H νέα τουρκική επέμβαση ανατολικά του Ευφράτη, στη βορειοανατολική Συρία, ήρθε σε μια χρονική συγκυρία, κατά την οποία η θάλασσα της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι κυριολεκτικά περικυκλωμένη από γεωτρύπανα, ερευνητικά πλοία και πολεμικά της Τουρκίας -με το ένα εξ’ αυτών, μάλιστα, να τρυπάει εντός αδειοδοτημένου τεμαχίου της κυπριακής ΑΟΖ. Η πρόσληψη των τουρκικών ενεργειών στο Συριακό διαχέεται ήδη σε επίπεδο πολιτικής στην Κύπρο, υπό το βάρος και των τουρκικών έκνομων ενεργειών σε ΑΟΖ και Αμμόχωστο, με τρόπο προβληματικό, ενδεικτικό και του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τις εξελίξεις γύρω μας -σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο.

Περί Κούρδων

Ο άκομψος τρόπος αδειάσματος, μέσω twitter, των Κούρδων της Συρίας από τον Πρόεδρο Τραμπ αλλά και το πώς ο τελευταίος διαχειρίστηκε -συγκεχυμένα κι ανορθολογιστικά- τις διεθνείς αντιδράσεις για την απόφασή του να δώσει πράσινο φως στη Τουρκία για να προχωρήσει με την επιχείρηση «Πηγή Ειρήνης» είναι ενισχυτική του αφηγήματος, στην Κύπρο, περί «προδοσίας των Κούρδων». Ο κουρδικός εθνικός αλυτρωτισμός και οι κουρδικοί πληθυσμοί σε Ιράν, Ιράκ, Τουρκία και Συρία είναι ένα πιο σύνθετο πρόβλημα -με πολλαπλές εκφάνσεις ιδεολογικής και εθνοτικής αποτύπωσης. Και κοιτώντας πίσω στην Ιστορία, από την ανάμειξη των Αμερικανών στη συμφωνία του Αλγερίου το 1975 μέχρι τα εγκλήματα του καθεστώτος Σαντάμ Χουσέιν εναντίον τους, αποδεικνύεται ότι οι Κούρδοι αποτέλεσαν ενίοτε θύματα του πλέγματος ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων αλλά και των εσωτερικών τους πολιτικών ανταγωνισμών.

Η ταύτιση του μέσου Κύπριου με τους Κούρδους, λόγω της γνωστής ιστορίας της σύλληψης Οτζαλάν στη Κένυα, αλλά και λόγω της δολοφονίας του Θεόφιλου Γεωργιάδη, αποτελεί περισσότερο μια ρομαντική και ιδεολογική παράμετρο παρά ένα ορθολογιστικό εργαλείο ανάλυσης. Οι Αμερικανοί ήταν που το 2014, την επομένη της μάχης στο Κομπάνι, έστησαν τις SDF (Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις) ως μια πολυεθνική δύναμη εναντίον της (συνεχιζόμενης) απειλής του Ισλαμικού Κράτους (Daesh), η οποία απαρτίζονταν από σουνίτες Άραβες, Κούρδους, Γιεζίντι, Ασσύριους κ.τλ. και η οποία αποτέλεσε αξιόπιστο εταίρο εναντίον των τζιχαντιστών -με τους Κούρδους να μην αποτελούν την κυρίαρχη ομάδα εντός της δύναμης (μόνο το 30%). Οι, ιδεολογικά συγγενείς του PKK, ομάδες των πολιτοφυλάκων του YPG που αποτελούν στρατιωτικό σκέλος του κόμματος PYD (Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης) αποτελούν ξεχωριστό κεφάλαιο της ιστορίας, που λέγεται βορειοανατολική Συρία. Συνεπείς μαχητές εναντίον της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, αλλά ταυτισμένοι με το PKK.

