Η έλευση του Τούρκου Προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σήμερα στην περίκλειστη Αμμόχωστο δείχνει να κουβαλάει μια πολύ ενδιαφέρουσα σημειολογία: Δεν είναι μόνον οι «φίεστες» για τον εορτασμό της ανακήρυξης του ψευδοκράτους ή οι αβρότητες περί «πικ-νικ» στο Βαρώσι με τον εκλεκτό του, Ερσίν Τατάρ. Αυτό που δείχνει να έχει αρκετό ενδιαφέρον, είναι η ψυχολογία με την οποία ο Τούρκος ηγέτης θα έρθει στη βόρεια, κατεχόμενη, Κύπρο. Από την μια, οι μεγάλες επιτυχίες της τουρκικής εμπλοκής στον Καύκασο και στη Λιβύη, που γεμίζουν τον Ερντογάν με αυτοπεποίθηση και στον αντίποδα η δύσκολη διαχείριση της οικονομίας στο εσωτερικό, οι προκλήσεις για την εξουσία του AKP και τον ίδιο καθώς ο ορίζοντας του 2023 έχει πλέον ανοικτεί ξεκάθαρα ενώπιον του Τούρκου Προέδρου και φυσικά οι δύσκολες προκλήσεις στην ανατολική Μεσόγειο και στη Συρία, δύο μέτωπα που παραμένουν ανοικτά για τις στρατηγικές επιδιώξεις της Τουρκίας. Η Κύπρος όμως δεν είναι μια σύγκρουση όπως αυτές στη Λιβύη ή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Έχει ιδιαίτερες δυναμικές για τις οποίες ο ίδιος ο Ερντογάν έχει πλήρη γνώση δεδομένων και των ιστορικών, πολιτικών και διπλωματικών πραγματικοτήτων που περιβάλλουν το Κυπριακό Πρόβλημα. Το μόνο σίγουρο είναι πως ο Ερντογάν από την περίκλειστη Αμμόχωστο θα στείλει συγκεκριμένα μηνύματα. Τα οποία, πέραν της σωστής αποκρυπτογράφησης από την ελληνοκυπριακή πλευρά, σε κάθε περίπτωση θα αφήσουν ένα δυναμικό στίγμα ως προς την διαμόρφωση των εξελίξεων στη συνέχεια.
Ο «καλός» Ερντογάν
Σε αυτό το, αισιόδοξο, σενάριο, ο Τούρκος Πρόεδρος θα προσπαθήσει, για τυπικούς λόγους, να λάβει σοβαρά υπόψη του το αφήγημα περί δύο κρατών του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ερσίν Τατάρ επαναλαμβάνοντας το, μετά του 2017, αφήγημα της Τουρκίας για συμπερίληψη κι άλλων μορφών λύσεων (συνομοσπονδία, λύση δύο κρατών) στο τραπέζι. Ωστόσο το πως θα κινηθεί η Άγκυρα, πραγματιστικά, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων δεν θα υπαγορευτεί από την δημόσια ρητορική αλλά από ένα πλέγμα πρακτικών λόγων στη γνωστή και πάγια τακτική της του “wait & see”. Επί της ουσίας, αυτό το αισιόδοξο σενάριο θα εντάξει το Κυπριακό σε ένα δυναμικότερο πλέγμα στρατηγικών επιδιώξεων και πραγματικοτήτων στην περιοχή αφήνοντας ακόμη ένα, ελάχιστο, περιθώριο για μη απεμπόλιση της ΔΔΟ, ως μορφής λύσης –ως επιλογής ωστόσο για την Άγκυρα σε σχέση με μια διευθέτηση του Κυπριακού και υπό την μορφή συνομοσπονδίας ή λύσης δύο κρατών. Αν ο Ερντογάν δεν είναι κάθετος σήμερα στις δηλώσεις του το περιθώριο για την σύγκλιση, αρχικά, μιας άτυπης πενταμερούς διάσκεψης φαντάζει ως ρεαλιστικό σενάριο.
