Προσπαθώντας να κάνουμε μια ανασκόπηση του 2021 και κάποιες σκέψεις για το 2022 το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό είναι πως το έτος που πέρασε δεν διαφέρει πάρα πολύ από το προηγούμενο και, ενδεχομένως, να μην έχει μεγάλες διαφορές από το επόμενο.

Η Πανδημία

Στην ανασκόπηση του 2020 – το έτος που επεκτάθηκε η πανδημία – καταλήξαμε στο ότι το 2021 θα είναι περισσότερο ένα “έτος-συνέχεια” παρά μια περίοδος μεγάλων αλλαγών. Ιδιαίτερα αναφορικά με τα ζητήματα της πανδημίας.

Συγκεκριμένα γράφαμε τα εξής:

Μπορεί να έχει σημειωθεί πρόοδος αναφορικά με την εύρεση του εμβολίου και τους εμβολιασμούς που ευελπιστούμε ότι θα περιορίσουν τον υγειονομικό κίνδυνο. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, είμαστε ακόμα μακριά από το σημείο της ουσιαστικής κάμψης στη διασπορα του ιού. Επιπλέον, οι επιπτώσεις της πανδημίας στις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες δεν έχουν ακόμα φανεί στην πλήρη τους έκταση τη στιγμή μάλιστα που τα κράτη προσπαθούν με δυσκολία να διαχειριστούν το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Η τεχνολογία θα συνεχίσει να βρίσκεται στο επίκεντρο της “νέας εποχής” και μάλλον θα καταστεί ζωτικής ανάγκης για τη συνέχιση και βιωσιμότητα σωρείας πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων. Τόσο, που πιθανόν το νέο status quo που θα αναδυθεί να είναι μη αναστρέψιμο αναφορικά με το modus operandi των ανθρώπων σε όλα τα επίπεδα. Ταυτόχρονα όμως θα καταστεί σημαντικά επιζήμιο για τις ανθρώπινες σχέσεις, την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και (πνευματική) υγεία.

Πλέον μιλάμε για το τρίτο και τέταρτο κύμα της πανδημίας, αλλά και για την τρίτη – ενίοτε και την τέταρτη – δόση εμβολιασμού. Και όμως τα πράγματα έχουν μείνει εν πολλοίς τα ίδια. Η πανδημία έχει δημιουργήσει μια αίσθηση στασιμότητας ή παύσης. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η αίσθηση αντανακλά την πραγματικότητα αλλά κατά κύριο λόγο πρόκειται για μια ψευδή αίσθηση – που δημιουργείται από τα μέτρα περιορισμού και τη στασιμότητα σε τομείς οπως η οικονομία – καθώς ο κόσμος συνεχίζει να κινείται και να εξελίσσεται σε όλα τα επίπεδα και με διάφορους τρόπους.

Από τον Μάρτιο η ανθρωπότητα χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τη μετάλλαξη Δέλτα του Covid-19, και από τον Σεπτέμβριο τη μετάλλαξη Όμικρον. Οι εκτιμήσεις για το πως θα εξελιχθούν τα πράγματα διίστανται. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι παρά την αυξημένη μεταδοτικότητα της Όμικρον, το γεγονός ότι έχει ηπιότερα συμπτώματα μπορεί να σημαίνει την αρχή του τέλους της πανδημίας. Υπάρχει φυσικά και η άποψη ότι τα συστήματα υγείας βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο καθώς τα κρούσματα αυξάνονται δραματικά και μια νέα μετάλλαξη είναι πάντοτε ένα πιθανό σενάριο.

Αυτά τα δεδομένα έχουν ενισχύσει τις πολιτικές τάσεις που παρατηρήθηκαν από το 2020, όπως της εσωστρέφειας και του αυταρχισμού. Οι πολιτικές των κυβερνήσεων συνεχίζουν να είναι σε μεγάλο βαθμό ασυνεπείς και ανεπαρκείς, ενώ επικοινωνούνται με πολύ προβληματικούς τρόπους στο κοινό. Αυτό με τη σειρά του αναπαράγει την ανασφάλεια, την απογοήτευση αλλά και την κοινωνική πόλωση. Γι’ αυτούς τους λόγους, που περιλαμβάνουν τον παγκόσμιο χαρακτήρα της πανδημίας, η κρίση του Covid-19 είναι, και το 2022 θα συνεχίσει να είναι, η σημαντικότερη και πιο άμεση απειλή που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.