To PKK, όσο κι αν χτυπάει την Τουρκία που κατέχει παράνομα το 37% της Κύπρου από το 1974, είναι μια χαρακτηρισμένη τρομοκρατική οργάνωση στους επίσημους σχετικούς καταλόγους. Από την ΕΕ (από το 2002) στην οποία ανήκουμε και το ΝΑΤΟ (μέλος του οποίου είναι η Ελλάδα) μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία. Από την Ισπανία μέχρι και την Ιαπωνία. Τέλος, ήταν οι Αμερικανοί που συμφώνησαν τον περασμένο Αύγουστο με τον Τούρκο ΥΠΑΜ Χουλουσί Ακάρ τη δημιουργία ενός «διαδρόμου ασφάλειας» στη βόρεια Συρία. Παρά τις αβρότητες Τραμπ, η συμφωνία εξακολουθεί να ισχύει. Συνεπώς, ας περιμένουμε την εξέλιξη των πραγμάτων και ας μην ταυτίζουμε τα συμφέροντά μας με την ιδεοληψία μας. Η εικόνα Ελληνοκύπριων πολιτικών, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που είναι αλλεργικοί, ιδεολογικά, στη μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία ή που η αφετηρία τους εδράζεται στον ιστορικό αντικομμουνισμό περασμένων δεκαετιών, να υποστηρίζουν Κούρδους επαναστατημένους μαρξιστές με Καλάσνικοφ που πολεμούν στη Συρία είναι αν μη τι άλλο ταυτόσημη της κυπριακής παραδοξότητας.

Τα Βιετνάμ της Τουρκίας

Όταν το 2016 η Τουρκία αποφάσισε να εισβάλλει στην αλ Μπαμπ με την επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη», πολλοί στην Κύπρο μίλησαν για «Βιετνάμ της Τουρκίας». Προέβλεψαν τη συντριβή της. Δεν επαληθεύτηκαν. Το ίδιο, όταν αργότερα η Τουρκία προχώρησε με την κατάληψη του Αφρίν στο πλαίσιο της επιχείρησης «Κλάδος Ελαίας». Διαψεύστηκαν ξανά. Το να θεωρεί κάποιος πως ο δεύτερος μεγαλύτερος στρατός του ΝΑΤΟ μετά τις ΗΠΑ θα συντριβεί από αντάρτες που δεν διαθέτουν αεροπορία, βαριά όπλα και λογιστική υποστήριξη είναι, τουλάχιστον, μη ρεαλιστικό.

Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας και οι ηχηρές απειλές των Δημοκρατικών για κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας λειτουργούν σε σχέση με τη νέα επέμβαση στη βορειοανατολική Συρία πανομοιότυπα: Κάποιοι θεωρούν πως η Τουρκία θα μπει σε μια περιπέτεια στη Συρία, όπου θα υποστεί συνέπειες σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Η κίνηση Ερντογάν, φυσικά, και εμπεριέχει αυτό το τεράστιο ρίσκο. Ειδικά, αν προχωρήσει σε αστικές περιοχές, όπου οι Κούρδοι γνωρίζουν τους κανόνες του αντάρτικου και έχουν υπόγειες, δαιδαλώδεις, οχυρώσεις και ατσάλινη πολεμική εμπειρία και θα μπορούσαν να τους εμπλέξουν σε ένα μακροχρόνιο πόλεμο φθοράς. Η προέλαση, όμως, της Τουρκίας σε έναν ρεαλιστικό άξονα 20-30 χλμ. μέχρι τις 13 Νοεμβρίου, οπόταν Τραμπ κι Ερντογάν θα συναντηθούν για διαπραγματεύσεις στην Ουάσινγκτον αποτελεί μια φάση της επιχείρησης που δεν ευνοεί το σενάριο ενός «νέου Βιετνάμ». Κι επιπλέον, η Τουρκία παίζει, έξοχα, το χαρτί των μεταναστευτικών ροών. Συνεπώς, ας μην ευελπιστούμε, λόγω γεωτρήσεων κι απουσίας διαλόγου στο Κυπριακό, ότι θα ωφεληθούμε από μια νέα «φερόμενη ήττα» της Τουρκίας. Στον αντίποδα, ας μην θεωρούμε, αποκλειστικά, ότι λόγω Συριακού η διεθνής κοινότητα μετατοπίζει το σημείο εστίασής της από τις τουρκικές παραβιάσεις στην Κύπρο.

