Γνωστές και ήδη χιλιο-αναλυμένες οι εξελίξεις γύρω από το περίφημο «Μνημόνιο Συναντίληψης» που υπέγραψε η Τουρκία με την διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης για την οριοθέτηση των μεταξύ τους ΑΟΖ. Πρόκειται για μια σημαντική κίνηση από μέρους της Τουρκίας που αποτελεί κλιμάκωση μιας στρατηγικής που συστηματικά ακολουθεί και εφαρμόζει η Άγκυρα ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στην Ανατολική Μεσόγειο. Κάποιοι θα βιαστούν βολικά να υποδείξουν, όπως συνηθίζεται, ότι «η τουρκική στρατηγική και οι τουρκικοί στόχοι δεν έχουν αλλάξει». Θα πρέπει όμως να το ξανασκεφτούν. O τουρκικός αναθεωρητισμός – στο βαθμό που αυτός υφίστατο – δεν υπήρξε ποτέ τόσο καλά αρθρωμένος, επιδιωγμένος και εφαρμοσμένος όσο είναι σήμερα. Οι δε τουρκικοί στρατηγικοί στόχοι δεν υπήρξαν ποτέ προηγουμένως τόσο διευρυμένοι και προωθημένοι.
Όσοι θεώρησαν ότι τα περί αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάνης, τα «σύνορα της καρδιάς» του Ερντογάν, τα παράπονα για τη μη εκπλήρωση των όρων του «Εθνικού Συμβολαίου» (1920), και η «Γαλάζια Πατρίδα» ήταν ένα ακόμα αφήγημα κάποιου «παράφρονα», «νέο-σουλτάνου» ηγέτη για εσωτερική κατανάλωση, έκαναν λάθος. Το μνημόνιο με τη Λιβύη, το οποίο κάποιοι βιάστηκαν να υποτιμήσουν αλλά όπως αποδείχτηκε επρόκειτο για κανονική συμφωνία οριοθέτησης, αποδεικνύει ακόμα μια φορά ότι η Άγκυρα θα εκμεταλλευτεί κάθε δυνατό μέσο και κάθε ευκαιρία για να δημιουργήσει νέα δεδομένα.
Η πρώτη αντίδραση κάποιων σε Ελλάδα και Κύπρο ήταν να πουν ότι το μνημόνιο ήτανε μια αστεία μπλόφα της Άγκυρας. Ανακοίνωση του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών σημείωνε πως «ο κατεξοχήν παραβάτης του διεθνούς δικαίου στην περιοχή επιμένει να μην αντιλαμβάνεται ότι η παρανομία δεν παράγει δίκαιο». Όλο και κάτι όμως θα αντιλαμβάνεται η Τουρκία, και αυτό είναι πως οι δράσεις της – είτε νόμιμες, είτε παράνομες – παράγουν τουλάχιστον πολιτικά αποτελέσματα. Οι τρεις τουρκικές γεωτρήσεις πέριξ της Κύπρου (μια εκ των οποίων εντός της οριοθετημένης κυπριακής ΑΟΖ) είναι επίσης παράνομες. Αυτό όμως από μόνο του δεν σταμάτησε την Τουρκία. Αν αύριο η Τουρκία βρει φυσικό αέριο στα νερά της Κύπρου και το εκμεταλλευτεί θα πρόκειται και πάλι για μια παράνομη ενέργεια την οποία όμως, αυτή τη στιγμή, δεν φαίνεται ότι θα μπορέσει κάποιος να σταματήσει. Τί θα γίνει λοιπόν όταν η Άγκυρα αποφασίσει να στείλει ερευνητικά πλοία και γεωτρύπανα νοτίως της Κρήτης, σε περιοχή που θα ονομάζει «δική της ΑΟΖ», συνοδευόμενα από τον τουρκικό στόλο;
Συνηθίσαμε δυστυχώς να ταυτίζουμε την εθνική ισχύ και την προβολή αυτής με παράγοντες όπως ο στρατός και η οικονομία, παραγνωρίζοντας κάποιες άλλες σημαντικές διαστάσεις όπως είναι, για παράδειγμα, η δυνατότητα καθορισμού/ρύθμισης της ατζέντας των γεωπολιτικών ζητημάτων (agenda setting capacity). H Τουρκία με τις κινήσεις της δημιουργεί νέα δεδομένα, ενίοτε και τετελεσμένα, δίνει ρυθμό στις εξελίξεις και ανοίγει από το πουθενά νέα ζητήματα που τα υπόλοιπα κράτη της περιοχής – ιδιαίτερα η Ελλάδα και η Κύπρος – καλούνται να διαχειριστούν κατόπιν εορτής και από δυσμενή θέση.
Και δεν είναι μόνο αυτό. Οι πρώτες αντιδράσεις κατά την διαχείριση της όποιας κρίσης είναι συνήθως ως εξής: «αποκλείεται», «μπλοφάρει», «δεν θα βρει γεωτρύπανα», «είναι παράνομο», «η παρανομία δεν παράγει δίκαιο», «μα η κυβέρνηση στην Τρίπολη είναι αδύναμη», «ο Χάφταρ καταδίκασε τη συμφωνία», και άλλα παρόμοια. Είναι πλέον αρκετά αργά, αλλά έστω και τώρα είναι καλό να αντιληφθούμε ότι η άρνηση και η απαξίωση δεν μπορεί να αποτελεί στρατηγική διαχείρισης κρίσεων και εξωτερικής πολιτικής, παρά μόνο μια ψυχολογική κατάσταση η οποία πρέπει κάποια στιγμή, επιτέλους, να ξεπεραστεί.
Του Ζήνωνα Τζιάρρας
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Το Βήμα”