H επιχείρηση των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων για την εξουδετέρωση του Άμπου Μπακρ αλ-Μπαγντάντι στο Ίντλιμπ της ΒΔ Συρίας ήρθε σε μια συγκυρία όπου η Ουάσινγκτον βρέθηκε στο επίκεντρο της διεθνούς κριτικής για μια σειρά αλλοπρόσαλλων αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής στο Συριακό –με αφορμή και την τουρκική επέμβαση στην ΒΑ Συρία.

Η τελευταία δημόσια εμφάνιση του de facto ηγέτη του ISIS Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγντάντι.

Ο χρονισμός όμως της εξουδετέρωσης του de facto αρχηγού του Ισλαμικού Κράτους (ISIS ή ISIL ή Daesh) καθώς και ο τρόπος με τον οποίο ο Αμερικανός Πρόεδρος Τραμπ χειρίστηκε επικοινωνιακά μια τέτοια, σημαντική, εξέλιξη σηματοδοτούν και μια σειρά πολιτικών μηνυμάτων της Ουάσινγκτον σε σχέση τόσο με την ευρύτερη περιοχή και την πολιτική κατά της διεθνούς τρομοκρατίας όσο και αναφορικά με την έκβαση του ίδιου του Συριακού. Ενδεικτικό αυτού δεν είναι μόνο ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ο Τραμπ ευχαρίστησε «όλους τους δρώντες» (Ρωσία, Κούρδους, Ιράκ ακόμη και το καθεστώς Άσαντ (!)), αλλά και το γεγονός πως όλοι οι δρώντες προσπάθησαν να κεφαλοποιήσουν μια τόσο σημαντική εξέλιξη επιχειρώντας την διεκδίκηση συνεργασίας –σε επίπεδο πληροφοριών- μιας τόσο επιτυχημένης αντιτρομοκρατικής επιχείρησης –εφάμιλλης της εξουδετέρωσης, το 2011, του Οσάμα Μπιν Λάντεν.

Τι σηματοδοτεί όμως η εξουδετέρωση του αλ-Μπαγντάντι για το μέλλον του Ισλαμικού Κράτους, το παγκόσμιο τζιχαντιστικό κίνημα αλλά και την επόμενη ημέρα της οργάνωσης; Και ποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από την επιχείρηση; Aς τα δούμε συνοπτικά:

• To ISIS υπέστη τα τελευταία χρόνια σημαντική συρρίκνωση στα πλαίσια μιας διεθνούς εκστρατείας εναντίον του με φόντο το Ιράκ και την Συρία. Η ιεραρχία του όμως και ο τρόπος λειτουργίας του καταδεικνύουν μια πολύ αποκεντρωμένη δομή. Όπου η εξουδετέρωση του «αρχηγού» δεν καθίσταται λόγος εξάλειψης. Το αποκεντρωμένο μοντέλο του ISIS υφίσταται σήμερα ως δομή διοίκησης ανεξάρτητα της κεντρικής οργάνωσής του (σε αντίθεση με την αλ Κάιντα και τις τοπικές της εκφάνσεις) σε πάνω από 20 χώρες και δύο ηπείρους (Ασία και Αφρική). Κοινώς τα παρακλάδια του ISIS δηλώνουν μεν πίστη (Bayʿah ή بَيْعَة‎) στην οργάνωση που μέχρι πρότεινος είχε ως ηγέτη της τον Μπαγντάντι αλλά δρουν ανεξάρτητα.

• Η διαδοχή του Μπαγντάντι θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην συνέχιση του Ισλαμικού Κράτους ως μόνιμου insurgency σε Συρία (μεταπολεμικά) και Ιράκ αλλά, εντελώς αντίθετα, θα μπορούσε και να οδηγήσει σε περαιτέρω διάσπασή του και μετασχηματισμούς του. Σε αυτό καθοριστικό ρόλο παίζει το ποιος θα τον διαδεχθεί. Η διαδοχή του δείχνει και το πως δουλεύουν, στην πράξη, τέτοιες οργανώσεις. Το ISIS ξεκίνησε ως ιρακινό φαινόμενο, μετεξελίχθηκε σε μια ακραία έκφανση της αλ Κάιντα και του παγκόσμιου τζιχαντιστικού κινήματος και, λίγο μετά το 2013, έλαβε την μορφή «χαλιφάτου» ως de facto απόσχιση των ξένων (μη Ιρακινών και μη Σύρων) μαχητών της αλ Κάιντα της Συρίας (Μέτωπο αλ Νούσρα). Σήμερα, αν τον Μπαγδάντι διαδεχθεί μια φιγούρα όπως ο Abu Othman al-Tunsi, ο Τυνήσιος επικεφαλής του θεολογικού συμβουλίου του ISIS τότε η κατεύθυνση θα είναι πιο εξωστρεφής/παγκόσμια. Aν τα ηνία αναλάβει ο Abu Saleh al-Juzrawi (γνωστός και ως Hajj Abdullah), ο Σαουδάραβας de facto νο. 2 της οργάνωσης από την «εκτελεστική εξουσία» του ISIS τότε, πολύ πιθανόν, το ISIS να παραμείνει μια «οργάνωση του Λεβάντ» (Συρίας και Ιράκ).