Ο «κακός» Ερντογάν
Σε αυτό το, πιο ρεαλιστικό, σενάριο, ο Τούρκος Πρόεδρος θα σταθεί δίπλα στον Τουρκοκύπριο ηγέτη πηγαίνοντας τους «όρους εντολής του για δύο κράτη» (όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο κ. Τατάρ στην συνέντευξή του στον «Π» και στα «Νέα» του συνάδελφου Κωστή Κωνσταντίνου) ένα βήμα πιο πέρα. Πρακτικά κάτι τέτοιο θα μεταφράζονταν στην λογική της απόρριψης της λύσης ΔΔΟ, στην υπενθύμιση πως πλέον μιλάτε αποκλειστικά με την «ΤΔΒΚ» και με εμάς απευθείας και πως δεν υπάρχει περιθώριο για επιστροφή «στο σημείο από όπου σταμάτησαν οι διαπραγματεύσεις στο Κρανς Μοντανά» στο οποίο αναφέρεται η ελληνοκυπριακή πλευρά. Σε αυτό το σενάριο, ο Τούρκος Πρόεδρος πέραν της σημειολογικής του παρουσίας στο Βαρώσι θα έχει εργαλειοποιήσει, ουσιαστικά, το τελευταίο καθιστώντας το διαπραγματευτικό χαρτί για μια λύση δύο κρατών. Αν ο Ερντογάν είναι κάθετος σήμερα στις δηλώσεις του (με την παρουσία μάλιστα ενός ηγέτη σαν τον Μπαχτσελί στο πλευρό του) το περιθώριο για την σύγκλιση, αρχικά, μιας άτυπης πενταμερούς διάσκεψης φαντάζει ως μη ρεαλιστικό σενάριο με την όλη διπλωματική διαδικασία επανεκκίνησης στο Κυπριακό να παγώνει για μεγάλο χρονικό διάστημα και το ίδιο σκηνικό να επαναλαμβάνεται, εκ μέρους της πλευράς Τατάρ, στην κ. Λουτ κατά την άφιξή της στη Κύπρο.
Ο «άσχημος» Ερντογάν
Σε αυτό το σενάριο, το οποίο δεν πρέπει να αποκλειστεί, ο Ταγίπ Ερντογάν από το Βαρώσι δεν θα μείνει μόνο στο «πικ-νικ» αλλά ούτε και θα λάβει σοβαρά υπόψη του, στο δρόμο της επιστροφής προς την Τουρκία, τον εκλεκτό του Ερσίν Τατάρ. Σε μια στρατηγική προσέγγιση πέραν της διευθέτησης του Κυπριακού με τον οποιονδήποτε τρόπο, ο γεωγραφικός χώρος των κατεχομένων θα μπορούσε να αποτελέσει για τις τουρκικές στρατηγικές επιδιώξεις και τον ίδιο τον Ταγίπ Ερντογάν το πεδίο εφαρμογής ενός γεωπολιτικού οράματος, ενόψει των 100 χρόνων από την ίδρυση του τουρκικού κράτους, το 2023. Αυτό πρακτικά θα σηματοδοτούσε και την πλήρη ενσωμάτωσή του εν λόγω χώρου, πολιτικά και οικονομικά, στην Τουρκία προοπτική που θα ισοδυναμούσε με πρακτική –και χρονικά οριστική- παγίωση της διχοτόμησης.
Αντί επιλόγου
Οι Τουρκοκύπριοι την περασμένη εβδομάδα βγήκαν, κατά χιλιάδες, στους δρόμους προκειμένου να εκφράσουν την δυσαρέσκειά τους απέναντι σε ένα πολιτικό και οικονομικό έλεγχο από την Τουρκία. Κίνηση που έγινε με αφορμή την επικείμενη επίσκεψη Ερντογάν στα Κατεχόμενα –και δη τη μετάβασή του στην Αμμόχωστο. Οι Τουρκοκύπριοι (συμπεριλαμβανομένων αυτών που ψήφισαν τον Ερσίν Τατάρ) είναι μια παράμετρος που η Τουρκία (και περισσότερο ο ίδιος ο Ερντογάν) θα λάβουν πολύ σοβαρά υπόψη τους τα επόμενα χρόνια. Η παρουσία Ερντογάν στην περίκλειστη Αμμόχωστο σήμερα θα είναι κάτι σχεδόν θεατρικό που θα αποτυπωθεί στη μνήμη μας μαζί με πολλές άλλες εικόνες που είδαμε στο Κυπριακό τις τελευταίες δεκαετίες. Το δίλημμα ασφάλειας όμως για τις ελληνοκυπριακές ελίτ, για τα επόμενα χρόνια, δεν ξεφεύγει από τα τρία βασικά σενάρια που αναφέραμε. Η κατάληξη του Κυπριακού θα είναι μια λύση συνεταιριστικής συνεργασίας, μια λύση με δύο κράτη και την προοπτική της συνεργασίας ή του ανταγωνισμού ή μια λύση στην οποία η μισή Κύπρος θα καθίσταται επαρχία της Τουρκίας.
Του Γιάννη Ιωάννου
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στις 15/11/2020, στην εφημερίδα “Πολίτης”