Το Περιβάλλον

Ταυτόχρονα, το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής που έχει πολλαπλές προεκτάσεις για το περιβάλλον, την επισιτιστική ασφάλεια, την ενεργειακή ασφάλεια και, εν τέλει, την ανθρώπινη ασφάλεια, αποκτά σταδιακά σημαντικότερη θέση στη διεθνή ατζέντα. Το Συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP26) έφερε στο προσκήνιο για ακόμα μια φορά το μέγεθος του προβλήματος αλλά και τη διάσταση απόψεων που υπάρχει για τη διαχείρισή του. (Βλέπε επίσης το αντίστοιχο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ECCA 2021). Οι προσπάθειες της ανθρωπότητας για τη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής μέσα από πολυμερείς και εθνικές πρωτοβουλίες και πολιτικές θα ενταθούν το επόμενο χρονικό διάστημα. Κάτι που θα επηρεάσει αναπόφευκτα και την αγορά σε διάφορα επίπεδα, τις βαριές βιομηχανίες, τον κατασκευαστικό τομέα, τις αυτοκινητοβιομηχανίες, τις υποδομές ενέργειας, κοκ.

Είναι αναγκαίο οι κυβερνήσεις να κινηθούν σύντομα και αποτελεσματικά σε αυτούς τους τομείς. Ωστόσο, πολλές φορές, τα διαπλεκόμενα συμφέροντα δυσκολεύουν τις όποιες προσπάθειες για τη δημιουργία ενός βιωσιμότερου μοντέλου ανάπτυξης. Τα δεδομένα αυτά θα πρέπει να λάβει υπόψη και η Κυπριακή Δημοκρατία η οποία δέκα χρόνια μετά από την πρώτη ανακάλυψη φυσικού αερίου δεν κατάφερε να το εκμεταλλευτεί προς όφελος της δικής της οικονομίας, των πολιτών της, και του περιβάλλοντος.

Γεωπολιτικές Δυναμικές

Σε διεθνές και κυρίως περιφερειακό επίπεδο υπάρχουν διάφορα ζητήματα που αξίζουν της προσοχής μας, αν και είναι αδύνατον να καταγραφούν όλα εδώ.

Παρακολουθούμε ακόμα τις προσπάθειες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και της διακυβέρνησης Τζο Μπάιντεν να προσαρμοστεί στις νέες διεθνείς πραγματικότητες και να εγκαινιάσει μια νέα εποχή για τις ΗΠΑ και τη διασφάλιση των αμερικανικών συμφερόντων. Αυτές οι τάσεις αποτυπώθηκαν σε περιπτώσεις όπως ήταν το θέμα της συμφωνία AUKUS που δημιούργησε εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Γαλλίας (μια συζήτηση που αφορά και στο μέλλον των δομών ασφάλειας της ΕΕ), αλλά και στην αποχώρηση από το Αφγανιστάν και από το Ιράκ (στο πλαίσιο του Συνασπισμού κατά του Ισλαμικού Κράτους).

Το τελευταίο σχετίζεται βεβαίως και με τη νέα υπο εξέλιξη διαπραγμάτευση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Αυτή η διαδικασία ήδη δημιουργεί εντάσεις, με το Ισραήλ να ασκεί σοβαρές πιέσεις προς την Ουάσινγκτον αλλά και επί του πεδίου με συχνούς βομβαρδισμούς σε ιρανικές-σιιτικές θέσεις στη Συρία. Συνεπώς οι δυναμικές που αφορούν στο Ιράν και τη σιιτική επιρροή ή παρουσία στη Μέση Ανατολή, περιλαμβανομένου του Λιβάνου, θα μας απασχολήσουν εντός του 2022.

Η Συρία θα παραμείνει ένα σημαντικό ζήτημα το οποίο όμως φαίνεται να οδεύει – μολονότι αργά – προς κάποιου είδους διευθέτηση. Με εξαίρεση το σενάριο αναζοπύρωσης των συγκρούσεων με την εμπλοκή μάλιστα του Ισραήλ και του Ιράν (ή μια νέα τουρκική επέμβαση), φαίνεται ότι η διαδικασία της Αστάνα θα συνεχίσει τις προσπάθειες για επίλυση επί μέρους ζητημάτων της σύγκρουσης. Και σε αυτό το επίπεδο ενδέχεται να δούμε κάποιες εξελίξεις που θα εμπλέκουν τις διαστάσεις του Κουρδικού, του Ίντλιμπ (και των τζιχαντιστών του), και της πολιτικής-συνταγματικής διαδικασίας.

