Το βράδυ της περασμένης Δευτέρας η Σαουδική Αραβία άνοιξε τα σύνορά της στο Κατάρ σηματοδοτώντας την βελτίωση των σχέσεων των δύο χωρών σε διμερές επίπεδο -μετά από μια κρίση τριών χρόνων, αρχής γενομένης από το 2017, που οδήγησε στην επιβολή εμπάργκο στη Ντόχα από τέσσερις διαφορετικές χώρες του αραβομουσουλμανικού κόσμου (Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος, ΗΑΕ και Μπαχρέιν). Αξίζει σε αυτό το σημείο να επισημανθεί πως παρά την απαγόρευση εισόδου των πολιτών του Κατάρ και την απομάκρυνσή τους από την επικράτεια των τεσσάρων αυτών χωρών, η Αίγυπτος δεν προχώρησε σε απαγορεύσεις εισόδου και απομακρύνσεις  Καταρινών μιας και συντηρεί μεγάλο αριθμό Αιγύπτιων εργαζομένων (σχεδόν 250k) επί καταρινού εδάφους.

Η ιδιότυπη αυτή κρίση ξεκίνησε με αφορμή τις διαφορετικές πολιτικές και οικονομικές επιδιώξεις του Κατάρ στην ευρύτερη γεωγραφική υποπεριφέρεια των χωρών ΜΕΝΑ και είχε έντονο ιδεολογικό αποτύπωμα σε σχέση με τον περιφερειακό ανταγωνισμό της μικρής αυτής, αλλά ισχυρής οικονομικά, χώρας του Κόλπου σε σχέση, κυρίως, με τα ΗΑΕ και την Σαουδική Αραβία. Μια ιδεολογική αντιπαράθεση που εκτείνεται στον άξονα της αντιπαράθεσης δύο διαφορετικών πολιτικών σχολών σκέψης στον αραβομουσουλμανικό κόσμο που δοκιμάζονται, με όρους ανταγωνισμού ισχύος, τα τελευταία χρόνια. Την αραβική Μοναρχία και το πολιτικό Ισλάμ. Το Κατάρ κατηγορήθηκε για την έμπρακτη υποστήριξή του στην παλαιστινιακή οργάνωση της Χαμάς αλλά και για τους πολιτικούς του δεσμούς με την υψηλή ιεραρχία των διεθνών δικτύων της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Η κρίση ωστόσο εκτονώθηκε (χωρίς αυτό να σημαίνει την άμεση επιστροφή στο επίπεδο των διμερών σχέσεων προ του 2017 μεταξύ των χωρών) κυρίως λόγω του ρόλου που διαδραμάτισε η Ουάσινγκτον και το Κουβέιτ. Η Ουάσινγκτον σε επίπεδο πιέσεων προς πάσα κατεύθυνση και το Κουβέιτ με την ενεργό διπλωματική του διαμεσολάβηση. Αξίζει να σημειωθεί πως και την περίοδο 2014-2017 οι σχέσεις Κατάρ-ΗΑΕ παρέμεναν σε υψηλά επίπεδα έντασης αλλά στα πλαίσια του GCC (Gulf Cooperation Council), διαχρονικά τόσο το Κουβέιτ όσο και το Ομάν στηρίζουν αμφότερα τα μέρη –έστω και αν η στήριξη προς το Κατάρ είναι έμμεση και διακριτική. Τι σηματοδοτεί ωστόσο η λήξη της ιδιότυπης αυτής κρίσης και πως εξηγείται; Συνοπτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε:

• Tέτοιες κρίσεις, ιδίως στις χώρες του Κόλπου, εμπίπτουν στη κατηγορία SWT (subside with time). Παρά τις ιδεολογικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις, το Κατάρ δεν υπέστη σοβαρά πλήγματα στην οικονομία του και ως αποτέλεσμα της κρίσης ενίσχυσε τις σχέσεις του σε έναν τριπλό άξονα με την Τουρκία και το Ιράν. Αυτό εξ’ ορισμού, ιδίως μετά την ομαλοποίηση των σχέσεων του Ισραήλ με σειρά αραβικών χωρών σε ΜΕΝΑ και Μαγκρέμπ, δημιουργεί ιδιαίτερους τριγμούς στην υπό προώθηση ατζέντα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή η οποία εστιάζει στον περιορισμό της ισχύος και της επιρροής του Ιράν και στην εμβάθυνση της συνεργασίας των χωρών του Κόλπου με την Αίγυπτο και το Ισραήλ