Η κατάσταση στη βορειοανατολική Συρία ας μας υπενθυμίζει, τέλος, μόνο το αυτονόητο: Το μέγεθος της Τουρκίας ως χώρας. Και το πως οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις ή οι σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας αποτελούν ξεχωριστά σύνθετα κεφάλαια που ναι μεν επηρεάζουν τις εξελίξεις στο Κυπριακό αλλά, σε καμιά περίπτωση, δεν αποτελούν το μοναδικό εργαλείο ανάλυσης και χάραξης στρατηγικής για αυτό. Ας μην είμαστε σίγουροι, λοιπόν, πως η Αθήνα, το Βερολίνο και το Παρίσι θα ρισκάρουν μια νέα προσφυγική κρίση προκειμένου να ακυρώσουν την συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία για το μεταναστευτικό. Τη στιγμή που οι ΗΠΑ και ο Ακάρ συμφώνησαν ότι σε αυτήν τη ζώνη ασφάλειας της βορειοανατολικής Συρίας θα εγκατασταθούν πληθυσμοί προσφύγων (ακόμη και αν δημογραφικά επηρεάσουν την περιοχή) από τα 3,6 εκατ. που φιλοξενεί η Τουρκία.

Το νέο αφήγημα

Προχθές, ο κ. Τουσκ στην Κύπρο και στην αρχή της περασμένης εβδομάδας ο κ. Δένδιας εξέφρασαν τη στήριξή των στην Κυπριακή Δημοκρατία για την παράνομη γεώτρηση της Τουρκίας στο «7». Η ΚΔ, ορθώς, προχωράει με τις διπλωματικές της προσπάθειες, ενόψει και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 17ης-18ης Οκτωβρίου. Το ζητούμενο εδώ, όμως, πέραν του αν υπάρξει αποτελεσματική πρόκληση κόστους της Τουρκίας με σοβαρές οικονομικές κυρώσεις, είναι ένα: Να αποχωρήσει η Τουρκία από την κυπριακή ΑΟΖ. Στις παρυφές αυτής της προσπάθειας παραμονεύει ένα νέο βολικό αφήγημα που, υπό το βάρος των εξελίξεων στην Συρία, ενισχύει τις επιμέρους προβληματικές προσλαμβάνουσες των εξελίξεων, αλλά και τα αφηγήματα περί δήθεν θωράκισης της ΑΟΖ που κατέρρευσαν με την έλευση των “Fatih” και “Yavuz”. Είναι αυτό που εδράζεται στο «μα να κάνουμε πόλεμο στην Τουρκία για να φύγει;». Και που συνήθως συνοδεύεται από το «εμείς φταίμε που η Τουρκία παρανομεί ή που δεν έχει θετική ατζέντα στην περιοχή;».

