Όταν τον περασμένο Δεκέμβριο οι ελληνικές αρχές εγκαλούσαν τον Λίβυο πρέσβη στο κτίριο της Βασιλίσσης Σοφίας για να τον ενημερώσουν πως έχει κηρυχθεί “persona non grata” και πως έχει περιθώριο 72 ωρών να εγκαταλείψει την Αθήνα, η αυτοπεποίθηση πως ο στρατηγός Χαλίφα Χάφταρ, του «Λιβυκού Εθνικού Στρατού» (LNA) θα εισέλθει θριαμβευτής στη Τρίπολη θεωρούνταν δεδομένη. Και πως η στρατιωτική του καμπάνια με επίκεντρο την έδρα της αναγνωρισμένης, διεθνώς, κυβέρνησης της Λιβύης («Κυβέρνηση Εθνικού Συμφώνου», GNA) θα οδηγήσει στην ακύρωση ενός –εξ’ ορισμού λόγω της τουρκικής εργαλειοποίησης του Διεθνούς Δικαίου- υπερβολικά μαξιμαλιστικού ως προς την θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κρήτης και λιβυκών ακτών μνημονίου για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης. Η ελληνική διπλωματία είχε ξυπνήσει μεν από τον λήθαργό της όσον αφορά την περίπτωση της κατακερματισμένης σύγκρουσης στη Λιβύη (πτώση Γκαντάφι το 2011, εμφύλιος 2014-2016, εμφύλιος LNA-GNA, μετά το 2016, μεταξύ Κυρηναϊκής και Τριπολιτάνιας) ωστόσο η τουρκική εμπλοκή και δη το μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης είχε ενεργοποιήσει περισσότερο τα αντανακλαστικά μιας προσέγγισης «ο εχθρός του εχθρού μου» παρά την αξίωση αναζήτησης μιας εποικοδομητικής κι ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας κ. Μητσοτάκης δήλωνε, στη Βουλή των Ελλήνων, την επόμενη της απέλασης του Λίβυου πρέσβη, πως «Η πολιτική είναι για να ασκείται και όχι να συζητείται αλλά η κινήσεις μας εξελίσσονται και αποδίδουν. Τα κείμενα που επικαλείται η Τουρκία για θαλάσσιες ζώνες δεν παράγουν αποτέλεσμα και δεν θα κυρωθούν». Σωστός επί της αρχής ως προς το δεύτερο αλλά βλέποντας κανείς τις εξελίξεις επί του εδάφους στο μέτωπο της αντιπαράθεσης Χάφταρ-Τρίπολης παντελώς λανθασμένος ως προς το πρώτο.
Η λογική του “εχθρός του εχθρού μου“
Στην ελληνική δημόσια σφαίρα ακαδημαϊκοί, αναλυτές και δημοσιογράφοι ακολουθούσαν τις εξελίξεις –όταν τον Απρίλιο του 2019 ο στρατηγός Χάφταρ δήλωνε πως σε λίγες εβδομάδες θα βρίσκονταν στη Τρίπολη κανείς δεν ασχολούνταν με την Λιβύη- διαφόρων αμφιβόλου ποιότητας πηγών ανοικτού κώδικα προκειμένου να επιβεβαιώσουν την αυταπόδεικτη προφητεία της γρήγορης επικράτησης του Χάφταρ ο οποίος θα τιμωρούσε την τουρκική στρατιωτική εμπλοκή στη Λιβύη «πετώντας τους Τούρκους στη θάλασσα», ενώ η επίσκεψη του Έλληνα ΥΠΕΞ στη Βεγγάζη και η υψηλού συμβολισμού παρουσία του Χάφταρ στην Αθήνα, λίγο αργότερα, καταδείκνυαν κι επισήμως την εμπλοκή της Ελλάδας σε έναν ιδιόρρυθμο, κατακερματισμένο και αρκούντως πολύπλοκο εμφύλιο πόλεμο δι’ αντιπροσώπων. Λίγο καιρό μετά η μη πρόσκληση της Αθήνας στη διπλωματική διαδικασία του Βερολίνου για την Λιβύη θα αποτελούσε την πρώτη σοβαρή ψυχρολουσία για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Ενώ οι μετά τον Μάρτιο εξελίξεις επί του πεδίου στη Λιβύη καταδεικνύουν πως η πλευρά του GNA –με την στρατιωτική υποστήριξη της Τουρκίας, πέρασε στην αντεπίθεση, αλλάζοντας τα δεδομένα.
