Σε ένα διάστημα που ξεπέρασε τον ενάμιση χρόνο, οι ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και την κυπριακή ΑΟΖ μετατράπηκαν από μια διάσταση των ελληνοτουρκικών και του Κυπριακού αντιστοίχως, σε κορυφαία ζητήματα ευρωπαϊκής πολιτικής – σε μια χρονική συγκυρία μεγάλων προκλήσεων για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο τρόπος με τον οποίο οι Βρυξέλλες ανταποκρίνονται σε αυτήν την κατάσταση θα διαφανεί στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στις 24/25 Σεπτεμβρίου – υπό το βάρος μάλιστα της απειλής εμπόδισης των κυρώσεων προς τη Λευκορωσία που έχει ρίξει στο τραπέζι η Λευκωσία.
Δαμάζοντας το θηρίο
Σε αυτήν την πολιτική «καρότου και μαστιγίου» ή «καλού και κακού μπάτσου» -για να συμπεριλάβουμε και τα δύο κλισέ- τόσο το Βερολίνο όσο και η ίδια η ΕΕ (Μισέλ / Μπορέλ) προσπαθούν να βρουν φόρμουλες προκειμένου να υπάρξει μια θετική ατζέντα σε σχέση με τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν, η ρητορική του οποίου αποκρυσταλλώνει έναν συνδυασμό δύσκολων θεμάτων και στρατηγικού αναθεωρητισμού. Υπό αυτές τις συνθήκες, η ΕΕ έχει ενώπιόν της τρία βασικά σχήματα:
- Το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων σε στρατηγικό επίπεδο με έμφαση στο πώς βάλτωσε η σχέση μετά τη συμφωνία του Μαρτίου του 2016 (προσφυγικό), που περιλαμβάνονται οι διαστάσεις της τελωνειακής ένωσης και της απελευθέρωσης της βίζας.
- Μια σειρά δελεαστικών μέτρων για το προσφυγικό και τη χρηματοδότηση της Τουρκίας μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του EBRD -προοπτική όμως που δυσκολεύει υπό το βάρος της μη τελικής οριστικοποίησης του προϋπολογισμού της ΕΕ για το 2021-2027.
- Μια διεθνής διάσκεψη για την Ανατολική Μεσόγειο με τη συμμετοχή του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, κάτι που εξάλλου εξέφρασε και ο κ. Μισέλ, ο οποίος περνάει ωστόσο από την Αθήνα και τη Λευκωσία. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρει κανείς πως μια τέτοια προοπτική δεν θα απορριφθεί από το Παρίσι παρά τους υψηλούς τόνους Μακρόν μετά τη σύνοδο των MED7.
Αυτά τα εργαλεία φυσικά δεν πρέπει να ιδωθούν ξεχωριστά από την ίδια την πολιτική στάση που κρατάει ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν και, ιδανικά, θα μπορούσαν να σχηματοποιηθούν σε πραγματικές προοπτικές αποκλιμάκωσης αν και εφόσον η Τουρκία αποχωρούσε από την παρουσία της, διά του «Oruc Reis», σε πρώτη φάση, από το Καστελόριζο. Πηγές με γνώση των ζητημάτων ανέφεραν στον «Π» πως πλέον έχει παρέλθει ένας ολόκληρος μήνας από την ημέρα που οι πολεμικοί στόλοι Ελλάδας και Τουρκίας βρίσκονται σε κατάσταση «stand-off» στο Αιγαίο.
Ο Μπορέλ και οι κυρώσεις
Αναπόφευκτα, ο Ζοζέπ Μπορέλ στην προσεχή Σύνοδο Κορυφής θα παρουσιάσει ένα πλαίσιο κυρώσεων -στη βάση μιας σουίτας επιλογών- για την Τουρκία στον άξονα της ανανέωσης των ήδη υφιστάμενων κυρώσεων, οι οποίες μέχρι στιγμής έχουν εντάξει δύο στελέχη της κρατικής ΤΡΑΟ σε σχετικό κατάλογο. Η ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει αυτό το πλαίσιο προσθέτοντας κυρώσεις που να αφορούν περιουσιακά στοιχεία, δραστηριότητες και χρηματοδότηση σχετικά με τις τουρκικές έκνομες γεωτρητικές ενέργειες καθώς και τομεακές δραστηριότητες που, θεωρητικά, θα έπλητταν άμεσα την τουρκική οικονομία. Αυτό όμως που καθίσταται σαφές σε αυτό το σημείο είναι πως ακόμη και αν τα δύο στελέχη της ΤPAO γίνουν… 28, η Τουρκία:
- Δεν θα επηρεαστεί άμεσα, οικονομικά, από μια τέτοια ενέργεια.
- Θα εκλάβει κάτι τέτοιο ως κλιμάκωση χωρίς ουσιαστικά, αν επιθυμεί, να αποκλιμακώσει παγώνοντας τις έκνομες ενέργειές της.