Η Τουρκία παρανομεί, προφανώς, από 1974 όταν βίαια εισέβαλλε στην Κύπρο, κατέλαβε το 37% του εδάφους και λίγα χρόνια μετά απόσχισε, παρανόμως, αυτό που σήμερα είναι η λεγόμενη ΤΔΒΚ. Επειδή, όμως, από το 1974 και μετά, δεν μετατραπήκαμε σε Κούρδους πολιορκημένους στο Καντίλ ή στο Κομπάνι να πολεμάμε για την απελευθέρωση της μισής μας πατρίδας, πλέον, ενώπιόν μας έχουμε δύο δεδομένα: Ή να γονατίσουμε, οικονομικά και πολιτικά, την Τουρκία ή να απαλλαγούμε από την κατοχή συνομιλώντας για μια συνολική διευθέτηση του Κυπριακού. Το δεύτερο, αν και “too little too late”, ως σενάριο φαντάζει πιο ρεαλιστικό, προκειμένου η Τουρκία να σταματήσει να τρυπάει. Εναλλακτικά, αν η Τουρκία μας κατεβάσει και τρίτο γεωτρύπανο και προχωρήσει και με δεύτερη και τρίτη γεώτρηση στα αδειοδοτημένα τεμάχιά μας, το παιχνίδι ίσως χαθεί οριστικά. Συνεπώς, ας μην χρησιμοποιήσουμε ως άλλοθι την Τουρκία και δη τις επιχειρήσεις της στην Συρία για να εξάγουμε συμπεράσματα στο Κυπριακό. Οι περιπτώσεις είναι διαφορετικές. Η Συρία, ωστόσο, μας απέδειξε κάτι άλλο: Το τι θα συμβεί αν δεν προσέξουμε.

Τι να περιμένουμε στο Συριακό

Η τουρκική στρατηγική στη ΒΑ Συρία έχει τρεις φάσεις: Αυτή που βλέπουμε σε εξέλιξη σήμερα (αρχική με αργή προέλαση μέχρι τη συνάντηση Τραμπ – Ερντογάν), μια δεύτερη φάση όπου θα στοχεύσει νοτιότερα, ανατολικά της Μανμπίτζ, προκειμένου να υπάρξει έλεγχος επί του highway M4 και μια τρίτη, η οποία θα περιλαμβάνει και τη μετακίνηση και εγκατάσταση Σύρων από την Τουρκία. Η απόλυτη ένδειξη για το αν η Τουρκία θα περιπλέξει τα πράγματα είναι το αν θα στοχεύσει μεγάλα αστικά κέντρα των Κούρδων (κλιμάκωση με σθεναρή αντίσταση) ή αν θα προεκτείνει περαιτέρω την πορεία της πέραν των 30χλμ. – αψηφώντας τα όσα συμφώνησε τον Αύγουστο με τις ΗΠΑ.

Σε διπλωματικό επίπεδο ας μην μας εκπλήξει μια σταδιακή (στη βάση, ιστορικά, και του Πρωτόκολλου των Αδάνων του 1998) επαναπροσέγγιση Δαμασκού – Άγκυρας. Η ρωσική διπλωματία αλλά και το Ιράν δουλεύουν, ήδη, εδώ και μήνες για αυτό. Σε μια τέτοια περίπτωση, η «Πηγή Ειρήνης» θα μπορούσε να διαρκέσει χρονικά μεταξύ «Ασπίδας Ευφράτη» και «Κλάδου Ελαίας» -με μεγαλύτερη διάρκεια από την δεύτερη- ενώ σε ένα σενάριο ομαλοποίησης των σχέσεων Συρίας – Τουρκίας εδάφη που έλεγχε το SDF και που καταλαμβάνει ο τουρκικός στρατός θα επέστρεφαν στον έλεγχο του καθεστώτος Άσαντ (εξέλιξη που ευνοεί το Ιράν στην ΒΑ Συρία και που καταδεικνύει και το πως ο Τραμπ κλείνει το μάτι του Πούτιν). Το σενάριο, πάντως, συνεννόησης Άσαντ -Άγκυρας -με φόντο την κυπριακή ΑΟΖ- αποτελεί δυσχερή εξέλιξη για τη Λευκωσία. Όπως και ο φόβος των μεταναστευτικών ροών σε μια τελική επιχείρηση -στον ορίζοντα του δεύτερου εξαμήνου του 2020- στο Ίντλιμπ για το τελικό ξεκαθάρισμα του Συριακού.

Του Γιάννη Ιωάννου

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “Πολίτης”