Flashback #1 2014: Tρία χρόνια μόλις μετά την ανατροπή του Γκαντάφι, και ενώ μαίνονταν ο εμφύλιος στη Λιβύη με επίκεντρο τη Βεγγάζη ένας «παραστρατιωτικός», όπως τον αποκαλούσαν τότε τα ελληνόφωνα ΜΜΕ, ο εν αποστρατεία στρατηγός Χαλίφα Χάφταρ δήλωνε πως θα εξαλείψει τις ισλαμιστικές τρομοκρατικές ομάδες στη χώρα. Το Εθνικό Κογκρέσο (τότε) με επικεφαλής τον Νούρι Αμπού Σάχμεϊν και έδρα την Τρίπολη χαρακτήριζε την εμπλοκή του εν λόγω αντιγκανταφικού αξιωματικού ως «μια δράση εκτός της κρατικής νομιμότητας και πραξικόπημα».

Flashback #2 1993-1995: Ο Χάφταρ μετά από τρία χρόνια παραμονής στις ΗΠΑ φτάνει στη Λιβύη στις αρχές του 1993. Τον Οκτώβριο του 1993 μια απόπειρα πραξικοπήματος στην οποία συμμετέχει με πολλούς αξιωματικούς εναντίον του Γκαντάφι αποτυγχάνει. Η εξέλιξη αυτή τον οδηγεί το 1994 στην παραίτησή του από το NFSL (National Front for the Salvation of Libya), την μεγαλύτερη από την δεκαετία του ’80 πολιτική οργάνωση εναντίον του Γκαντάφι, και  στη δημιουργία του LCRM (Libyan Change and Reform Movement). To 1995 επιστρέφει, με μικρά διαλείμματα που βρίσκεται στη Λιβύη, στις ΗΠΑ όπου και παρέμεινε μέχρι τα γεγονότα του 2011. Σε ένα μανιφέστο που εξέδωσε το 1995 ο Χάφταρ επεξηγεί το πως ο μιλιταρισμός και ο ρόλος των ενόπλων δυνάμεων μπορούν να εγγυηθούν την πολιτική μετάβαση σε μια Λιβύη χωρίς τον Μουαμάρ Γκαντάφι.

Το “Πραξικόπημα”

Στις 27 Απριλίου, κι ενώ ο πόλεμος στη Λιβύη συνεχίζεται μεταξύ LNA (Χάφταρ, ανατολική Λιβύη) και GNA (αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Τρίπολης), με τον GNA να έχει περάσει στην αντεπίθεση με επίκεντρο την πόλη Ταρχούνα, ο Χάφταρ εμφανίστηκε μετά από τρεις εβδομάδες δημοσίως για να δηλώσει πως αναλαμβάνει την κυβέρνηση της χώρας κατόπιν λαϊκής εντολής. Ανακοίνωσε μάλιστα «το τέλος της συμφωνίας Σκιράτ» που υπεγράφη στα τέλη του 2015 στο Μαρόκο υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, από την οποία προήλθε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNA). Η Τρίπολη (GNA) φυσικά μίλησε για πραξικόπημα. Ενώ τα ελληνόφωνα ΜΜΕ υιοθέτησαν άκριτα την πράξη του Λίβυου στρατάρχη χωρίς να προχωρήσουν βαθύτερα στις πολιτικές και στρατιωτικές δυναμικές τόσο εντός του LNA όσο και εν γένει στη Λιβύη.

Ορισμένα στοιχεία

• Όπως ξανατονίσαμε στο Geopolitical Cyprus η περίπτωση της Λιβύης έχει ακόμη… δρόμο πολύ. Τόσο η διαδικασία του Βερολίνου όσο και η πανδημία του Covid-19 επέτρεψαν στους εξωτερικούς δρώντες (ΗΑΕ/Αίγυπτος/Ρωσία, με αυτή την σειρά έντασης) και στη Τουρκία να ενισχύσουν στρατιωτικά τα δύο αντιμαχόμενα μέρη. Η Τρίπολη προφανώς και δεν έχει πέσει αλλά και η αντεπίθεση του GNA και η σταθεροποίηση του σε ένα μέτωπο προς τη τυνησιακή μεθόριο, με την αναβαθμισμένη ποιοτικά τουρκική εμπλοκή, δεν σηματοδοτούν τίποτε άλλο παρά την εντατικοποίηση των συγκρούσεων και την μετατροπή της Λιβύης σε μια σύγκρουση με περισσότερα θύματα, ανθρωπιστική καταστροφή και ένταση όσον αφορά τις μάχες.