Επιμένει το Παρίσι
Το Παρίσι θα συνεχίσει να… «τζαρτζάρει» την Άγκυρα με ενέργειες που στοχεύουν στον περιφερειακό τους ανταγωνισμό σε Συρία και Λιβύη και με ισχυρή στρατιωτική παρουσία/signaling στην Ανατολική Μεσόγειο προκειμένου να καμφθεί ο τουρκικός στρατηγικός αναθεωρητισμός. Ωστόσο, καθώς αυτό το σχήμα «σκιώδους πυγμαχίας» θα ξετυλίγεται, η Γαλλία στρατηγικά έχει περιορισμένες επιλογές μιας κι αργότερα η ισχυρή γεωπολιτική της στάση θα δοκιμάσει και τις ισορροπίες με τη Γερμανία και εν γένει με την ΕΕ. Ήδη χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία -βασικές χώρες της ευρωμεσογειακής συνεργασίας- διαφοροποιούν τη στάση τους σε σχέση με την Άγκυρα παρά τη διακήρυξη στο Αζαξιό της περασμένης εβδομάδας στο πλαίσιο των MED7. O άξονας Παρισιού – Βερολίνου πάντως, σε συνθήκες Brexit και υπό το βάρος της μεταβατικής περιόδου που αφορά τις αμερικανικές εκλογές, θα δοκιμαστεί, κάτι που αναπόφευκτα βάζει Λευκωσία και Αθήνα (και τη Βιέννη, η οποία συντάσσεται σε αυτόν τον σκληρό πυρήνα εντός της ΕΕ) σε πρώτο πλάνο. Η Λευκωσία εξάλλου έγινε ήδη αντικείμενο σκληρής κριτικής από ευρωπαϊκούς πολιτικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους για το ζήτημα των κυρώσεων στη Λευκορωσία και, υπό το βάρος των δημοσιευμάτων για τα χρυσά διαβατήρια, βρίσκεται σε μια περίεργη θέση σε σχέση με τις τουρκικές έκνομες ενέργειες (συγκριτικά με την Αθήνα, όπου η στρατιωτική έκφανση της κρίσης με την Τουρκία δημιουργεί άλλες αλληλουχίες γεγονότων και ένα ισχυρότερο διακύβευμα αποτροπής, κάτι που εκφράστηκε και από την πρωτοβουλία για «deconfliction» μέσω του ΝΑΤΟ).
Τι να αναμένουμε
Αυτό που καθίσταται σαφές είναι πως στη δύσκολη εξίσωση ΕΕ – Τουρκίας ο Ερντογάν έχει την μπάλα στο γήπεδό του. Από τη μια για τη στρατηγική πρόσληψη των πραγμάτων η Άγκυρα θεώρησε την κίνηση της Αθήνας να προχωρήσει σε συμφωνία με την Αίγυπτο κλιμάκωση – ενώ είχαν συμφωνηθεί διερευνητικές επαφές. Κάτι που προφανώς η Ελλάδα δεν αντιλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο υπό το βάρος των τουρκικών ενεργειών. Για την Τουρκία του Ερντογάν, πέραν των γεωπολιτικών επιδιώξεων, υπάρχουν δύο ανοιχτά μέτωπα. Της εσωτερικής πολιτικής και των δύσκολων συνθηκών στην οικονομία. Η πρώτη πτυχή περνάει αναπόφευκτα μέσα από ένα σενάριο πρόωρων εκλογών στη χώρα εντός του 2021, ενώ η δεύτερη αφορά όχι μόνο το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων αλλά και της περιφερειακής ανάμειξης της Τουρκίας στα μέτωπα της Συρίας και της Λιβύης – όπου διακυβεύονται κρίσιμα οικονομικά συμφέροντα. Το κρίσιμο ερώτημα του ενός εκατομμυρίου εδώ εδράζεται στο αν η Τουρκία θα πάρει κάτι, και τι, ως αντάλλαγμα για την απόσυρσή της από την Ανατολική Μεσόγειο – κάτι που θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως ένα ισχυρό πολιτικό χαρτί για τον Ερντογάν εσωτερικά. Σε αυτό το πλαίσιο, τόσο τα ελληνοτουρκικά όσο και το Κυπριακό μπαίνουν σε πρώτο πλάνο.
Ο δύσκολος δρόμος εδώ δεν αφορά μόνο τις κινήσεις και τις πρωτοβουλίες της ευρωπαϊκής διπλωματίας αλλά και τις πραγματικές προκλήσεις για τη Λευκωσία. Πίσω από τον Λαβρόφ, τον Πομπέο, τον Μακρόν και τον κάθε πρωταγωνιστή στην περιοχή σε επίπεδο ηγεσίας, οι επιλογές για την Κύπρο είναι σύνθετες και δεν δείχνουν να ξεκινούν από καλή αφετηρία. Για την Ελλάδα εξάλλου ο διάλογος με την Τουρκία αφορά το αν θα καταλήξουν, με ένα συνυποσχετικό, σε ένα διεθνές δικαιοδοτικό όργανο που θα αποφανθεί στο πλαίσιο κανόνων και περιπτωσιολογιών για το υπέδαφος στον βυθό. Για την Κύπρο τα πράγματα είναι πιο υπαρξιακά και στη διαπραγμάτευση, αν υπάρξει στο προσεχές μέλλον, κρίνονται ζητήματα όπως η οριστική διχοτόμηση, η απώλεια εδαφών, περιουσιών και το δίλημμα ασφάλειας που θα κληθούμε, πάλι μελλοντικά, να αντιμετωπίσουμε. Ο κίνδυνος να καταστούμε μια παράπλευρη απώλεια των ισχυρών δυναμικών ανακατατάξεων γεωπολιτικής ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ante portas, περισσότερο από την… Pax Mediterranea του -όντως καλού φίλου της Κύπρου- Εμανουέλ Μακρόν.
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα Πολίτης.