Στη Λιβύη η ακύρωση των εκλογών που αναμένονταν στο τέλος του 2021 θα επηρεάσει τις εξελίξεις εντός της νέας χρονιάς καθώς οι πολιτικοί ανταγωνισμοί θα συνεχιστούν, το ενδεχόμενο μιας νέας σύρραξης θα υφίσταται, και η συζήτηση για απόσυρση των ξένων μισθοφόρων (περιλαμβανομένων των αντιπροσώπων της Ρωσίας και της Τουρκίας) για την ομαλή μετάβαση της χώρας θα ενταθεί.

Πάντως οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας αναμένεται να δοκιμαστούν και στο μέτωπο της Ουκρανίας-Μαύρης Θάλασσας καθώς οι φήμες για ένα νέο κύκλο εχθροπραξιών στην ανατολική Ουκρανία οργιάζουν. Με την Τουρκία να έχει πουλήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην Ουκρανία και να διατηρεί φιλο-Νατοϊκή στάση στην εν λόγω κρίση, το τρίγωνο ΗΠΑ-Τουρκία-Ρωσία πρόκειται να παρουσιάσει νέο ενδιαφέρον εντός του νέου έτους που δεν αποκλείεται να έχει επιπτώσεις και σε άλλα ζητήματα όπως αυτό της Συρίας, της Λιβύης και της Ανατολικής Μεσογείου.

Τέλος, οι εξελίξεις εντός της Τουρκίας τόσο σε επίπεδο οικονομίας αλλά και προεκλογικού πυρετού μπορεί να έχουν από καθόλου εως και ιστορικά αποτελέσματα για την ίδια τη χώρα. Το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών εντός του 2022 είναι ορατό όπως και η πιθανότητα της εκλογικής ήττας για τον Ερντογάν. Τόσο η προεκλογική περίοδος όσο και η μετεκλογική περίοδος (είτε αυτή είναι το 2022, το 2023 ή αργότερα) πρόκειται να επηρεάσουν τις δυναμικές στην Ανατολική Μεσόγειο. Ένας χώρος που αναδύθηκε σε βασικό πεδίο δράσης της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής αλλά και εξισορρόπησης της Τουρκίας από κράτη όπως η Ελλάδα, η Γαλλία και τα σχήματα των τριμερών συνεργασιών ευρύτερα. (Για περισσότερα σχετικά με την οικονομική και πολιτική κρίση στην Τουρκία διάβασε εδώ, εδώ και εδώ).

Μπορείτε να βρείτε μια σχετική συζήτηση στο τελευταίο GeoPodcast του Geopolitical Cyprus:

Επίλογος

Σε κάθε περίπτωση, από το 2022 δεν θα λείπουν οι προκλήσεις και οι απειλές, είτε αυτές αφορούν ζητήματα ανθρώπινης και παγκόσμιας ασφάλειας, είτε κρατικής ασφάλειας με τους παραδοσιακούς όρους. Για ακόμα μια φορά η ανθρωπότητα θα κληθεί να ιεραρχήσει την αξία της Υγείας και της Ζωής προκειμένου να βρει λύσεις στα προβλήματα που μαστίζουν το παγκόσμιο και να αποφύγει κινήσεις και αποφάσεις που θα οδηγήσουν σε νέες συγκρούσεις, ανταγωνισμούς και καταστροφές. Η ιστορία μας διδάσκει πως μια τέτοια προσέγγιση στις διεθνείς και κοινωνικές σχέσεις δεν είναι ο κανόνας. Ωστόσο, μας διαδάσκει επίσης πως αν η ανθρωπότητα το θελήσει μπορεί, ιδίως όταν είναι αντιμέτωπη με υπαρξιακές κρίσεις. Για κάτι τέτοιο όμως θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες υπερβάσεις από όλους.

Του Ζήνωνα Τζιάρρα