• Η κίνηση του Χάφταρ για μονομερή άντληση νομιμοποίησης μπορεί να μην έτυχε ιδιαίτερα θερμής αντίδρασης από τις ΗΠΑ και την Ρωσία (η ανακοίνωση του ρωσικού ΥΠΕΞ ήταν χαρακτηριστική) αλλά δεν θα επηρεάσει ιδιαίτερα την στήριξή του από τα ΗΑΕ και την Αίγυπτο. Και την Ρωσία, σε πολύ μικρότερο βαθμό όμως (και όχι τόσο στο επίπεδο ευθείας στρατιωτικής στήριξης).

• Στο εσωτερικό μέτωπο οποιαδήποτε μετατόπιση εντός του LNA από τη πολιτική προς την στρατιωτική τάση με επίκεντρο τον στρατάρχη θα οδηγήσει σε μακροπρόθεσμες δυναμικές διεργασίες. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως ακόμη κι αν πολιτικά πρόσωπα όπως ο Aμπντάλα αλ Θάνι και ο Αγκίλα Σάλεχ δεν αντιδράσουν σε αυτή την υπερσυγκέντρωση εξουσίας του Χάφταρ στη παρούσα φάση, αργότερα θα το πράξουν. Το κοινοβούλιο της Λιβύης δεν έχει ανανεωθεί από τον Ιούνιο του 2014 και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δυναμικές αντιδράσεις τόσο του Τομπρούκ όσο και της Κυρηναϊκής. Οι βουλευτές του κοινοβουλίου με έδρα το Τομπρούκ θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν το σώμα για το κοινοβούλιο της Τρίπολης δίνοντας ουσιαστικά περαιτέρω νομιμοποίηση στην κυβέρνηση του GNA ενώ οι πολίτες της Κυρηναϊκής –που κατεξοχήν μάχεται με θυσίες στο πλευρό του LNA, θα μπορούσαν να διακόψουν την ενεργή στήριξή τους προς τον στρατηγό αλλά και να αμφισβητήσουν την ικανότητά του να ηγείται εντός του LNA.  

• Το κλειδί εδώ παραμένει η απόδοση του LNA και του ίδιου του Χάφταρ. Ο στρατηγός δεν φημίζεται για την απόδοσή του στο ζήτημα «στρατιωτική νίκη». Διαφάνηκε και στη Τρίπολη, όπου δεν την κατέλαβε ένα χρόνο μετά παρά τα διαγγέλματά του για κατάληψή της σε λίγες εβδομάδες αλλά και στην ίδια την τροπή που λαμβάνει η σύγκρουση επί του εδάφους.

Καταληκτικά πρέπει να τονίσουμε πως η ελληνόφωνη ανάλυση εστιάζει υπερβολικά στην τουρκική εμπλοκή στη Λιβύη. Ασφαλώς το μνημόνιο Τρίπολης-Άγκυρας για καθορισμό θαλασσίων ζωνών αποτελεί τον εύλογο λόγο ανησυχίας για κάτι τέτοιο –όπως απαραίτητη είναι και η ανάλυση για την ερμηνεία των λόγων εμπλοκής της Τουρκίας στο Λιβυκό. Αυτά ωστόσο αποτελούν ένα στοιχείο ανάλυσης που πρέπει να συνδυαστεί με την ανάγνωση της Λιβύης και ως προς τις μη εξωτερικές της πτυχές. Η Λιβύη παραμένει ένα κατακερματισμένο πεδίο σύγκρουσης και η υπερβολική εστίασή μας στο πως «ο Χάφταρ τιμωρεί την Τουρκία» θα οδηγούσε στο να χαθούν άλλες πολύτιμες λεπτομέρειες όπως η σχέση Ρώμης-Τρίπολης, η αδυναμία του ΟΗΕ να εφαρμόσει το εμπάργκο όπλων στη χώρα η αδυναμία της ΕΕ να διαχειριστεί δυναμικά την κρίση και ο ιδεολογικός και περιφερειακός ανταγωνισμός Τουρκίας-ΗΑΕ/Αιγύπτου. 

Τέλος να μην ξεχνούμε πως ο ΟΗΕ δια του εκπροσώπου του ΓΓ Α. Γκουτέρεζ αντέδρασε έντονα στην κίνηση Χάφταρ τονίζοντας το αυτονόητο. Πως οποιαδήποτε πολιτική μετάβαση στη χώρα πρέπει να γίνει δημοκρατικά. Εξέλιξη που τόσο η Αθήνα όσο και η Λευκωσία οφείλουν να λάβουν σοβαρά υπόψη όσον αφορά την πολιτική για την Λιβύη.

Του Γιάννη Ιωάννου