Ανοίγοντας μια παρένθεση θα ήθελα να τονίσω το εξής. Η οπτική όλων αυτών από την Λευκωσία, όπου η διασφάλιση της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελεί το κατεξοχήν de jure εργαλείο μας για επιβίωση έναντι της συνεχιζόμενης τουρκικής κατοχής αλλά και της αναβάθμισης της παράνομης «ΤΔΒΚ», φαντάζει, ιδίως για όσους ασχολούμαστε επιστημονικά αλλά και επί του πεδίου με την Μέση Ανατολή και το Μαγκρέμπ, προβληματική. Ανεξαρτήτως ιδεολογίας και δεσμών με την Άγκυρα, η κυβέρνηση του Εθνικού Συμφώνου της Λιβύης (GNA) είναι διεθνώς αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ. Η Τουρκία σαφώς παρανομεί όταν στέλνει στη Τρίπολη τα drones, τύπου Anka-S, παραβιάζοντας το εμπάργκο του ΟΗΕ. Αλλά το ίδιο πράττουν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος όταν αποστέλλουν όπλα στον LNA ή όταν Εμιρατιανά μαχητικά Mirage που μετασταθμεύουν στην Αίγυπτο πλήττουν στόχους του GNA. Aλήθεια, τι μήνυμα εισπράττει η Άγκυρα και πως το εργαλειοποιεί όταν η Αθήνα στηρίζει την μη αναγνωρισμένη κυβέρνηση του Χάφταρ αλλά ταυτόχρονα, διαχρονικά, καταδικάζει το παράνομο της ανακήρυξης της λεγόμενης Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείου Κύπρου; Ομοίως, ο συνεχιζόμενος πόλεμος στη Λιβύη, χωρίς προοπτική ξεκάθαρης επικράτησης, προκαλεί μεταναστευτικές ροές οι οποίες αποτελούν πρόβλημα για όλα τα κράτη της ΕΕ.
Ποιός μπορεί να είναι ο ρόλος της Ελλάδας;
Για να καταλάβει κανείς, αλλά και η Αθήνα, την Λιβύη πρέπει να κατανοήσει την πολιτικοποίηση, μετά το 2014, των σαλαφιστών του LIFG (al-Muqatilah). Τον ρόλο των σαλαφιστών (Μαντκαλιστών –που μάχονται τόσο εντός του LNA όσο και του GNA), τους mainstream ιδεολόγους της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ή του Σανουσισμού, την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους στη περιοχή, τις εθνοφυλετικές και πολιτιστικές διαφοροποιήσεις μεταξύ Φεζάν, Τριπολιτάνιας και Κυρηναϊκής, τον ιστορικό ρόλο του Χάφταρ στον πόλεμο Λιβύης-Τσαντ, το που στέκονταν, ιστορικά, ο Γκαντάφι μετά το 1992 και το πως ο στρατάρχης Μπαντόλιο, πριν ρεζιλευτεί από τους Αλβανομάχους παππούδες μας υπό τον στρατηγό Κατσιμήτρο, είχε ρεζιλευτεί στη Λιβύη από τον παππού του Fayez al-Sarraj –σημερινό επικεφαλή της κυβέρνησης του GNA. Πρέπει επίσης να θυμηθεί ότι τη γεωγραφική επικράτεια της Λιβύης πότισαν με το αίμα τους, στον Β’ ΠΠ, Ιερολοχίτες κομάντο και Κύπριοι του Κυπριακού Συντάγματος –οι τάφοι τους βρίσκονται ακόμη εκεί. Κι αφού κατανοήσει όλα αυτά να επιλέξει τον τρόπο εμπλοκής της όντας μια ισχυρή χώρα της ΕΕ στην περιοχή που σέβεται τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, που διεκδικεί ενεργητικό ρόλο στην ειρηνική επίλυση των διαφορών, στη διπλωματική διαμεσολάβηση αλλά και στην αντιμετώπιση των προκλήσεων για την Ευρώπη (μεταναστευτικό, παραβίαση εμπάργκο όπλων, κοκ).
Η εμπλοκή της Άγκυρας στη Λιβύη αποτελεί σαφώς τεράστια πρόκληση για την ελληνική εξωτερική πολιτική -που βιώνει τον τουρκικό αναθεωρητισμό καθημερινά είτε στο Αιγαίο είτε στην κυπριακή ΑΟΖ. Αλλά για να αντιμετωπίσεις κι αυτή την πτυχή, εκτός της γνώσης, χρειάζεται και η επίγνωση μιας καλά σχεδιασμένης πολιτικής. Η τελευταία ας αποτελέσει προτεραιότητα.
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα Το Βήμα. (17/5/2020, σ.53)