήση των F-16, όταν και εφόσον αυτά συμφωνηθεί να παραδοθούν.
Πέρα όμως από αυτή τη συζήτηση, αυτό που εξέπληξε πολλούς ήταν οι δηλώσεις του Ερντογάν που συνέδεσαν την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Φυσικά ο Ερντογάν γνωρίζει ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Γνωρίζει ταυτόχρονα όμως πως πλησιάζει η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ και θέλει να ασκηθούν πιέσεις και από πλευράς Αμερικανών για ανοίγματα σε θέματα όπως τα ευρωπαϊκά κονδύλια, η θετική ατζέντα, οι θεωρήσεις εισόδου, η αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης, κτλ.
Όπως γράφουμε και στο βιβλίο “Η Τουρκία ως Τρίτος Πόλος στη Νέα Διεθνή Τάξη” (βλ. μικρό σχετικό απόσπασμα στις δυο φωτογραφίες), το ζήτημα για την ένταξη της Φιλανδίας και της Σουηδίας είναι για την Τουρκία ένα μεγάλο και κρίσιμο παζάρι το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μεγάλη εικόνα της εξωτερικής πολιτικής που θέλει να ακολουθήσει η χώρα τα επόμενα χρόνια.
Στο πρόσφατο Ελληνο-Ισραηλινό Φόρουμ ερωτηθήκαμε, πρώτον, κατά πόσο η Τουρκία θα πει “Ναι” στη Σουηδία και θα πάρει τα F-16 και, δεύτερον, εάν μια τέτοια εξέλιξη θα σηματοδοτήσει την επιστροφή της Τουρκίας στη Δύση.
Η θέση του γράφοντος ήταν/είναι ότι δεν θα προκαλoύσε καμιά έκπληξη το “ναι” της Τουρκίας και η προμήθεια των F-16 από τις ΗΠΑ. Η ουσία όμως βρίσκεται στο ότι η Τουρκία θα εκμεταλλευτεί όσο μπορεί αυτή τη μετέωρη κατάσταση για να πάρει τα μεγαλύτερα δυνατά ανταλλάγματα. Κάτι που σημαίνει ότι θα επικυρώσει τη σουηδική ένταξη μόνο όταν πάρει πραγματικά αυτό που θέλει. Είναι ήδη πρόδηλο. Το δε μέγεθος των υποχωρήσεων που έκανε η Σουηδία προς αυτή την κατεύθυνση φαίνεται ότι δεν έχει γίνει πλήρως αντιληπτο. Η σκανδιναβική χώρα προχώρησε σε συνταγματική αναθεώρηση, νομοθετικές ρυθμίσεις, σκλήρυνε την αντι-τρομοκρατική της πολιτική κατά των Κούρδων του PKK (και όχι μόνο), ήρε το εμπάρκο όπλων προς την Τουρκία, και δεσμεύτηκε να στηρίξει την ένταξή της στην ΕΕ. Και όλα αυτά για να ικανοποιήσει τις τουρκικές απαιτήσεις. Το τελευταίο μάλιστα δείχνει και τι άλλο περιμένει η Άγκυρα από τη Στοκχόλμη τους επόμενους μήνες.
Θα επιστρέψει όμως στη Δύση η Τουρκία όταν και εφόσον συμβούν όλα αυτά; Σε καμία περίπτωση. Η εποχή της Τουρκίας ως δυτικού εταίρου (πόσο μάλλον συμμάχου) έχει περάσει. Υπό τον Ερντογάν η τουρκική εξωτερική πολιτική διαφέρει κατά πολύ από αυτή των προηγούμενων περιόδων (παρόλο που κάποιες συνέχειες στην Ιστορία υπάρχουν πάντοτε).
Εαν η Δύση (ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ) συμπεριφέρονται με αυτό τον – δοτικό – τρόπο απέναντι στην Τουρκία διότι νομίζουν πως έτσι θα την επαναφέρουν τότε λειτουργούν με καταστροφική αφέλεια. Η δική μας εντύπωση πάντως είναι πως πράγματι αυτό σκέφτονται. Ορθότερο θα ήταν να υπήρχε μια λιγότερο εύκαμπτη πολιτική, με συγκεκριμένες κόκκινες γραμμές, και εμμονή σε θέματα κανονιστικά και Διεθνούς Δικαίου που θα απέρρεε από μια σοβαρή και εις βάθος εκτίμηση του ποια είναι σήμερα η Τουρκία και που πάει.
Αναλυτικά για το θέμα αυτό στο προαναφερθέν βιβλίο, όπου αναλύεται και ο κρίσιμος ρόλος της Ελλάδας στην τουρκική στάση προς τη Δύση αλλά και η νέα τροχιά των ελληνοαμερικανικών σχέσεων.
Του Ζήνωνα Τζιάρρα