• Μακροπρόθεσμα το ζήτημα θα επανέλθει γύρω από το Ιράν. Παρά τα παράδοξα στον σεκταριστικό άξονα ανταγωνισμού σουνιτικού και σιιτικού Ισλάμ (πχ η Χαμάς λαμβάνει βοήθεια τόσο από το σουνιτικό Κατάρ όσο και από το σιιτικό Ιράν) οι χώρες του Κόλπου γνωρίζουν τα «ένοχα μυστικά τους». Τόσο το Κατάρ όσο και η Σαουδική Αραβία συμμετέχουν στον διεθνή συνασπισμό εναντίον του Daesh ωστόσο αμφότεροι στήριξαν εξτρεμιστικούς κύκλους στους κόλπους της συριακής ένοπλης αντιπολίτευσης, την περίοδο 2013-2015, προκειμένου να ηττηθεί ο Άσαντ. Αυτά ανήκουν στο παρελθόν και δεδομένων των δυναμικών εντός του παγκόσμιου σαλαφιστικού τζιχαντιστικού κινήματος (διάβαζε αλ Κάιντα) υπάρχουν νέα περιθώρια συνεργασίας παρά αποκλίσεων. Επιπλέον τόσο η Ντόχα όσο και το Αμπού Ντάμπι διατηρούν σιιτικούς πληθυσμούς εντός των επικρατειών τους –με εν δυνάμει προκλήσεις ασφάλειας για τα συστήματα διακυβέρνησής των και

• Δύο ανοικτά μέτωπα ανταγωνισμού GCC/Ιράν παραμένουν οι συγκρούσεις σε Συρία και Υεμένη (και το Παλαιστινιακό, εντός του 2021, δείχνει να μπαίνει σε νέες ράγες διαπραγματεύσεων). Εξ’ ορισμού το κλείσιμο των δύο αυτών μετώπων στον «νέο χάρτη της Μέσης Ανατολής» (δέκα χρόνια μετά τα γεγονότα του 2011 ή εναλλακτικά θα μπορούσε κανείς να τον χαρακτηρίσει ως post-Abraham Accords Middle East) που βρίσκεται υπό διαμόρφωση δίνει σημαντικές ευκαιρίες στις χώρες του Κόλπου για οικονομική διείσδυση μέσω της ανοικοδόμησης –προοπτική που δεν αφήνει περιθώρια για μη συνεργασία. Ως εκ τούτου, για την Σαουδική Αραβία και τον MbS το κόστος μιας εμβάθυνσης της προσέγγισης του Κατάρ με το Ιράν και την Τουρκία (αμφότεροι ιδεολογικοί εχθροί της) είναι δυσβάσταχτο σε σχέση με το κόστος που θα κληθούν να επωμιστούν τα ΗΑΕ του MbZ –που ειρήσθω εν παρόδω συνεργάζονται οικονομικά, «υπογείως», με το Ιράν

Καταληκτικά θα έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς τις νέες δυναμικές που διαμορφώνονται στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και τις χώρες του Κόλπου αμέσως μετά την άναληψη, σε λίγες ημέρες, της προεδρίας στις ΗΠΑ από τον Τζο Μπάιντεν και πως αυτό θα επηρεάσει το μεγάλο μέτωπο των σχέσεων ΗΠΑ-Ιράν. Για την Κύπρο, ιδιαιτέρως, το timing της εκτόνωσης αυτής της κρίσης 3 χρόνων των χωρών του Κόλπου πρέπει να ιδωθεί με προσοχή σε σχέση και με την πρόσληψη/ανάλυση  της Τουρκίας, των περιφερειακών δυναμικών συνεργασίας στην περιοχή, των εμπλεκομένων συμφερόντων (το Κατάρ «υπάρχει» στην κυπριακή ΑΟΖ όπως και το Κατάρ κατηγορήθηκε από τον ΥΠΕΣ της ΚΔ σε σχέση με τις αποκαλύψεις του δικτύου al Jazeera για τα «χρυσά διαβατήρια») αλλά και για το πως η επένδυση διπλωματικού κεφαλαίου εκ μέρους της Λευκωσίας, στην περιοχή, υπάγεται σε δοκιμασίες όπου τα πράγματα, συχνά, αλλάζουν γρήγορα.

Του Γιάννη Ιωάννου