• Ο al-Juzrawi παραμένει φαβορί λόγω της σαουδαραβικής καταγωγής του και λόγω «φυλής» (Quraysh, ισχυρή σημειολογία για την ισλαμική εσχατολογία). Η ύπαρξη ωστόσο του ίδιου του Μπαγντάντι στο Ίντλιμπ (προπύργιο των οργανώσεων της αλ Κάιντα) σηματοδοτεί και μια διεργασία στους κόλπους του ISIS: Μια ενδοτζιχαντιστική δυναμική επαναπροσέγγισης του ISIS, λόγω της θέσης που έχει περιέλθει τελευταίως, με τις πιουριστικές εκφάνσεις της αλ Κάιντα όπως το Hurras al-Din. O Μπαγντάντι στο Ίντλιμπ βρίσκονταν, πιθανόν, σε επικοινωνία με τον Abu Mohammed Salama, ηγετικό στέλεχος της Hurras al-Din.

• Τέλος, ας αναλογιστούμε κάτι πρακτικό. Μια επιχείρηση όπως αυτή στην Μπαρίσα που εξουδετέρωσε τον Μπαγντάντι είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ο σχεδιασμός, η ροή και αξιολόγηση πληροφοριών και η εκπόνηση του τελικού σχεδίου αφορούν δουλειά μηνών. Οπότε ας μην εστιάζουμε μόνο στο timing. Ως εκ τούτου πέραν του συμβολισμού η φύση της ισλαμικής τρομοκρατίας καταδεικνύει πως οργανώσεις με ισχυρές εκφάνσεις γραφειοκρατικών δομών θα συνεχίσουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να υπάρχουν, να στρατολογούν μέλη και να δρουν.

Πίνακας του 2016 με την οργανωτική δομή του ISIS από βίντεο αρχείου του al-Furqan Media ( κανάλι σχετιζόμενο με το ISIS). Η δομή του ΙSIS (εξ αριστερών προς τα δεξιά) περιλαμβάνει τις οργανωτικές διευθύνσεις, 35 «επαρχίες» (wilayaat) και 14 λειτουργικά γραφεία (οικονομία, στρατιωτικά θέματα, αγροτική πολιτική, φορολογία, εκπαίδευση, κοκ).

Μια ιστορία κυπριακού ενδιαφέροντος

Στον ελληνόφωνο κόσμο υπάρχει η τάση συνομωσιολογίας σε σχέση με το ποιος δημιούργησε το ISIS. Για το αν «το χρηματοδοτούν Εβραίοι, ο Ερντογάν ή η CIA». Πολύ πριν την γέννηση της αλ Κάιντα του Ιράκ και του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και, μετέπειτα ως ISIS, στην Συρία το καθεστώς του Σαντάμ Χουσέιν και οι Μπαθιστές της χώρας εγκαινίασαν, με αρχή το 1993, μια «καμπάνια πίστης» (al-Hamlah al-Imaniyah ή «Επιστροφή στην Πίστη») με απώτερο σκοπό να ανακατέψει, εκ νέου, την ατζέντα του πολιτικού Ισλάμ στη χώρα σε σχέση με το σουνιτισμό –ως απότοκο και του πολέμου Ιράκ-Ιράν (1980-1988).

Η εν λόγω πολιτική του Χουσέιν ριζοσπαστικοποίησε περαιτέρω το Ιράκ με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν συνθήκες, αμέσως μετά την αμερικανική εισβολή, το insurgency που ακολούθησε και τον ιρακινό εμφύλιο (σουνιτών-σιιτών) περαιτέρω μετακύλησης της ιρακινής κοινωνίας στην σεκταριστική βία και τον ισλαμικό εξτρεμισμό. Η «καμπάνια πίστης» είχε ως βασικό της υπεύθυνο τον Izzat Ibrahim al-Douri, το νο. 2 του καθεστώτος Χουσέιν και μετέπειτα (μετά το 2006) διάδοχο του Σαντάμ Χουσέιν στην ηγεσία του κόμματος Μπαθ.

O Izzat Ibrahim al-Douri (με την σκούρα μπλέ στολή στα αριστερά) με τον Σαντάμ Χουσέιν την δεκαετία του ’90. Ο Ιρακινός πολιτικός και μέλος της αδελφότητας των Νακσιμπεντί σούφι του Ιράκ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διάδοση του πολιτικού Ισλάμ στη χώρα μετά το 1993.

Ο al-Douri είναι σούφιστής της αδελφότητας των Νακσιμπεντί –επίκεντρο, ιστορικά των οποίων, αποτελεί και η κατεχόμενη Λεύκα της Κύπρου. Και παρά την αρχική διασφάλιση των συμφερόντων των σούφι του Ιράκ, ο al-Douri ριζοσπαστικοποιήθηκε περαιτέρω δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο μίγμα αραβικού ριζοσπαστικού μπαθισμού και ισλαμικής εξτρεμιστικής δράσης –το οποίο αποτέλεσε και την βάση της οργάνωσης JRTN (Jaysh Rijat al Tarika Naqshabandiya ή جيش رجال الطريقة النقشبندية‎). Πολλοί μαχητές αυτής της οργάνωσης κατέφυγαν με τον έναν τρόπο ή τον άλλο στις γραμμές του ISIS όπως το γνωρίσαμε ιστορικά τα τελευταία χρόνια.

Του Γιάννη Ιωάννου